Ameeresyo inguru ya Emisango Emikomeeye
Abhafarisaayo Bhanu bhaariga bhari chise cha Abhayawudi mw‑iyanga rya Yisirayeeri omwanya gwa Yeesu. Abhatangasya abho bhaariga nibhakomeeresya okuruubha amaragiriro ga Muusa. Ka wone, bhaakomeeresyaga ameeyigisyo ga abhakaruka bha kara. Abhaanu abho ꞉bheekorere ati ni bheeyikanyibhwa bhanu abharuubha kisi akatungiiywe ka Abhayisirayeeri, ka bhatakukasaasya na akatungiiywe ka abhaanu bha riyanga erindi. ꞉Bhaayobhoorere akatungiiywe ako na okukoongeresya ku‑bhiraagiro bhya Muusa, bhinu ꞉bhyakaamirwe mu‑bhitabho bhitaanu bhya okwamba mu‑Ndagano ya Kara (Ruuka 11:37-44, 18:9-11). Abhafarisaayo abho bheekirisyaga ati bhuri‑wo obhusuuruko bhwa abhafuuwe (Ebhikorwa bhya Jitumwa 23:8).
Abhagabhisi Bhanu bhaariga bhari bhaanu bhanu ꞉bhaasorerwe okusoosya echoogo ku‑Nyamuwanga inguru ya Abhayisirayeeri bhoone. Bhaariga nibhachisoosya mw‑Iyekaru rya okuramirisisya‑mo Nyamuwanga mu‑musi gwa Yerusareemu. Abhagabhisi abho bhaariga nibhasorwa okusooka mu‑ruganda rwa Aruuni. Oruganda orwo ꞉rwasookere mu‑ruganda rwa Abhayisirayeeri runu rwatogwaga ati oruganda rwa Raawi. Raawi aariga ari umwi wa abhaana bha Yakobho bhanu bhaariga bhari kumi na bhabhiri. Mu‑bhagabhisi abho bhaariga bhari‑mo, abhakuru bha abhagabhisi bhanu bhaariga nibheemereegururu abhagabhisi abhandi. Abhagabhisi abhandi bhaariga nibhakora emirimu ja bhuri rusuku ja echigabhisi rwa kutyo obhwisombooro bhweendwaga. Omugabhisi omukuru niwe aatangasyaga abhagabhisi bhoone mu‑chaaro cha Yisirayeeri. Omugabhisi omukuru oyo, aariga ari na obhuturo bhwa okwingira Ayeeru a Ayeeru mw‑Iyekaru, rumwi era ku‑muguuga. Awo niwo aariga ˆnaasoosya echoogo ku‑Nyamuwanga inguru ya ebhibhiibhi bhyaye na ebhya abhaanu bhoone (Abharaawi 16:1‑34). Omugabhisi omukuru wone niwe aariga ari mutangasya wa ribharaja rikuru rya Abhayawudi (Saniyedirini).
Abhasadukaayo Bhanu bhaariga bhari chise cha Abhayawudi mw‑iyanga rya Yisirayeeri omwanya gwa Yeesu. Abhatangasya abho, bhaariga nibhakomeeresya okuruubha amaragiriro ga Muusa. Abheene bhaariga bhatakuruubha ameeyigisyo ga abhakaruka bha kara, ganu abhakaruka bheebhwe ꞉bhaayobhoorere na okugoongeresya ku‑bhiraagiro bhya Muusa, bhinu ꞉bhyakaamirwe mu‑bhitabho bhitaanu bhya okwamba mu‑Ndagano ya Kara. Ka wone ꞉bhateekirisiisye ati bhuri‑wo obhusuuruko bhwa abhafuuwe (Ebhikorwa bhya Jitumwa 23:8).
Abhatobhesya bha rigooti Bhanu bhaariga bhari Bhayawudi bhanu bhaariga nibhatobhesya rigooti mu‑chaaro cha Yisirayeeri inguru ya Abharuumi. Abharuumi bhaariga nibhasinyiirisya Abhayawudi okutobha rigooti. Bhaariga bhari‑wo abhatobhesya bha rigooti abhandi, bhanu bhaariga nibhatonga jipirya nyafu okukira indengo ya rigooti inu yaariga iteeywe‑wo, jinu jaariga nijisaaga nijibha jeebhwe. Kurwa ejo Abhayawudi bhaariga nibhagaya muno abhatobhesya bha rigooti, na okubharora ati ni bhakosi bha ebhibhiibhi muno. Mataayo (Raawi) aariga ari mutobhesya wa rigooti na Yeesu ꞉aamubhirikiiye korereki amuruubhe (Maariko 2:13-17). Ka wone Yeesu ꞉aariiye ichikukuru mu‑nju ya omutobhesya owundi unu aariga ˆnaatogwa ati Jaakayo. Jaakayo ꞉aakondeeywe okubhona obhuchungusi okusooka ku‑Yeesu (Ruuka 19:1-10).
Abheeyigisya bha ebhiraagiro bhya Muusa Bhanu bhaariga bhari chise cha abhaanu mw‑iyanga rya Yisirayeeri. Abhaanu abho bhaariga nibheeyigisya ebhiraagiro bhya Nyamuwanga rwa kutyo bhikaamirwe mu‑Ndagano ya Kara mu‑bhitabho bhitaanu bhya Muusa. Mu‑Ndagano Inyaaya, abhaanu abho ꞉bhaamenyekeene kw‑isiina rya abhakaami. Abhaafu mu‑abho bhaariga nibhasooka mu‑chise cha Abhafarisaayo (Ruuka 5:30, 20:46).
