Amoonjooro eguru ya Amangʼana Amakongʼu
 
Abhafarisaayo gwaringa omuganda gwa abhantu mukyaro kya Abhaisiraeri. Abhantu bhayo, bhaaringa bharakomererya okugwata amaragiriryo ga Waryubha, ganú gaangʼoorwa mu Riragano rya Akare, ekinene mubhitabho bhitaanu bhya mbere. Kweki, bhaakomereryanga ameehigiryo ga abhakaruka bha kare (Mariko 7:1-4), ganú abhakaruka bhayo, bhoonjooranga na okoongerererya mumaragiriryo ga Waryubha. Abhafarisaayo bhayo bhaaringa bheekorerye ega, m-beegwa na bharagwata bhujomu egimiira gya Abhaisiraeri, kweki bhatakusanganʼya na egimiira gya amakabhira agandi (Ruuka 18:9-12). Bheeki, bheekiriryanga ega, obhuhyuki bhwa abhaku bhuriho, na bhamaraika bhariho (Amakorwa ga Abhatumwa 23:6-8).
 
Abhasadukaayo gwaringa omuganda gwa abhantu mukyaro kya Abhaisiraeri. Abhantu bhanu bhaaringa bharakomererya okugwata amaragiriryo ganú gaangʼoorwa mubhitabho bhitaanu bhya mbere mu Riragano rya Akare ebhyenego. Bheeki bhataagwatanga ameehigiryo ga abhakaruka bha kare, ganú abhakaruka bhayo, bhoonjooranga na okoongerererya mumaragiriryo ga Waryubha. Kweki, bhateekiriryanga ega, obhuhyuki bhwa abhaku bhuriho, na bhamaraika bhariho (Mariko 12:18; Amakorwa ga Abhatumwa 23:6-8).
 
Abhasyengeri bhaaringa abhantu bhanú bhaasorwanga okuruusya ekimwenso ku Waryubha kurusumo rwa Abhaisiraeri bhonsego. Bhaaringa bhararuusya ekimwenso mwisyengerero erikuru rya Waryubha mumugi gwa Yerusaremu. Abhasyengeri bhanu bhaaringa bharasorwa okurwa muhamati ya Harooni. Ehamati iyo yaarwa kwikabhira ya Abhaisiraeri rinú ryabhirikirwanga Raawi. Raawi yaaringa oumwi gati ya abhaana bha Yakobho, bhanú bhaaringa ekumi na bhabhiri.
Mubhasyengeri bhayo, yaaringa-ho omusyengeri omukuru. Omusyengeri omukuru ngʼo yeemiririranga abhasyengeri bhonsego mukyaro kya Isiraeri. Omusyengeri uyo omwenego, ngʼo yaaringa areekiriribhwa okusoha Ahasi Aharabhu ha Aharabhu, munyumba enkuru ya mwisyengerero rya Waryubha (Abhaebhurania 9:7). Yaasohanga rumwigo kumwaka. Hayo nho yaaruusyanga ekimwenso ku Waryubha, kurusumo rwa obhusarya bhwaye na bhwa abhantu bhonsego (Abharaawi 16). Kweki, ngʼo yaaringa omutungi wa Eribharaja erikuru rya Abhayahudi (Yoana 11:47-53).
Abhasyengeri abhakuru bhaaringa abheemiririri bha abhasyengeri abhandi.
 
Abhatobhya bha erigooti bhaaringa Abhayahudi bhanú bhaakoranga emirimu gya okutobherya erigooti Abharuumi mukyaro kya Abhaisiraeri. Abharuumi bhaaringa bharabhabhandirirya Abhayahudi okuriha erigooti. Abhatobhya bha erigooti abhandi, bhaaringa bharasabha egimbirya eginjaru okukira endengo inú yaatuurwa ya erigooti, egindi gyaringa girabha gyabho. Kwa ego, Abhayahudi bhaaringa bharabhajeera bhukongʼu abhatobhya bha erigooti. Kweki, bhaaringa bharabharora ega, m-ba obhusarya bhukongʼu (Ruuka 18:9-12). Raawi yaaringa omutobhya wa erigooti (Ruuka 19:1-10) na Mataayo wonse (Mataayo 9:9).
 
