Amëërëkërëri ighoro e
Mangʼana Amaköngʼu
mo‑Riiraghano Eriihë
Abhaasaka neere anyangi ino Eryobha ꞉reebharagheriiri Abhiisiraeri bhayikörë gho kohiita kinya Eryobha ꞉reebhatooriri bhasookoro bhaabho koru mo‑se e bhusësë iyo Miisiri (mööhi Kohoroka 12:12). Eriina re Bhaasaka ꞉ndeebhahiitiri kinya Eryobha ꞉reekeriri chanyumba che Bhiisiraeri, hano riitiri abhaana a bhambërë bha ghesubhe mo‑chaaka choose che Bhamiisiri (mööhi Kohoroka 12:27). Amare Eryobha retabhiitiri abhaana bha Bhiisiraeri, bhano ꞉bhaare bhahakiri amasaahë gha moona o ngʼöndu mo‑mahërö gha mo‑bhisëku bhe chanyumba cheebho. Amasaahë ngaare ekyërëkërëri kubha, mbatooriibhu koru mo‑nchagho e Ryobha ino bhakubhöna abhaköri bha masari (mööhi Kohoroka 12:5, 7, 12–13, 21–23; Abharaawi 17:11). Hano bhamariri kurë anyangi e Bhaasaka, Abhayahuuti ꞉mbaasëëmiri kurë anyangi e mighaate ghino ghetatooruru ekimëra korwera mo‑mwëri o mumbërë mo‑karenda e Bhayahuuti, mbagha mo‑rosiko ro miröngö ebhere na imwa (mööhi Kohoroka 12:15–20). Anyangi e Bhaasaka n‑anyangi e mighaate ghino ghetatooruru ekimëra ncheere cheraköru haghirohamu.
Abhachaama (omuchaama) mbaare abhaato bhano ꞉bhaahwiru koruusi amaruusi gha chatyenyi kwo Waryobha gho ghiri e Bhiisiraeri bhoose. Mbaare bhararuusi amaruusi Mwisëngërö rino reere mo‑moghya o Yerusareemu. Abhachaama bhano, mbaare bharaahoru koru mo‑rwibhoro wa muchaama Haruuni. Orwibhoro runo ꞉ndoorweriire mwitöngö re Bhiisiraeri rino reere rerabherekeru Raawi. Raawi naare umu ghate e bhaana bha Yakobho ikomi na bhabhere. Mo‑bhachaama bhano naare‑mu, Omuchaama omokoro. Uno niwe are arabhakangata abhachaama bhoose mo‑se e Isiraeri. Omuchaama uyo naare no obhotoro bho ghusöha ahaghiro Ahatööbhiyu ha Hatööbhiyu Mwisëngërö, mara rimu kwo mooka. Hayo niho are araruuseri amaruusi kwo Waryobha gho ghiri e masari ghaache na gha bhaato abhande (mööhi Abharaawi 21:10). Wiiki niwe are omukangati o eriibharacha re bhakangati (Sanihetiriini) (mööhi Ruuka 5:30, 22:66). Abhachaama abhakoro bhano, mbaare abhiimeerereri bha bhachaama abhande. Abhachaama abhande mbaare bharaköra emeremo ghe bhuchaama chaasiko choose kinya bhatoriiru amëërëkërëri.
Abhatomu (omotomu) n‑abhaato bhano ꞉bhaatomuru na Yesu. ꞉Naabhaahwire ikomi na bhabhere ghate e bhaanabheegha bhaache. ꞉Naabhaheere obhotoro bho kuhëëbha emisambu, na kuhöri abhabhabharu, kuraghani Angʼana Anchömu e bhutëmi bho Ryobha na kweghi abhaato (mööhi Ruuka 6:13, 9:1–6, 10; Amaköri gha Bhatomu 1:21–26, 5:42).