Amasambwa Rinu ni siina rinu chikoreeye emirimu mu‑Nyabhurira inu okutogora ebhibhumbwa ebhijabhi bhya echinyamwoyo bhinu mu‑nyaayika ya Echiyunaani ebhitogwa ati, “dayimoniyoni,” na omwanya ogundi ebhitogwa ati, “diyabhoroosi.” Amasambwa ago na agandi goone gari na obhusoko na Nyamuwanga na abhaanu bhaaye. Indagano Inyaaya eyigatogora kwiya kaafu. Omukuru waago kaatogwa ati Syetaani (Maariko 3:22-23). Ageene nigo agareterera jinyaako, jitambara, amarwara maafumaafu, na okuwunga abhaanu (Maariko 9:17-29; Ruuka 11:14). Yeesu siku joone ꞉aayaajeene nago na okugayiga (Ruuka 17:20). Pawuro kaatogora ati, risangisyo na okusyengera ku‑masusano ga orubheeyi kuri rwa risangisyo rya amasambwa (1 Abhakoriito 10:19-22; Orwichuko rwa Ebhiraagiro 32:17).
Echifuufu Echifuufu ni chinywebhwa chinu echikorwa kwa okukamura amatwasyo ga amati ga jijabhiibhu na okutuura‑mo echifwimbya. Mu‑Ndagano ya Kara, echifuufu chaasoosibhwaga echiyaanwa ku‑Nyamuwanga mu‑masangisyo ga mw‑Iyekaru (Okwimuka 29:40; Abharaawi 23:13). Wone, chaariga chiri chinywebhwa cha omwanya ga Indagano ya Kara na Inyaaya, chaariga nichikorerwa emirimu, munomuno mu‑chikukuru. Yeesu ꞉aakorere echifuufu mu‑chiruguusyo chaaye cha okwamba (Yowana 2:2), nawe Inyabhurira eyikengya abhaanu bhasige okukorera emirimu kubhiibhi echifuufu. Kurwa ejo, obhukorwa obhugaanyibhwa (Abhayefeeso 5:18). Ka wone echifuufu chaariga chiri muti gwa okuwosya ebhironda na amarwara agandi (Jingani 31:6; Ruuka 10:34; 1 Timoteewo 5:23).
Echoogo (echitambwa, echiyaanwa) Inyabhurira, nikwo okwayika ati, Indagano ya Kara na Indagano Inyaaya, eyitogora inguru ya ebhisoosibhwa bhya mbaga nyafu. Ebhisoosibhwa ebhirebhe mw‑ibhyo ni choogo, echitambwa na echiyaanwa. Mu‑bhwisombooro bhwa ebhyogo bhya Abhayisirayeeri, Nyamuwanga ꞉eeresiisye injira ya obhuchungusi ku‑songa ya orwamba rwa ebhitunganwa runu ꞉rwetirwe. Ebhibhiibhi ebhitaaganya abhaanu na Nyamuwanga, ka abhaanu bhatakutura okwichungura abheene. Nyamuwanga ꞉aateeye‑wo obhwisombooro bhwa obhuchungusi ku‑njira ya orwamba rwa echitunganwa chinu chitari‑ko esoro, ka wone ni chikuumiiye (Okwimuka 12:5; Abharaawi 22:17‑25). Ku‑njira ya okusoosya obhuwanga bhwa echitunganwa, abhaanu ꞉bhaaturire okufwirwa echigongo ebhibhiibhi bhyebhwe na okuramira obhwitiriranya okusooka ku‑Nyamuwanga. Ebhyogo ebhyo ebhyayika inguru ya Yeesu, kwa okubha omwene oyo niwe Omwana wa Inaama unu atari na echibhiibhi choonechoone (Obhusweruro 5:6, 9). Okuruubhana na okwisoosya kwaye okukingira okufwa, abhaanu abharamira obhuchungusi okusooka ku‑Nyamuwanga (Yowana 1:29; 1 Peetero 1:18-19). Ebhiyaanwa ebhindi bhyariga nibhisoosibhwa inguru ya okusiima Nyamuwanga. Mu‑Ndagano Inyaaya, Yeesu keeresya abhwerubhweru ati omwene niwe echitambwa echinene chinu echigega ebhibhiibhi bhya abhaanu bhoone rumwi era na siku joone (Abhayebhuraniya 10:17-18). Chitari‑wo echoogo echindi rindi chinu echikenwa okugwatanya abhaanu na Nyamuwanga. Nawe Pawuro keeyigisya ati abheekirisya bheenderwe okusoosya obhurame bhwebhwe bhwone inguru ya okukorera emirimu na okuramya Nyamuwanga (Abharuumi 12:1-2, 15:16; Abhayefeeso 5:2). Echoogo echiyanga echo ni siima ku‑Nyamuwanga era.
Iinyeru Mu‑Nyabhurira bhuri‑mo obhutaasyanya agati ya iinyeru na inu itari nyeru. Nyamuwanga atari na echibhiibhi choonechoone, omwene ni Mweru, ataasyanyiisye muno na ebhibhumbwa bhyaye bhyone, chitari‑wo echiinu choonechoone chinu owutura okumujekekanya nacho. Omwene wenyere niwe Omubhumbi wa bhyone, atari na ekoomo ryoneryone. Abhaanu abhatura okubhirikirwa abheeru, kwa okubha Nyamuwanga abhasorere okubha abhaanu bhaaye, korereki bhabhe abhakosi bhaaye, rwa abhagabhisi noorwo ku‑bhaanu bha Yisirayeeri. Bhiri‑wo ebhiinu bhinu wone ebhitura okubhirikirwa ati ebhyeru, rwa Riyekaru na ebhiinu ebhindi bhinu ebhikora emirimu mw‑Iyekaru (Ebhikorwa bhya Jitumwa 21:28; Abhayebhuraniya 9:1-3). Ebhibhirikirwa ati ebhyeru kwa okubha choonechoone chinu echikora omurimu omweru ni cha Nyamuwanga. Mu‑Ndagano Inyaaya, bhuri Mukirisito kaatogwa omweru, kwa okubha Omukirisito ni muunu wa Nyamuwanga (Abharuumi 1:7). Ka wone, omusango ogwo obhugajuro bhwagwo ni bhunyamburwa echibhiibhi, kwa okubha Nyamuwanga atari na echibhiibhi (Abharaawi 19:2; Ruuka 1:49; Obhusweruro 4:8).