Abhatumwa m-bantu bhanú bhaatumwanga na Yeesu. Yaabhasora ekumi na bhabhiri okurwa mubheehigira bhaaye. Yaabhahaana obhuturo bhwa okukenyia ebhihwi ebhibhiibhi, okuhwenʼya abharweri, okuraarika amangʼana amajomu eguru ya obhukama bhwa Waryubha, na okwihigirya abhantu. Abhatumwa bhaaringa bharatunga erikanisa, hanú Yeesu yaahunjuka murwire. Maaha mubhitabho bhya Mataayo 10:1-15; Ruuka 6:12-16, 9:1-6; Amakorwa ga Abhatumwa 1:21-26.
Pauro hanú yaamwikirirya Yeesu, wonse akabha omutumwa, okurekana na emirimu ginú Waryubha yaamuhaana egya okuraarikira abhantu bhanú bhataringi Abhayahudi amangʼana ga Waryubha. Kiyo nkyo kirakora Pauro areebhirikira ega, omutumwa wa Yeesu Kiristu (Abharuumi 1:1).
 
Abheehigirya bha amaragiriryo gwaringa omuganda gwa abhantu mukyaro kya Abhaisiraeri. Abhantu bhayo bhaaringa bhareehigirya amaragiriryo ga Waryubha, kya ego gaangʼoorwa mubhitabho bhitaanu bhya mbere mu Riragano rya Akare. Eriina erindi bhaaringa bhamanyikeeni ega, abhangʼoori. Abhaaru okurwa kubhanu bhaaringa bhararwa mumuganda gwa Abhafarisaayo (Ruuka 5:30).
 
Abhurahamu yaaringa jaaji unú amanyikeeni bhukongʼu ku Bhaisiraeri. Yeekara emyaka muna ebhiku ebhibhiri, eribhaga Yeesu yaaringa akyari okwibhurwa. Waryubha yaamubhirikira Abhurahamu, na okukora eriragano nawe, akamuraga ega, aribha jaaji wa Abhaisiraeri na ebhyaro ebhyaru. Abhurahamu yaamwikirirya Waryubha na egindago gyaye, akagwata eriragano rya Waryubha kwa eimani (Obhwambiro 12:125:11). Kiyo nkyo kyakora akabha jaaji wa abhantu bhonsego bhanú bharamwikirirya Waryubha, bira okwahukana erikabhira ryabho kasi ekyaro kinú bharwiriri (Amakorwa ga Abhatumwa 10:34-35; Abharuumi 4; Abhagaratia 3:6-7, 29).
 
Amakabhira ekumi na gabhiri ga Isiraeri ngo obhusimuka bhwa abhantu bha Isiraeri. Obhusimuka bhwago m-baana ekumi na abhabhiri bha Yakobho (Obhwambiro 46:8-27; Mataayo 19:28; Yakobho 1:1; Obhukundukuri 7:4-8).
 
Bhamaraika m-bagaya bha Waryubha, bhanú bharamusyengera na okumugungya Waryubha eribhaga ryonsego (Egijabhuri 103:20, 148:2; Obhukundukuri 5:11, 7:11). Bharareetera abhantu amangʼana okurwa ku Waryubha. Kweki bharabheera abhantu bha Waryubha (Abhabhuturi bha Ekiina 13:2-21; Ruuka 1:8-20; Amakorwa ga Abhatumwa 12:6-10). Bhamaraika ni-ginkoro, nawe Waryubha hanú areenda, bharatura okumaahwa na abhantu (Obhwambiro 16:7-12; Okubhara 22:22-35).
 