Abhatöbhi bha righööti (omutöbhi o righööti) n‑Abhayahuuti bhano ꞉bhaare bharaköra emeremo ghe ghutöbhi erighööti mo‑bhutëmi bho Keruumi bhuno bhotaare bhorarekumi Eryobha. Abharuumi mbaare bharabhahaamereri Abhayahuuti koreha erighööti. Wiiki abhatöbhi bha righööti abhande, mbaare bharasabha chambiiri chaaru ghokera ekirëngërë kino ghetooruru ke righööti, chiyo ꞉bhaare bharëëngëra chibha checheebho. Gho ghayo, Abhayahuuti mbaare bhabhataraahiri chwee, wiiki mbaare bharabharighi kinya n‑abhaköri bha masari. Raawi naare omutöbhi o righööti (mööhi Maariko 2:13–17).
Abheeghi bha meghiro (omweghi o meghiro) ndeere erikinda re bhaato koru mwitöngö re Bhiisiraeri. Abhaato bhayo mbaare bhareeghi amaraghereri gha Ryobha kinya ꞉ghaandëkuru mo‑bhitabhu bhitaano e bhimbërë bhe Musa. Mo‑riiraghano Eriihë, eriina erende mbakobherekeru abhaandëki. Mo‑bhayo, abhaaru mbaare bhararu mo‑rikinda re Mabharisaayo (mööhi Ruuka 5:30, 20:46).
Abhurahamu naare mwërëëti o Teera. Wiiki niwe are ishe Isaka na Ishimaeri, na mukaache naare arabherekeru Saara. Naare umu ghate e bhataata bhiito bhatato abhakoro bha Isiraeri, bhataata bhayo nibho bhano, Abhurahamu, na Isaka, na Yakobho. ꞉Naamanyiri kinya emeeka egheku kimu na amaghana ataano (1,500) korwera hano Yesu are akeere kwibhoru. Eryobha ꞉ndeemorokiri Abhurahamu na ghotoora eriiraghano nawe, akamuragha kubha naakubha ishakoro Abhiisiraeri na abhaato bha matöngö maaru. Abhurahamu nasongʼaaniri eriiraghano re Ryobha kwo bhokumi, gho ghiri iyo akabha ishe o bhaato bhoose bhano bhaghokumi eriiraghano re Ryobha, taanyi gho ghotereera eritöngö reebho hamu ase ino bhakorwera. Eryobha rekamuraghereri Abhurahamu ghusaara abhaana bhaache bhoose bha ghesubhe kuhëënëhi kubha ꞉mbaaghöötiri eriiraghano reebho ne Eryobha kwo obhuhëënë (mööhi Simoka 12:1–20).
Adivaayi n‑ekinywebhu kino gheghuköru gho komita amakorobhese gha musabhiibhu na ghoghatondori. Abhiisiraeri mbaare bharareruuseri Eryobha adivaayi hano bhaare bharasëngëra Mwisëngërö, kinya amaruusi (mööhi Kohoroka 29:40; Abharaawi 23:13; Mataayo 11:19). Wiiki nkeere ekinywebhu ke riibhagha ryose mo‑Riiraghano re Kare na mo‑Riiraghano Eriihë, ahanene mo-chanyangi cheebho. Yesu ꞉naaköriri adivaayi na nikyo keere ekiraghe keeche e kimbërë (mööhi Yohana 2:2), amare Abhiibhuriya nekurëki abhaato bhatayihökëri adivaayi iyo kobhe. Gho ghayo obhurëëbhi mbokwangu (mööhi Abhaebheeso 5:18). Wiiki mbaaköriri adivaayi kinya omote o kuhöri amaghaati na amabhabharu aghande (mööhi Ebhirëngi 31:6; Ruuka 10:34; 1 Timotewo 5:23).
Akörö Ahörëëru. Eryobha n‑dimu, amare ndeenyi na amanga atato. Eribhaara e rimbërë n‑Taata Waryobha, re kabhere Yesu Kirisito, na re ghatato Akörö Ahörëëru. Amandëkö ngaghotobhoorera kubha, Akörö Ahörëëru niyo eheeghi abhaato (mööhi Yohana 14:26; Obhohunyurëru 2:7, 11, 17, 29, 3:6, 13, 22). Niyo eghotoori abhaato ghusabha Eryobha (mööhi Abharuumi 8:26). Wiiki niyo ekobhaha abhaghëndi bha Kirisito ebhihaano (mööhi 1 Abhakorinto 12:4–11), kinya koruusi obhurööti (mööhi Obhohunyurëru 19:10, 22:6). Akörö Ahörëëru aribha emwikiire omooto nehaamwërëki amaröötö nangabha atamisiri (mööhi Obhohunyurëru 1:10, 4:2, 17:3, 21:10).