Indagano Indagano kwariga kuri kuungwana kwa mbaara ebhiri, ejiturikana okubha ya abhaanu bhabhiri, bhise bhibhiri amwi noorwo Nyamuwanga na abhaanu bhaaye. Indagano ya Nyamuwanga ku‑bhaanu bhaaye itakwingana na indagano inu eyikorwa na abhaanu abheene kwa abheene era. Ku‑ndagano ya Nyamuwanga, Nyamuwanga omwene niwe kaaraga ati, kaja okubha Raata wa abhaana bhaaye, ka wone ni Muchungusi na Raatabhugenyi wa abhaanu bhaaye siku joone (Ejekyeri 37:23). Nyamuwanga kaaraga ati kaja okubha omwiyikanyibhwa mu‑kwangarira na okuchungura abhaanu bhaaye. Wone, abhaanu bhaaye bheenderwe okugayuka indagano eyo kwa okugwata amaragiriro na ebhiraagiro bhya indagano, korereki bheeresye eriikirisya ryebhwe ku‑Nyamuwanga (Orwichuko rwa Ebhiraagiro 7:9‑12). Indagano ya Nyamuwanga eyitogora injira ya obhuchungusi ku‑bhaanu bha Nyamuwanga. Yeesu niwe omugwatanya agati ya Nyamuwanga omwiyikanyibhwa na abhaanu bhaaye bhanu bhatari na obhuturo abheene era bhwa okukora jinu jikenerwe (Mataayo 26:27-28; Ruuka 1:68-74). Nyamuwanga kaaraga Mwoyo Mweru rwa echiyaanwa cha Indagano Inyaaya unu kaasakira abhaanu okurama rwa kutyo Nyamuwanga keenda (Ejekyeri 36:26‑27).
Inju ya eriikofyanyo rya Abhayawudi Yaariga iri inju ya okwikofyanya‑mo Abhayawudi orusuku rwa Isabhaato, okuramya Nyamuwanga weebhwe. Emisi joone ja Yisirayeeri jaariga jiri na jinju ejo ja ameekofyanyo. Mu‑nju ja ameekofyanyo omwo nimwo bhaasomeraga Ebhikaame Ebhyeru, nibhasabhwa Nyamuwanga, na okwiyigisya ebhiraagiro bhya Nyamuwanga (Ruuka 4:15-33). Omwanya gundi mu‑nju ja ameekofyanyo omwo nimwo bhaaramuriraga ebhiina bhya abhaanu (Maariko 13:9). Mu‑nyaayika ya Echiyunaani eyitogwa ati, “risinagoogi.”
Isabhaato Isabhaato rwariga ruri rusuku rwa okwisya omwoyo ku‑Bhayawudi. Nyamuwanga ꞉aabhumbire orwire, echaaro na ebhibhumbwa ebhindi ku‑mwanya gwa siku etaanu na rumwi, niwo orusuku rwa kataanu na kabhiri ˆneesya omwoyo. ꞉Eesiisye omwoyo kwa okubha ꞉aamarire omurimu gwa obhubhumbi. Nyamuwanga ˆnaayika ati abhaanu bhakorega emirimu siku etaanu na rumwi, nawe orusuku rwa kataanu na kabhiri, rubhe orusuku rwa okwisya omwoyo, ka wone ni rusuku rweru rwa okuramya Nyamuwanga (Okwimuka 20:8‑11). Abhafarisaayo bhaariga nibharuubha muno akatungiiywe ako, ka wone, ꞉bhoongesiisye‑ko amaragiriro geebhwe maafu inguru ya orusuku orwo. ꞉Bhaaragiriiye ati, emirimu ejindi myafu, jitakwendwa okukorwa ku‑rusuku orwo, noorwo kubhe kuri kuwosya abharwaye (Ruuka 13:10-17), noorwo kubhe kuri kuwungurura ebhyangara bhya obhuro (Ruuka 6:1-5). Omuunu woonewoone unu aariga ˆnaabhonekana ati atakuruubha ejo, bhaariga nibhamubhiyirirwa muno. Abhaanu abho, bhaanyaasyanyaga na okuyaajana muno na Yeesu inguru ya orusuku rwa Isabhaato, kwa okubha Yeesu aaruubhaga muno omuriiro gwa orusuku rwa Isabhaato ku‑songa ya abhaanu, ka wone aariga ˆneeyigisya bhusibhusi bhwa okukora emisango ja ekisi ku‑rusuku orwo.
Jitumwa Jitumwa ꞉jaatumirwe na Yeesu. Ku‑bhwambiro, Yeesu ꞉aasorere jitumwa ekumi na ebhiri okusooka mu‑bheeyigisibhwa bhaaye. ꞉Aabhayaaye obhuturo bhwa okusoosya amasambwa ku‑bhaanu, okuwosya abharwaye, okuraasya Emisango ja Ekisi ja obhukama bhwa Nyamuwanga na okwiyigisya abhaanu (Ruuka 6:13, 9:1-6). Yeesu ejire aasubha mu‑rwire niwo rikanisa ꞉ryambire okubha‑wo, noorwo Pawuro na abhandi ꞉bhaatogerwe ati jitumwa, ꞉bhaatumirwe okukora emirimu ejoejo (Ebhikorwa bhya Jitumwa 1:21-26; Abharuumi 1:1).