Daudi yaaringa omukama unú amanyikeeni bhukongʼu ku Bhaisiraeri. Daudi yaatunga bhujomu Abhaisiraeri mwiihe rya okutuurya ekyaro kyabho okurwa kubhasigu bhaabho. Waryubha yaaraga ega, okurwa muhamati ya omukama Daudi, Kiristu ariija mukyaro, okutuurya ekyaro (Isaaya 9:6-7; Mataayo 22:42). Yeesu ngʼo Omutuurya uyo okurwa muhamati ya Daudi, na nkyo kyakora abhantu bhaamubhirikira eriina rya Omuhiiri Daudi (Mataayo 9:27).
 
Edinari gyaringa ni-gimbirya gya Ekiruumi, ginú abhantu bhaarihanga erigooti (Mataayo 22:19). Omukori wa emirimu yaaringa aranyoora edinari eimwi kurusiku (Mataayo 20:2).
 
Edivai n-kyokunywa kinú kirakorwa kwa emisumo gya omujabhibhu. Kyaringa ekyokunywa kya Abhaisiraeri kya kira orusiku. Kira orusiku Abhaisiraeri bhaamuruusiryanga Waryubha edivai okubha ekimwenso (Okuhuruka 29:40; Abharaawi 23:13; Mataayo 11:19). Kweki bhaakoranga edivai kya eryogo kurusumo rwa ebhironda na amarweri agandi (Egimesaari 31:6; Ruuka 10:34; 1 Timoteo 5:23).
 
Ekimwenso m-bintu bhinú Waryubha yaaragirirya abhantu, bhabhenga bharamuruusirya. Ebhintu bhiyo, ni-gintugo, ebhyakurya, amaguta na ebhyokunywa kya edivai.
Mu Riragano rya Akare, bhyaringa-mo ebhimwenso amanga amaaru (Abharaawi 1–7). Eribhaga riyo, abhantu bhanú bhaaringa bharamwisigira Waryubha, bhaaringa bharamuruusirya ebhimwenso bhya okumukumya, na okumusabha abhaabhire obhusarya bhwabho. Kweki bhaaringa bharamuruusirya ebhimwenso kurusumo rwa okwiraama (Mataayo 8:4; Ruuka 2:24).
Egintugo ginú gyaringa giragoogwa ni-gingʼombe, amangʼondi na egimburi. Egintugo ginú gyeenderwanga okuruusibhwa ekimwenso, n-ginú Abhaisiraeri bheekiriribhwanga okurya egyenego (Abharaawi 11).
Yeesu hanú yaaja mukyaro, yoorokya ega, weeki n-kimwenso kya obhuteero kurusumo rwa obhusarya bhwetu. Obhusarya bhwetu bhwaabhirwa kwa okwiruusya kwaye kumusarabha (\xt Abharuumi 3:25; 1 Abhakorinto 5:7; Abhaefeso 5:2; Abhaebhurania 1:3; 1 Yoana 2:2).
 
Epasaka yaaringa enyangi inú Abhayahudi bhaaringa bharakora kurusumo rwa okuhiituka kya ego Waryubha yaabhatuurya bhajaaji waabho okurwa mubhugaya mukyaro kya Misiri (Okuhuruka 12). Kweki, bhaahiitukanga ega, maraika omwiti, yeeta kira omwana wa ekimura omutangi wa Abhamisiri (Okuhuruka 12:27), nawe yaahitiranga muginyumba gya Abhaisiraeri bira okwita omuntu wowonse. Eribhaga rya enyangi, bhaaryanga omwana wa eringʼondi na emikaate ginú gitaatuurwanga-mo ekimera, kwa okuhiituka ega, bhajaaji waabho bhataaringa na omweya orusiku rurya okukora emikaate gya ekimera. Kwa ego, bhakatoga enyangi ya Epasaka kwa eriina erindi ega, Enyangi ya emikaate ginú gitakutuurwa-mo ekimera (Mariko 14:1; Ruuka 22:1). Enyangi iyo yaaguma kwa eginsiku muhungati.
 