Amabharisaayo (Omubharisaayo) ndeere erikinda re bhaato mo‑se e Isiraeri. Erikinda riyo ndeere rerahënërëra ghughööta emeghiro ghe Musa. Wiiki ꞉mbaahënëriire ameeghi gha bhagharuka bha kare, ghano ꞉bhëëngërëriiri mo‑meghiro ghe Musa, ghino ghyandëkuru mo‑bhitabhu bhitaano e bhimbërë bhe Musa mo‑Riiraghano re Kare. Abhaato bhano ꞉mbiiköriri kubha bhaghöröröku na bhano bhaghöötiri bhoheene atëëmö e Bhayahuuti, wiiki bhatiisangeriini na chatëëmö che matöngö aghande. Amabharisaayo ibho ꞉mbaakumiri kubha, abhaku mbakoryoka.
Amasatukaayo ndeere erikinda re bhaato mo‑se e Bhiisiraeri. Abhaato bhano mbaare bharahënërëra ghughööta amaraghereri gha Musa. Bhano bhataare bhariishererani na ameeghi gha abhagharuka bha kare, ghano ꞉bhëëngërëriiri mo‑meghiro ghe Musa, ghano ꞉ghaandëkuru mo‑bhitabhu bhitaano e bhimbërë bhe Riiraghano re Kare. Wiiki bhatiishereriini ne ebhitabhu ebhende bhe Riiraghano re Kare. Bhataakumiri kubha abhaku mbakoryokibhu (mööhi Maariko 12:18).
Amasikoofu (asikoofu) mbaare abhakangati bha makanisa. Egheteemoro ke asikoofu gho Keyunaani n‑omwimeerereri, gho ghayo ꞉mbaahwiru bhabhe abhakangati bha riikanisa rimu (mööhi 1 Timotewo 3:1–7). Kwo meremo gheebho, ꞉mbaatuubhiine na abhagharuka bha riikanisa (mööhi Amaköri gha Bhatomu 20:28).
Ambiti n‑obhubhabharu bhobhe chwee bhuno bhookurë erishaako re mobhere. Abhaato bhaaru bhatahëënda kobhatingʼi abhabhabharu bhayo, gho ghiri bhataacha kubhöna obhubhabharu bhuyo. Abhaato bhano ꞉bhaare no obhubhabharu bhuyo mbaare bhariikara anche e moghya hande ekyaro, kurë na abhaato (mööhi Ruuka 17:12). Mbaare bhaghonchu no omooto woose uno aghutëmëërana nabho mbaare bharamoghonchi. Gho ghayo komusa omooto uno anyi na ambiti, n‑komuhöri (mööhi Mataayo 8:2–3).
Bhabheeri noore omoghya mo‑se e Mesobhotamiya. Abhaato bha moghya uyo mbaare bharasëngëra emisambu na asanaamu (mööhi Taniyeri 3:5–7). Mo‑ghitabhu ghe Obhohunyurëru bho Yohana, Bhabheeri yimeereriire abhabhisa bhoose bha Ryobha (mööhi Obhohunyurëru 14:8, 16:19, 17:5, 18). Bhabheeri n‑eriina rino reghutaru mo‑ghitabhu ghe Kohunyurëru 17:18 ghughambera omoghya o Ruumi. Omoghya uyo noore na changuru inkoro chwee che bhukangati, na abhiikari bhaache mbaare bharasëngëra emisambu na chasanaamu chaaru.
Bhamarayika (marayika) n‑abhatamishi bha Ryobha bhano bhaanyi mo-se ino etakorighibhu. Mbakorisëngëra na koreghongi Eryobha eriibhagha ryose (mööhi Obhohunyurëru 5:11, 7:11; Sabhuri 103:20, 148:2). Eryobha ndehaabhatoma kobhahökëri abhaato bha mo‑se ino (mööhi Ruuka 1:8–20; Amaköri gha Bhatomu 12:6–10). Omontomonkoro o bhamarayika nakobherekeru Mikayeri (mööhi Obhohunyurëru 12:7–10). Angʼana marayika gho Keyunaani, neghotora kubha omwimeereri o riikanisa (mööhi Obhohunyurëru 1:20, 2:1, 8, 12, 18, 3:1, 7, 14). Wiiki mo‑Bhiibhuriya hano ekobhugha, marayika o Mutëmi, neghotora kubha marayika hamu Eryobha eryene (mööhi Kohoroka 3:2–6; Mataayo 1:20, 2:13).