Kayisaari Ku‑bhwambiro, ryariga riri siina rya oruganda mu‑ngʼanda ja Abharuumi. Nawe okwambira omuguuga gwa makumi gabhiri na etaanu na ebhiri Yeesu Kirisito achaari kwibhurwa, risiina eryo ꞉ryambire okuyaanwa echibharo muno. Echibharo echo ꞉chaaruubheene na obhutangasya bhwa ekisi bhwa iserekaari ya Echiruumi inu yaariga niitangasibhwa na omukama Kayisaari Awuguusito. Okwambira awo, abhakama bhanu ꞉bhaamuruubhiiye ꞉bheebhirikiiye risiina eryo, korereki okweresya echibharo na obhukuru bhwebhwe ku‑bhukama bhwa Echiruumi.
Kirisito Ni musango gwa Echiyunaani, obhugajuro bhwago nikwo okwayika ati unu abhambagirwe amafuta. Mu‑nyaayika ya Echiyebhuraniya ni Masiya (Maariko 14:61; Yowana 1:41). Unu aabhambagwaga amafuta ni muunu unu aasorwaga na Nyamuwanga okukora omurimu gwa bhusibhusi muno. Mu‑Ndagano ya Kara, abhaanu ꞉bhaabhambagirwe amafuta rwa echibharikisyo ati ꞉bhaawuuywe na Nyamuwanga okukora emirimu emirebhe. Ku‑bhusimukwa, abhaanu bhanu abhabhambagwaga amafuta ni bhagabhisi rwa Aruuni (Okwimuka 28:41) amwi abhakama bha abhaanu bha Nyamuwanga rwa Dawudi (1 Samweri 16:13). Nyamuwanga ꞉aaragire okutuma Masiya owundi, Masiya wa echimari, achungure abhaanu bha Nyamuwanga na okusingaarisya abhasoko bhaaye (Iisaya 61:1). Omwanya gwa Indagano Inyaaya, Abhayawudi bhaariga nibheeyikanya na okurindirira Masiya oyo. Bhaariga nibheeyikanya ati Masiya oyo akabhachunguuye okusooka mu‑mabhoko ga obhutungi bhwa Bharuumi. Nawe Indagano Inyaaya eyichiiyigisya ati Masiya oyo niwe Yeesu unu abhambagirwe amafuta okusooka ku‑Nyamuwanga (Mataayo 16:16; Ruuka 9:20). Ka wone Yeesu niwe omukosi unu ꞉aanyaasiibhwe muno. Yeesu Kirisito ꞉eejire korereki achungure abhaanu bha Nyamuwanga okusooka mu‑bhibhiibhi bhyebhwe na okwambisya obhutungi bhwaye ku‑chaaro kunu.
Maraayika Bhanu ni bhakosi bha Nyamuwanga mu‑bhukama bhwaye. Bhamaraayika ni bhibhumbwa bhya mu‑rwire bhinu bhiramire na Nyamuwanga (Obhusweruro 5:11) na ejibhonekana ati ni chise chaaye cha abhasirikare (Ijabhuri 148:2). Abharamya na okukuuya Nyamuwanga omwanya gwone (Ijabhuri 103:20, 148:2; Obhusweruro 5:11, 7:11). Nyamuwanga kaabhatuma okukorera emirimu abhaanu bha ku‑chaaro kunu (Abharamusi 13:2‑21; Ruuka 1:8-20; Ebhikorwa bhya Jitumwa 12:6-10). Bhamaraayika abheeswerura kwiya kaafu ku‑bhaanu, okureeta emisango okusooka ku‑Nyamuwanga (Obhwambiro 19:1‑22) amwi okwangarira abhaanu bhaaye (Ijabhuri 34:7). Omukuru wa bhamaraayika ni Mikayeeri (Obhusweruro 12:7-10). Maraayika owundi ni Gaabhuryeri, maraayika unu ꞉aareetere Emisango ja Ekisi ja okwibhurwa kwa Raatabhugenyi Yeesu (Ruuka 1:19). Omusango maraayika mu‑nyaayika ya Echuyunaani ni muunu unu keemereegururu rikanisa (Obhusweruro 1:20).
Nyombe Omusango nyombe guri na ngajuro esatu mu‑Nyabhurira. Nyabharinyabhari, nyombe ni bhwikaro bhwa abhafuuwe bhoone, abhakosi bha ebhibhiibhi, na abharengeresi bha Nyamuwanga. Orubhaara orwo orutogwa ati Yedeesi (Obhwambiro 37:35; Obhusweruro 1:18, 5:3, 5:13, 20:13-14). Kabhiri, nyombe ni bhwikaro bhwa abhafuuwe, nawe abhakosi bha ebhibhiibhi bhari mu‑bhinyaasyo bhyafu muno, abharengeresi bha Nyamuwanga abharama mu‑bhwikaro bhwa okwisya omwoyo (Mataayo 5:22; Ruuka 16:19-31). Obhwikaro obhwo ku‑bha ebhibhiibhi obhutogwa ati Omuriro gwa akajaanende koone (Jeyanaamu). Kasatu, nyombe ni ryobho ereera muno. Omwo nimwo Syetaani na bhamaraayika bhaaye abharama (Ruuka 8:30-31; 2 Peetero 2:4; Obhusweruro 9:1-2, 9:11, 11:7, 17:8, 20:1, 20:3). Eryobho eryo ni ryobho rinu ritari na obhuteero amwi ati Taaritoroosi.