Eribharaja erikuru rya Abhayahudi ryaringa rireemiririrwa na omusyengeri omukuru, na ryaringa na abhachaama mirongo muhungati. Bhaaringa-mo abheehigirya bha amaragiriryo, abhasyengeri abhakuru na abhakuru abhandi bha Abhayahudi (Ruuka 22:66). Bhayo mbo bhaaringa abhatungi bha Abhayahudi kumirimu gyonsego. Emirimu gya eribharaja rinu, gyaringa n-kwimiririra na okoorokererya amangʼana ga edini ya Abhayahudi na emirimu egindi, gya okubhutura ekiina (Mataayo 26:59). Eribharaja rinu ryaringa rirabhirikirwa Sanihedirini.
 
Eribhuru rya okoorokya okubha-ho kwa Waryubha. Eribhaga Abhaisiraeri bhaaringa bhatarahagaaja erisyengerero rya okumusyengera Waryubha Yerusaremu eyo, Waryubha yaabhakeerya bhakore eribhuru, rinú bhaaribhirikira ega, eribhuru rya okoorokya okubha-ho kwa Waryubha. Hanú Abhaisiraeri bhaaringa kukibhara, Musa yaaringa arasoha mwibhuru riyo, kurusumo rwa okusikana na Waryubha na okwitegeerera ganú Waryubha arabharagirirya (Okuhuruka 33:7-9).
 
Eriragano riratura okubha ameekiriranʼyo ga abhantu abhabhiri, emiganda ebhiri kasi Waryubha na abhantu bhaaye. Eriragano rya Waryubha kubhantu bhaaye, ritakuringʼaana na eriragano rya abhantu abheenego. Mwiragano rya Waryubha, Waryubha ngʼo araraga ega, aribha Taata, kweki Omukuru wa abhantu bhaaye, koko (Obhwambiro 17:2-4; Jeremia 31:31-33). Eribhaga rinú Yeesu yaaja mukyaro, yaatuura eriragano erihya na abhantu (Ruuka 22:20).
 
Erisambwa ryaringa m-maraika wa Waryubha, nawe, ryamujeema Waryubha, hamwi na bhamaraika bhanú ryaringa rirabhoorokererya. Hanú bhaajeema, bhakabha abhasigu bha Waryubha na abhantu bhonsego bhanú bharamwikirirya Waryubha. Bhamaraika bha Waryubha bhanú bhataamujeema, hamwi na Mikaeri omukuru waabho, bhakaryesa hansi (Obhukundukuri 12:7-9). Kiristu yaahiga Erisambwa kwa enjira ya obhuhoru na okukwa na okuhyuka kwaye (Mataayo 4:10-11; Abhakorosai 2:15; Abhaebhurania 2:14; Obhukundukuri 12:11). Obhuhigi bhuyo bhurikunaana orusiku rwa obhuteero (Obhukundukuri 20:10).
 
Erisinagogi ryaringa enyumba ya Abhayahudi ya okusyengera Waryubha, orusiku rwa Esabhato. Muginyumba ginu mmo bhaasomeranga Amangʼoore Amarabhu na okwihigirya amaragiriryo ga Waryubha (Ruuka 4:16-20). Eribhaga erindi, bhaaringa bharabhuturira ekiina muginyumba giyo.
 