Chatinaari (atinaari) ncheere chambiiri che Bharuumi, chino abhaato ꞉bhaare bharatöbhëri erighööti. Omuhöki o meremo naare ararehu atinaari imu kwo rosiko.
Eriibharacha eriikoro rino n‑eriibharacha eriikoro re Bhayahuuti, ndeere rerabherekeru Sanihetiriini na ndeere rerakangatu no omuchaama omokoro. Mbaare‑mu abheeghi bha meghiro, na abhachaama abhakoro na abhakangati abhande bha Bhayahuuti. Bhayo nibho ꞉bhaare abhakangati bha Bhayahuuti. Emeremo gheebho ngeere ghukangata Abhayahuuti ghughööta amëërëkërëri gha Bhayahuuti na ghotena ekiina (mööhi Maariko 14:43; Ruuka 22:66).
Eriikane ndoore orosiko ro koweera. Eryobha ꞉ndiitëëmiri eriighoro na ase ne ebheghiro ebhende gho chaasiko ishaasabhe, orosiko ro mohungate rekaweera gho kubha ꞉ndiimariri omoremo o ghutëëma. Eryobha ꞉ndeebhughiri wiiki abhaato bhakörë emeremo chaasiko ishaasabhe, no orosiko ro mohungate rubhe orosiko ro koweera, wiiki orosiko orutööbhiyu ro ghusëngëra Eryobha (mööhi Kohoroka 20:8–11). Amabharisaayo mbaare bhaghöötiri chwee asughara iyo, wiiki, ꞉mbëëngërëriiri amaraghereri ghaabho maaru ighoro e rosiko ruyo. ꞉Mbaaragheriiri emeremo eghende myaru, kubha ghetaakwëndëru ghuköru orosiko ruyo, koru kuhöri abhaato (mööhi Maariko 3:6), koru kobhunga ebhisaawa bhe ngano (mööhi Ruuka 6:1–2). Ibheere bhararighi omooto uno ataaghughööta ghayo, mbaare bharakarara chwee. Abhaato bhayo bhatooghwaniri kimu kimu na Yesu ighoro e Riikane.
Eriiraghano ngaare amiishererani gha chambaara ibhere, ngaghotora kubha, ghate e bhaato bhabhere, hamu amakinda abhere, hamu Eryobha na abhaato bhaache. Eriiraghano re Ryobha mo‑bhaato bhaache, retaakurëngʼaana ne eriiraghano re bhaato hangʼu. Mo‑riiraghano re Ryobha, Eryobha niryo ꞉reeturaghiri kubha ndeekubha Taata wiito, wiiki Omutëmi no omotoori o bhaato bhaache gho chaasiko choose (mööhi Esekyeri 37:23). Eryobha ꞉ndiiraghiri kubha ndeekubha ihëënë gho ghochonga na ghotoori abhaato bhaache. Wiiki, abhaato bhaache mbakwëndëru ghosooka eriiraghano riyo gho ghughööta amëërëkërëri ne emeghiro ghe riiraghano, kubha bhëërëki obhokumi bhoobho kwo Waryobha. Eriiraghano re Ryobha ndekoruusi anchëra e bhotoori kwo bhaato bha Ryobha. Yesu niwe omughöötani ghate e Ryobha rino reenyi ihëënë na abhaato bhaache bhano bhataanyi no obhotoro bho ghuköra ghoose ghano ghakwëndëru (mööhi Ruuka 1:72, 22:20). Eryobha ꞉ndeeturaghiri ghotuha Akörö Ahörëëru kinya atuho e Riiraghano Eriihë ino eghusakeri abhaato kumanya kinya Eryobha rekwënda (mööhi Esekyeri 36:26–27).