Obhukama bhwa Nyamuwanga Obhukama bhwa Nyamuwanga nigo ameeyigisyo amakuru ga Yeesu, okuruubhana na Emisango ja Ekisi jinu ejisusana. Obhugajuro bhwa jinyaayika ejo ni bhumwi. Mu‑Ndagano ya Kara, Nyamuwanga kaatogwa ati Omukama. Omwene ari na obhuturo inguru ya ebhibhumbwa bhyaye na inguru ya bhuri chiinu. Nyamuwanga niwe omukama wa abhaanu bhaaye, kaabhayaana amabhando gaaye na okubhaangarira okusooka ku‑bhasoko bheebhwe. Nawe, kwa okubha ejo jaariga jichaari okubhonekana abhweru, abhaanu bha Nyamuwanga bhaariga nibheeyikanya okurora obhukama bhwa Nyamuwanga nibhukinga ku‑chaaro choone na abhasoko bhoone bha Nyamuwanga nibhatuurwa emwaro ya obhutungi bhwaye. Ku‑chijekekanyo Jejefu okusooka Arimataaya aariga ˆnaarindirira obhukama bhwa Nyamuwanga bhuuje (Ruuka 23:51). Mataayo kwiya kaafu, bhunu kaayika inguru ya obhukama bhwa Nyamuwanga, kaayika inguru ya obhukama bhwa mu‑rwire (Mataayo 3:2). Raatabhugenyi Yeesu ꞉eeyigisiisye emisango inguru ya obhukama bhwa Nyamuwanga kwa okusoosya ebhijekekanyo (Ruuka 13:18-30). Nawe Yeesu ꞉ateeyigisiisye emisango ejo era, tari wone ꞉aakorere ebhikorwa bhinu ebhyeresya ati, obhukama bhwa Nyamuwanga bhwakingire. Kurwa ejo, ꞉aafwiriiye abhaanu echigongo ebhibhiibhi bhyebhwe, ˆnaawosya abharwaye, ˆnaabhirimya amasambwa okusooka ku‑bhaanu, ˆnaakora ebhiruguusyo ebhindi bhyafu. Ku‑njira eyo ꞉eeresiisye ati, omwene niwe Omukama unu atungire mu‑bhukama bhwa Nyamuwanga. Yeesu na abheeyigisibhwa bhaaye bhaariga nibhakomeeresya abhaanu bhakume obhukama bhwa Nyamuwanga, na abhaanu mu‑bhukama bhunu bhakondererwe amabhando gaaye. Abhaanu abhatura okwingira mu‑bhukama bhwa Nyamuwanga mu‑kuta ebhibhiibhi bhyebhwe, bheekirisye Yeesu na okumuruubha. Yeesu ꞉eeyigisiisye abharuubhirisya bhaaye okusabhwa ati obhukama bhuuje ku‑chaaro kunu (Mataayo 6:10; Ruuka 11:2). Obhugajuro bhwaye bhwariga bhuri ati obhukama bhwaye bhutakuuja awoawo. Ogugega‑wo omwanya okusoosya‑wo na okuramura abhasoko bhoone bha obhukama bhwaye, chimwichimwi Syetaani omwene. Noorwo kutyo Nyamuwanga atungire omwanya gwone. Nawe omwanya gunu gwa woori, abhaanu bha obhukama bhwa Nyamuwanga abhanyaasibhwa orusuku rwa obhuteero ruchaari okukinga.
Okutenda Okutenda ni kutema‑ko orususu rwa inguru rwa obhurume bhwa omurume. Echikorwa chinu chaakorekanaga ku‑bhuri musigaji wa Echiyawudi rwa echibharikisyo cha okwikirisyanya kunu Nyamuwanga ꞉aakorere na Bhurayimu (Obhwambiro 17:9‑14). Omwanya ogundi omusango “okutenda” ogukorerwa emirimu aamwi na “omwoyo” mu‑nyaayika ya ebhijekekanyo rwa risangisyo rinu rikuumiiye ku‑Nyamuwanga (Yeremiya 9:26; Abharuumi 2:28). Mu‑Ndagano Inyaaya omusango “tenda” ogukorerwa emirimu ku‑misango ebhiri. Okutendwa kwa omubhiri kunu Abhayawudi bhaakoraga na okutendwa echinyamwoyo. Nawe okutendwa echinyamwoyo okweresya obhurame bhunu bhuyindukire bhwa abheekirisya, bhanu abhaja okugwatana na bhanu ꞉bhaaramiiye Indagano Inyaaya inu Nyamuwanga ꞉aareetere ku‑bhaanu bhaaye okutura ku‑Yeesu Kirisito (Abhafiriipi 3:3; Abhakorosaayi 2:11).