Erisyengerero erikuru rya Waryubha ryaringa mumugi gwa Yerusaremu, gunú gwaringa omugi omukuru gwa ekyaro kya Abhaisiraeri. Mwisyengerero muyo, mmo Abhayahudi bhaaringa bharahira ebhimwenso bhyabho ku Waryubha. Eyo ngʼyo bhaaringa bharagya okusyengera eribhaga rya eginsiku gya eginyangi na okuruusya egisadaaka.
Erisyengerero rinu ryaringa na orubhanja rwa kibhara. Muyo mmo bhaaringa bharasanga bhanú bhataringi Abhayahudi hamwi na Abhayahudi. Na hayo nho abheehigirya bha amaragiriryo na Yeesu bhaaringa bhareehigirirya. Hanú waarwanga murubhanja rwa kibhara, orasoha murubhanja orundi, na muyo, m-Bayahudi abheenego mbo bheekiriribhwanga okusoha-mo. Nho, gatigati wa orubhanja ruyo yaaringa-ho Enyumba enkuru ya mwisyengerero. Muyo, abhasyengeri abheenego mbo bhaasohanga-mo. Enyumba iyo, yaaringa yahukaniibhwe mara kabhiri na eshuuka enene (Mataayo 27:51). Ahasi ha obhuhikiriro haaringa harabhirikirwa Ahasi Aharabhu hanú yaaringa arasoha-ho omusyengeri wowonse, okuringʼaana na kya ego bhaahaanananga orwiru rwa okukora emirimu gya obhusyengeri (Ruuka 1:8-11). Nawe, omuntu oundi ego, ateekiriribhwanga okusoha-mo. Na hanú eshuuka yaaringa ekundikiirye haabhirikirwanga ega, Ahasi Aharabhu ha Aharabhu hanú yaasohanga-ho omusyengeri omukuru omwenego. Weeki yaasohanga rumwigo kumwaka. Hayo nho yaaruusyanga ekimwenso ku Waryubha, kurusumo rwa obhusarya bhwaye na bhwa abhantu bhonsego (Abharaawi 16).
Maaha epicha ya erisyengerero mukitabho kya Mataayo 4:5, kweki maaha eramaani yaaryo mukitabho kya Ruuka 1:25.
 
Esabhato rwaringa orusiku rwa okumuunya. Waryubha yaabhumba orwire na ekyaro na ebhintu ebhindi kwibhaga rya eginsiku esansabha, nho orusiku rwa muhungati akamuunya, kwa okubha yaaringa amariri emirimu gya okubhumba (Obhwambiro 2:2-3). Waryubha akagamba ega, “Abhantu bhakore emirimu eginsiku esansabha, orusiku rwa muhungati rubhe rwa okumuunya. Kweki, rubhe orusiku orurabhu rwa okusyengera” (Okuhuruka 20:8-11). Abhafarisaayo bhaaringa bhareegwa bhukongʼu enteemo inu. Kweki, bhoongerya amaragiriryo gaabho amaaru kurusiku ruyo. Bhaaragirirya emirimu egindi emyaru ega, gitigwe okukorwa orusiku ruyo, kora okuhwenʼya (Ruuka 13:14), kora okubhuna ebhigara bhya obhuro (Mariko 2:23-24). Na hanú bhaaroranga omuntu atakugwata gayo, bhaaringa bharajima bhukongʼu. Abhantu bhayo bhaahabhananga bhukongʼu na Yeesu eguru ya orusiku rwa Esabhato.
 
Herode. Abhakama bhane bhanú bharagambwa mu Riragano Erihya bhaaringa na eriina rya Herode. Bhonsego bhaarwa muhamati eimwi, na bhonsego bhaatunga ekyaro kya Abhayahudi kasi ahasi ha ekyaro.
Herode Omukuru yaaringa omukama wa ekyaro kyonsego kya Isiraeri okwambira omwaka gwa mirongo esatu na muhungati (37), eribhaga Yeesu yaaringa akyari okwibhurwa. Eramaahikana ega, weeki ngʼo yaatuma okwita abhaana abharera Bhetereheemu, hanú yeegwa amangʼana ga okwibhurwa kwa Yeesu (Mataayo 2:1-22; Ruuka 1:5).
Herode Antipa yaaringa omwana wa Herode Omukuru. Yaatunga ekyaro kya Gariraaya na Parea okwambira omwaka gwa kane, eribhaga Yeesu yaaringa akyari okwibhurwa. Yaamwita Yoana Omubhatiiji, kweki ngʼo yeekirirya okwitwa kwa Yeesu (Mariko 6:14-29; Ruuka 13:31, 23:6-12).
Herode Agiripa wa okwamba yaaringa omwijukuru wa Herode Omukuru. Yaatunga ekyaro kyonsego kya Isiraeri okwambira omwaka gwa mirongo ena na eimwi (41) okuhikira omwaka gwa mirongo ena na ena (44) eribhaga rinú Yeesu yaaringa amariri okwibhurwa (Amakorwa ga Abhatumwa 12:1-23). Yaamwita omutumwa Yakobho na okubhoha Petero mwigereja, naho okubhasambaarukya Abhayahudi (Amakorwa ga Abhatumwa 12:1-4).
Herode Agiripa wa kabhiri yaaringa omwana wa Herode Agiripa wa okwamba. Weeki ngʼo yaabhuturira ekiina Pauro na okumutuma okugya Ruumi (Amakorwa ga Abhatumwa 25:1326:32).
 