Erishambu n‑omokoro o mashambu, hamu o chaakörö chambe, n‑eghetyenyi kino keenyi mo‑se ino etakorighibhu. Erishambu ndeenyi na amariina aghande, kinya, Omobhisa wuure (mööhi Mataayo 6:13), hamu Omokoro o se ino (mööhi Abhaebheeso 6:12), na Ibhiriisi (mööhi Obhohunyurëru 20:2). Erishambu riyo ndeere marayika o Ryobha, amare rekariigharurani Eryobha, haghirohamu na bhamaraayika bhano reere rerabhakangata. Gho ghayo bhaakabha abhabhisa bha Ryobha haghirohamu na abhaato bhoose bhano bhakorekumi Eryobha. Bhamaraayika bha Ryobha bhano bhataarigharoriini haghirohamu na marayika Mikayeri omokoro waabho, bhakarirëkëra Erishambu haase (mööhi Obhohunyurëru 12:7–9). Kirisito ꞉naarekindiri Erishambu gho nchëra e bhuhöru, na ghoku na koryoka kooche (mööhi Mataayo 4:10–11; Abhakorosaayi 2:15; Abheebhuraaniya 2:14; Obhohunyurëru 12:11). Obhokindi bhuyo mbokohikeerana mo‑rosiko ro ntenero (mööhi Obhohunyurëru 20:10).
Erisandëkö re Riiraghano re Ryobha ꞉ndiiköruru gho chambaawe, ne ekehunyo keeche nkeere ghe sahaabhu. Erisandëkö riyo ndeere itööbhiyu chwee mo‑tiini e Kiyahuuti. Mo‑Riiraghano re Kare, Erisandëkö re Riiraghano re Ryobha, ndeere ekyërëkërëri kubha Eryobha ndeere haghirohamu na Abhiisiraeri, wiiki nkeere ekyërëkërëri ke bhuhëënë bho Ryobha gho kohikeerani ghano reere rebharaghiire Abhiisiraeri. Erisandëkö riyo ꞉ndiisarëkiri eriibhagha rino Nebhusarataani ꞉ahanywire omoghya o Yerusareemu na ghweki Erisëngërö re Ryobha (mööhi 2 Abhatëmi 25:8–10). Bhakamara Abhayahuuti bhakariköra bhuhë, mbagha mo‑riibhagha re Yesu niho reere.
Erisëngërö ndeere mo‑moghya o Yerusareemu, uno ore omoghya omokoro mo‑se e Bhiisiraeri. Mwisëngërö muyo nimu Abhayahuuti bhaare bhararuuseri amaruusi ghaabho kwo Waryobha. Hayo niho bhaare bharaghe ghusëngëra mo‑chaasiko che chanyangi cheebho na koruusi amaruusi. Erisëngërö ndeere no oroghito ro nche, hayo niho abhaato bha matöngö ꞉bhaare bhariikomanera. Moose e roghito ruyo ꞉haare no oroghito oronde runo Abhayahuuti bhano bhataanyi abhachaama ꞉bhaare bhariikomanera. Ghateghate e ribhendo riyo niho ꞉haare haabhëkuru Erisëngërö, muyo mbaare bharasöha abhachaama abheene chiri. Muyo ꞉haare na chambaara ibhere chino cheere chenunguru no omwando uno ore oteniini Mwisëngërö. Eribhaara e rimbërë ndeere rerabherekeru Ahaghiro Ahatööbhiyu. Ne eribhaara re moose ndeere rerabherekeru Ahaghiro Ahatööbhiyu ha Hatööbhiyu. Muyo naare arasöha‑mu omuchaama wowoose kwo mëërëkërëri gha ghuköra omoremo o bhuchaama (mööhi Ruuka 1:8–11). Niho Eryobha ꞉riikeere. Hatëëndiiru omooto wowoose ghusöha‑mu, nanyinga Omuchaama Omokoro omwene chiri. Iwe naare arasöha‑mu mara rimu hangʼu kwo mooka. ꞉Naasöhiri na amasaahë gha maruusi kwo mweya o Bhayahuuti bhoose, kobhasabhera kwo Ryobha kubha rebhaabhërë (mööhi Abharaawi 16).