Okwambuka Yaariga iri chikukuru inu Nyamuwanga ꞉aaragiriiye Abhayisirayeeri ati bhabhe nibhayikora okwichuka okuchungurwa na Nyamuwanga Miisiri erya, anu bhaariga bhari bhagaya (Okwimuka 12:27). Risiina rya Okwambuka ꞉ryabheechukiisye kutyo Nyamuwanga ꞉aambukire jinju ja Abhayisirayeeri, omwanya gunu ꞉eetire abhaana bha echirume bha obhubhere bha Abhamiisiri. Nawe Nyamuwanga ꞉ateetire abhaana bha echirume bha obhubhere bha Abhayisirayeeri, bhanu bhaariga bhari mu‑nju jinu bhaariga bhakaatire orwamba rwa inaama, ku‑njigi ja imbere ja jinju jeebhwe. Orwamba rwariga ruri chijekekanyo ati, bhachunguuywe okusooka mu‑bhitiibha bhinu Nyamuwanga ariyaana abhakosi bha ebhibhiibhi (Okwimuka 12:5, 12:7, 12:12‑13, 12:21‑23; Abharaawi 17:11). Yeesu ꞉aayikire ati Okwambuka irikuumira mu‑bhukama bhwa Nyamuwanga (Ruuka 22:16). Aariga ˆnaayika ati Nyamuwanga kaja okuuja okuchungura abhaanu bhaaye okusooka mu‑bhibhiibhi na okusooka mu‑bhuri chiinu echibhiibhi. Okwitwa kwa Yeesu ꞉kwakorekeene omwanya gwa ichikukuru ya Okwambuka. Obhugajuro bhwagwo ni ati, Yeesu niwe inaama ya echimari ya Okwambuka okusooka ku‑Nyamuwanga, unu kwa orufu rwaye ꞉aareetere obhuchungusi ku‑bhaanu bhoone ku‑chaaro kunu. Gwariga nigutura‑wo omwanya omurebhe, Abhayawudi nibhaamba okukora ichikukuru ya emikaate jinu jitakutuurwa‑mo echifwimbya nigwatana na ichikukuru ya Okwambuka (Ebhikorwa bhya Jitumwa 12:3-4). Mu‑chikukuru inu, Abhayawudi bhaariga nibheechuka kutyo Nyamuwanga ꞉eeruuye bhasaaja waabho okusooka mu‑bhugaya mu‑chaaro cha Miisiri. Omwanya ogwo, ꞉bhaakorere emikaate jinu jitateeywe‑mo echifwimbya, okuruubhana na obhwangu bhunu bhaariga bhari nabhwo bhwa okwiruka okusooka mu‑chaaro cha Miisiri. Omwanya gwa ichikukuru ꞉bhaariiye inyama ya inaama na emikaate jinu jitari‑mo echifwimbya, okwichuka ati, orusuku rurya bhasaaja waabho bhaariga bhatari na omwanya gwa okwina jisyano ja emikaate okuruubhana na akatungiiywe keebhwe (Ruuka 22:1). Kurwa ejo, ꞉bhaatogere ichikukuru inu ati, ichikukuru ya emikaate jinu jitari‑mo echifwimbya. Ichikukuru inu yaariga niigenderera omwanya gwa siku etaanu na ebhiri.
Okwesya Mu‑chaaro cha Yisirayeeri, jaariga jiri‑wo jityanyi jinjabhi na jinu jitari njabhi. Abhaanu ꞉bheekirisiibhwe okurya na okusoosya echoogo cha ebhitunganwa bhinu bhitari bhijabhi (Orwichuko rwa Ebhiraagiro 14:3‑20; Abharaawi 11:1‑47). Ka wone, abhaanu abhatura okubha bha ekisi amwi okubha abhajabhi, nikwo okwayika ati, okujabhiyara. Jaariga jiri ati omwanya gunu abhaanu bhaariga nibhagenda okuramya Nyamuwanga, jaariga jiri bhusibhusi bhagende bhari na ebhitunganwa bhya ekisi. Abhaanu abhatura okubha abhajabhi ku‑njira nyafunyafu rwa okukuunʼya ku‑mutumbi, okwibhura omwana (Abharaawi 12:1‑8; Ruuka 2:22-24), okuruubhirirana na omuunu unu arwaye ebhigenge (Ruuka 5:12-14), na ebhindi. Abhaanu abhajabhi, bheendwaga okwoga amwi okureeta echitunganwa chiitwe na okusoosibhwa ku‑Nyamuwanga rwa echoogo cha okwesya. Abhaanu abha ebhigenge bhanu ꞉bhaawosiibhwe, ꞉bheenderwe bhagende okwiyeresya ku‑bhagabhisi, korereki bharore ati chimari bhaawosibhwa (Abharaawi 13:1‑14:32; Ruuka 17:11-19).
Omwana wa Dawudi Risiina rinu ni rya omuunu unu abharagi ꞉bhaaragire ati ariibhurwa mu‑ruganda rwa omukama Dawudi. Nyamuwanga ꞉aasorere Dawudi korereki, ku‑njira ya oruganda rwaye, areete ku‑chaaro Omuchungusi wa echaaro (2 Samweri 7:13‑16; Iisaya 7:14, 9:1‑7). Yeesu aariga ari wa mu‑ruganda rwa omukama Dawudi, ka wone, ni Muchungusi. Nikwo okukora ꞉aatogerwe, Omwana wa Dawudi (Mataayo 12:23, 21:9; Maariko 10:47-48; Ruuka 1:32-33; Obhusweruro 5:5). Risiina eryo ryariga ritakweresya ati, Dawudi aariga ari semwene Raatabhugenyi Yeesu. Chimari Yeesu ꞉eebhuuywe emiguuga myafu okusookerera omukama Dawudi afwe (Mataayo 1:17). Orubhaara orundi Omwana wa Dawudi kaatogwa ati Kirisito amwi Masiya (Maariko 12:35-37). Omuunu oyo ni Yeesu.
Omwana wa Inaama wa Nyamuwanga Mu‑Ndagano ya Kara, Abhayisirayeeri ꞉bhaasoosiisye omwana wa inaama ku‑Nyamuwanga okubha echoogo cha okwesya ebhibhiibhi bhyebhwe (Abharaawi 4:32, 12:6). Mu‑Ndagano Inyaaya, Omwana wa Inaama ni siina erindi rya Yeesu Kirisito. Omwene ꞉eesoosiisye okufwa korereki abhaanu bhafwirwe echigongo ebhibhiibhi bhyebhwe (Yowana 1:29; Ebhikorwa bhya Jitumwa 8:32; 1 Peetero 1:18-19).