Kaisari n-kyeo kya omutungi omukuru wa ekyaro kyonsego kya Abharuumi. Yaaringa omukama wa Abharuumi, kweki ngʼo yaatunga ekyaro kya Isiraeri kwibhaga rirya (Ruuka 2:1-3; Yoana 19:12). Abhantu bhonsego bheenderwanga okutobha erigooti kubhutungi bhwaye (Mataayo 22:15-22).
 
Kiristu ni-ringʼana rya Ekiyunani, ensonga yaaye niiga, “Unú ahakirwe amaguta”. Mu Kiebhurania bharagamba ega, Masiha (Yoana 1:41, 4:25). Ku Bhayahudi yaaringa emiira omusyengeri okumuhaka amaguta kumutwe omuntu unú Waryubha amusoreri ega, m-mukama waabho (1 Samweri 10:1). Ensonga ya gayo, yaaringa ekimanyiiriryo kya okumutuura mumirimu. Abhayahudi bhaaringa bharaganyirira ega, Waryubha arimutuma Masiha. Uyo ngʼo aribhatuurya okurwa muginyanko, kweki ngʼo aritunga ebhyaro bhyonsego (Ruuka 23:2).
Mu Bhibhuria ya Ekikabhwa mara kaaru turahunjura eringʼana Kiristu kwa okugamba ega, Kiristu Omutuurya. Kwa enjira iyo turoorokya ega, ensonga ya eringʼana Kiristu m-muntu unú Abhayahudi bheesigiranga ega, abhatuurye (Mataayo 16:16).
 
Musa yaaringa omurooti wa akare unú Waryubha yaasora okubha omutungi wa Abhaisiraeri kurusumo rwa okubharuusya mubhugaya mukyaro kya Misiri (Okuhuruka 3). Waryubha yaagamba na Abhaisiraeri okuhitira ku Musa na okuhitira kumwene Abhaisiraeri bhaanyoora eriragano na amaragiriryo okurwa ku Waryubha (Okuhuruka 19–20).
 
Obhukama bhwa Waryubha, eriina erindi m-bukama bhwa murwire. Mara kaaru mu Riragano rya Akare, Waryubha arahunkanibhwa na omukama, kwa okubha araangararira abhantu bhaaye, arabhahaana bhinú bhareenda na arabharwanira (Egijabhuri 93). Abhantu bha mubhukama bhwa Waryubha, mbo bharamwisigira na okumwigwa. Yeesu Kiristu hanú yaaja mukyaro hanu, obhukama bhwa Waryubha bhukaaja bhuhya (Mataayo 3:1-2), kwa okubha Yeesu Kiristu yoorokya enjira kubhantu okubha na ekigwatani na Waryubha (Mataayo 5:3, 10). Obhukama bhwa Waryubha bhuribha, hanú abhantu bharimumanya Waryubha ega, ngʼo Omukama waabho. Kiyo nkyo kirakora Yeesu aragamba ega, tureenderwa okwibhurwa orwa kabhiri, nyoore tureenda okusoha mubhukama bhwa Waryubha (Yoana 3:3). Yeesu Kiristu ariija mara ya kabhiri, nho obhukama bhwa Waryubha bhuribha kira ahasi, na bhuritubhurwa kubhantu bhonsego (Ruuka 22:18; 1 Abhakorinto 15:24).
 