Omwana wa Nyamuwanga Yeesu kaabhirikirwa ati Omwana wa Nyamuwanga kwiya kaafu mu‑Ndagano Inyaaya (Maariko 15:39; Ruuka 1:35; Yowana 1:34, 20:31; 1 Abhatesaroonike 1:10). Obhugajuro bhwaryo jitari ati, Nyamuwanga ꞉eebhuuye Omwana. Nawe, obhugajuro bhwaye ni ati, obhusimukwa bhwa Yeesu ni kusooka ku‑Nyamuwanga (Yowana 1:1). Risiina eryo, eryeresya obhusangi bhwa Raata Nyamuwanga na Omwana waaye Yeesu.
Omwana wa Omuunu Ni siina erindi rya Yeesu. Emiguuga jinu ꞉jaaturire omwanya gunu aariga achaari kwibhurwa Yeesu, Nyamuwanga ꞉eeresiisye Danyeeri ati, ariija omuunu okusooka ku‑Nyamuwanga unu ariyaanwa obhuturo bhwa okutunga abhaanu bha jinyaayika joone ku‑chaaro choone (Danyeeri 7:13‑14). Obhutungi bhwaye bhutaribha na obhuteero. Danyeeri ˆnaatogora ati oyo niwe Omwana wa Omuunu. Noorwo Yeesu mu‑kwibhuurisya kwaye kaayika ati omwene niwe Omwana wa Omuunu (Mataayo 8:20; Maariko 2:10, 2:28, 8:31; Ruuka 5:24; Yowana 1:51). Omwanya ogundi ꞉eebhirikiiye kutyo, korereki abhaanu bhaasiga okumubhirikira kw‑isiina rya jikuma, Omwana wa Nyamuwanga, Omukama amwi Masiya (Ruuka 9:22, 22:69-70).
Orusuku rwa Pendekoosite Orusuku rwa Pendekoosite yaariga iri chikukuru ya Abhayawudi inu yaatogwaga ichikukuru ya amooyo. Ichikukuru eyo yaakorekanaga orusuku rwa makumi gataanu okusookerera ku‑bhwambiro bhwa omwanya gwa okugesa. Pendekoosite mu‑Ndagano ya Kara ni chikukuru ya Echiyawudi inu eyitogwa wone ati ichikukuru ya ebhigeswa (Okwimuka 23:16), na ichikukuru ya amooyo (Okwimuka 34:22). Omusango “Pendekoosite” ogusookana na omusango gwa Echiyunaani, na obhugajuro bhwagwo ni “Makumi gataanu,” jisiku makumi gataanu okusookerera orusuku rurya Abhayisirayeeri ꞉bhaasoosisiisye Nyamuwanga ebhigeswa bhya okwamba (Abharaawi 23:9‑16). Mu‑Ndagano Inyaaya Pendekoosite iri na obhugajuro obhunene muno, kwa okubha orusuku orwo rwa makumi gataanu okusookerera okusuuruka kwa Raatabhugenyi Yeesu nirwo orusuku runu rikanisa ꞉ryaambisiibhwe. Ogwo nigwo omwanya gunu Nyamuwanga ꞉eeturuuye inguru ya abheekirisya bharya bhwa okwamba Mwoyo wa Kirisito, nikwo okwayika ati Mwoyo Mweru (Ebhikorwa bhya Jitumwa 2:1-4). Ka wone, nibhayaanwa amanaga amayaaya, nibhaamba okuraasya omusango gwa Nyamuwanga, omusango gunu ogugenderera okukorekana noorwo reero na oguja okugenderera okukingira Yeesu Kirisito kusubha.
Ribharaja rikuru rya Abhayawudi Ribharaja rinu ryariga niritangasibhwa na Omugabhisi Omukuru. Mw‑ibharaja omwo, bhaariga bhari‑mo abheeyigisya bha ebhiraagiro, abhakuru bha abhagabhisi na abhakaruka abhandi bha Echiyawudi. Bhanu nibho abhatangasya bha Abhayawudi mu‑mirimu joone. Emirimu ja abhaanu abho jaariga jiri kwangarira na okutangasya obhwisombooro bhwa Abhayawudi mu‑kuramya na emirimu ejindi, rwa okuramura ebhiina. Ribharaja rikuru rya Abhayawudi eryo ryariga niritogwa ati, “Saniyedirini.”
Risandikwa rya indagano ya Nyamuwanga Ni sandikwa rinu ryariga rikonjerwe kwa jimbawu, echifundikiro chaaryo chaariga chiri cha inaaryo. Risandikwa eryo ryariga riri ryeru muno mu‑diini ya Abhayawudi. Mu‑Ndagano ya Kara, Nyamuwanga ꞉aaragiriiye Abhayisirayeeri bhakonje risandikwa eryo niwo Muusa ˆnaatuura omwo ebhibhaara bhibhiri bhya emisango ja indagano eyo (Okwimuka 25:10‑22). Risandikwa eryo chaariga chiri chibharikisyo ati Nyamuwanga aariga ari aamwi na Abhayisirayeeri, ka wone chaariga chiri chibharikisyo cha obhwiyikanyibhwa bhwa Nyamuwanga bhwa okukuumisya jinu ꞉aaragire okukorera Abhayisirayeeri.
Riyekaru Ryariga riri mu‑musi gwa Yerusareemu, na omusi ogwo nigwo gwariga guri musi omukuru gwa Yisirayeeri. Mw‑Iyekaru omwo nimwo Abhayawudi bhaariga nibhasoosya echitambwa cheebhwe ku‑Nyamuwanga. Yerusareemu eyo niyo bhaariga nibhagenda okuramya omwanya gwa jichikukuru na okusoosya echoogo. Jimbaara joone ja Riyekaru aamwi na orubhuga na rigaragariro, bhyone ebhyo bhyariga nibhitogwa ati, Riyekaru rya Nyamuwanga. Orubhaara rwa echibharo muno mw‑Iyekaru ni inju ingʼuru ya Nyamuwanga (Mataayo 23:35). Inju inu eyigwatanya Ayeeru na Ayeeru a Ayeeru. Ayeeru rwariga ruri‑wo orubhaara orundi runu rwatogwaga ati Ayeeru. Omwo aariga ˆneengira‑mo omugabhisi woonewoone okuruubhana na obhwisombooro bhwa okukora emirimu ja echigabhisi (Ruuka 1:8-11). Nawe omuunu owundi woonewoone, unu aariga atari mugabhisi ateekirisibhwaga okwingira omwo. Ripajiya niryo ryariga niryawukanya Ayeeru na Ayeeru a Ayeeru (Ruuka 23:45). Anja ya Riyekaru, rwariga ruri‑wo orubhuga runu bheekumanyaga abhaanu bhanu bhatari Bhayawudi. Mu‑rubhuga omwo nimwo Yeesu ꞉aabhirimiisye abhakosi bha ebhyasara, kwa okubha ꞉bhaakorere owa okuramisisya Nyamuwanga okubha eguriro. Abhaanu bhanu bhatari Bhayawudi bhaariga bhatari na orubhaara rwa okuramisisya Nyamuwanga, tari awo era (Ruuka 19:45-46). Ka wone, rwariga ruri‑wo orubhaara orundi nirutogwa ati rigaragariro. Mw‑igaragariro omwo nimwo bhaariga nibheekumanya Abhayawudi bhanu bhaariga bhatari bhagabhisi. Ayeeru a Ayeeru ni rubhaara runu rwariga ruri mw‑Iyekaru. Awo niwo Nyamuwanga aariga ˆnaarama. Omuunu woonewoone aariga atakwikirisibhwa okwingira awo, tari Mugabhisi Omukuru eenyere. Omwene wone aariga ˆneengira awo rumwi era ku‑muguuga, ka wone eengiraga ari na orwamba rwa echitunganwa chinu chaariga nichiitwa inguru ya Abhayawudi bhoone korereki abhasabhirwe echigongo ku‑Nyamuwanga (Abharaawi 16).
Syetaani Aariga ari maraayika wa Nyamuwanga, omwene aamwi na bhamaraayika bhanu aariga ˆnaatangasya, bheendaga okugaramura Nyamuwanga. Bhejire bhaakayira Nyamuwanga, nibhabha bhasoko bhaaye na abhaanu bhanu abharamya Nyamuwanga. Ka bhamaraayika bha Nyamuwanga wone, bhanu ꞉bhataakayire aamwi na Mikayeeri omukuru weebhwe, nibhamwesa aasi ku‑chaaro kunu (Obhusweruro 12:7-9). Kirisito wone ꞉aamuyigire ku‑njira ya obhurame bhwaye, okufwa kwaye, okusiikwa na okusuuruka kwaye (Mataayo 4:10-11; Abhakorosaayi 2:15; Abhayebhuraniya 2:14; Obhusweruro 12:11), ka wone, obhuyigi obhwo bhurikuumira omwanya gwa obhuteero (Obhusweruro 20:10). Ebhikaame Ebhyeru ebhirebhe ebhimutogora Syetaani ati ni “Mubhiibhi urya” (Mataayo 6:13; Ruuka 11:4; Yowana 17:15; Abhayefeeso 6:16), “Omukuru wa echaaro chinu” (Yowana 12:31, 14:30, 16:11), “Omubhuusi” (Obhusweruro 12:10; Ayubhu 1:6‑12; Jaakariya 3:1), “Injoka” amwi “Riyoka” (Obhusweruro 12:7-9), na “Abhadooni” amwi “Aporiyooni” (Obhusweruro 9:11), nikwo kwayika ati okusingaarisya.
Yeroode Agiriipa ꞉Aatungire echaaro choone cha Paresitiina ku‑muguuga gwa makumi gana na gumwi okukingira omuguuga gwa makumi gana na ena Yeesu eebhuuywe (Ebhikorwa bhya Jitumwa 12:1-23). Oyo aariga ari mwichukuru wa Yeroode Omukuru. ꞉Eetire Yakobho itumwa na okubhoya Peetero mw‑ibhoyero, korereki akondisye Abhayawudi (Ebhikorwa bhya Jitumwa 12:1-4).
Yeroode Atipaasi ꞉Aatungire omukoowa gwa Gariraaya na Pereya okwambira omuguuga gwa kana omwanya gunu Yeesu aariga achaari kwibhurwa, aariga ari mwana wa Yeroode Omukuru. Oyo niwe ꞉aaragiriiye ati bhabhuture omutwe gwa Yowana Omubhatiija (Mataayo 14:1-10; Maariko 6:14-29).
Yeroode Omukuru Aariga ari mukama omukuru wa echaaro choone cha Paresitiina okwambira omuguuga gwa makumi gasatu na etaanu na ebhiri omwanya gunu Yeesu aariga achaari kwibhurwa. Oyo niwe ꞉aaragiriiye ati abhaana abharera bheetwe Bhetereyeemu ejire oongwa emisango inguru ya Yeesu (Mataayo 2:1-22; Ruuka 1:5).