Omutima Omurabhu. Waryubha ngʼ-umwi, nawe, yaana emitima esatu. Omutima gwa okwamba n-Taata Waryubha, Omutima gwa kabhiri n-Yeesu Kiristu, na Omutima gwa kasatu m-Mutima Omurabhu. Amangʼoore garagamba ega, Omutima Omurabhu arabheehigirya abhantu (Yoana 14:26; Obhukundukuri 2:7). Weeki arabheera abhantu okumusabha Waryubha (Abharuumi 8:26). Kweki ngʼo arabhahaana abheekirirya ebhibharo (1 Abhakorinto 12:4-11), kwa ekirengyo ekibharo kya okuruusya obhurooti (Obhukundukuri 22:6). Omutima Omurabhu hanú aramwituumira omuntu, aramoorokya amangʼana kwa enjira ya obhurori (Obhukundukuri 1:10, 4:2, 17:3, 21:10).
 
Omwana wa Adamu ni-riina rinú Yeesu yaatumira okwibhirikira omwene (Mataayo 8:20; Mariko 2:10; Ruuka 5:24; Yoana 1:51). Hamwi, yaaringa na ensonga ya okuribhira abhantu bhatakaamubhirikira kwa eriina rya okumugungya rya Omukama na Kiristu Omutuurya. Emyaka emyaru hanú Yeesu yaaringa akyari okwibhurwa, Waryubha yaamoorokya omurooti Danyeri ega, ariija omuntu okurwa ku Waryubha unú arihaanwa obhuturo bhwa okutunga abhantu bha amakabhira gonsego mukyaro (Danyeri 7:13-14). Obhutungi bhwaye bhutaribha na obhuteero. Danyeri akagamba ega, uyo ngʼo Omwana wa Adamu.
 
Omwana wa Eringʼondi. Mu Riragano rya Akare Abhaisiraeri bhaaruusyanga omwana wa eringʼondi ku Waryubha okubha ekimwenso kya okuraama obhusarya bhwabho (Abharaawi 4:32, 12:6). Mu Riragano Erihya, Omwana wa Eringʼondi ni-riina erindi rya Yeesu Kiristu. Weeki yeeruusya ekimwenso hanú yaakwa kumusarabha, naho abhantu bhaabhirwe obhusarya bhwabho (Yoana 1:29; 1 Petero 1:18-19).
 
Omwana wa Waryubha. Yeesu arabhirikirwa Omwana wa Waryubha mara kaaru ku Riragano Erihya (Mariko 15:39; Ruuka 1:35; Yoana 1:34, 20:31; 1 Abhatesaronike 1:10). Ensonga yaaye etaringi ega, Waryubha yeebhura omwana. Nawe, ensonga yaaye niiga, okurwa obhusimuka Yeesu yaaringa ku Waryubha (Yoana 1:1). Eriina riyo, Omwana wa Waryubha riroorokya ekigwatani kya Taata Waryubha, na Omwana waaye Yeesu.
 
Yerusaremu gwaringa omugi omukuru mukyaro kya Isiraeri. Kweki gwaringa gwa obhusuuku, nho Abhaisiraeri bhaahagaaja erisyengerero rya Waryubha (Yoana 4:20-21). Omugi guyo gweenaarwa na eginkuku (Egijabhuri 125:2). Enkuku eimwi bhaaringa bharabhirikira Sayuni, na eriina riyo rikabha rireemiririra Yerusaremu yonsego (1 Abhakama 8:1; 2 Abhakama 19:31; Obhukundukuri 14:1). Yerusaremu ya mukyaro kinu n-kirengyo kya Yerusaremu enhya ya murwire (Obhukundukuri 21:1-2, 10-27).
Maaha eramaani inú eroorokya omugi gwa Yerusaremu kubhuteero bhwa Ebhibhuria.