Ahaghiro hoose Mwisëngërö, haghirohamu na amabhendo ghaache, ꞉haabherekiiru Erisëngërö.
Erisinaghooghi (masinaghooghi) neere anyumba ino Abhayahuuti ꞉bhaare bhariikomanera orosiko ro Riikane, ghusëngëra Eryobha reebho. Emeghya ghyose ghe Isiraeri ngeere naryo. Mo‑chanyumba chiyo nimu ꞉bhaare bharasömëra Amandëkö Amatööbhiyu na kweghi amaraghereri gha Ryobha. Eriibhagha erende mbaare bharatenera ebhiina mo‑chanyumba chiyo.
Eriya naare umu ghate e bharööti abhakoro bha Ryobha mo-se e Isiraeri (mööhi 1 Abhatëmi 17, 19). ꞉Naamanyiri mo‑Bhiisiraeri emeeka myaru ghino ghehetiri, neere kinya omooka o maghana anaane na miröngö etaano (850) korwera hano Yesu are akeere kwibhoru. Naare omukangati mo-bhaato bha Isiraeri kwo ribhaara re Ryobha, kinya bhuno Musa are. Hano emeeka amaghana ane ghehetiri (400), omurööti Maraaki ꞉naaröötiri kubha omurööti owonde anga Eriya nakuucha amukangate Masiya uno ghotomu ne Eryobha (mööhi Maraaki 4:4–6). Omurööti uyo, n‑Yohana Omubhatisaachi uno araghaniiri abhaato kubha Yesu niwe Masiya (mööhi Maariko 9:11–13; Ruuka 1:17).
Ghariraaya noore omukööwa mo‑se e Isiraeri, eribhaara re masaabha, noore ne ebheghoro bhyaru. Anyancha ino ere mo‑mukööwa uyo ꞉neebherekiiru, Anyancha e Ghariraaya, hamu Anyancha e Ghenesareeti.
Herote Aghiribha naare omukangati o se yoose e Bharesitiina mo‑mooka o 41 mbagha 44 korwera hano Yesu ibhoriiru (mööhi Amaköri gha Bhatomu 12:1–23). Uno naare omoochokoro o Herote Omokoro. ꞉Nëëndiri kobhachömëri Abhiisiraeri gho komwita omotomu Yakobho na komubhöha Bheetero mwighërëcha (mööhi Amaköri gha Bhatomu 12:1–4).
Herote Antibha naare omukangati o Ghariraaya na Bhereya korwera omooka o 4 korwera hano Yesu are akeere kwibhoru, naare omoona o Herote Omokoro. Uno niwe ahatëkiri kubha, Yohana Omubhatisaachi, anungu omutu (mööhi Mataayo 14:1–10; Maariko 6:14–29).
Herote Omokoro naare omukangati o se yoose e Bharesitiina korwera omooka o 37 hano Yesu are akeere kwibhoru. Nekorighibhu kubha uno niwe ahatëkiri ghwita abhaana bhoose abhasuuhu Bheserehemu hano oghwire amangʼana gha Yesu (mööhi Mataayo 2:1–22; Ruuka 1:5).
Kayisaari. Ekimbërë, eriina rino re Kayisaari ndeere andoko ghate e chandoko che ritöngö re Bharuumi. Mo‑mooka o 27 korwera hano Yesu Kirisito are akeere kwibhoru, eriina riyo bhaghasëëma koriha asooko chwee. Asooko iyo ꞉niibhönëkiri kurëngʼaana no obhukangati bhuchömu bho serekaare e Keruumi ino ikangaturu no omutëmi Kayisaari Aghosito. Korwera hayo, abhatëmi bhano ꞉bhaamurööbhiire bhaakabha bhariibherekera kwo riina riyo, kubha bhëërëki asooko no obhokoro bhoobho, mo-bhutëmi bho Keruumi.
Kirisito n‑angʼana e Keyunaani, egheteemoro keeche n‑uno ahakuru amaghuta. Gho Kebhuraaniya ꞉naabherekiiru Masiya. Kwo Bhayahuuti neere asughara kwo mooto uno Eryobha reekubha remwahwire kubha omutëmi waabho, omuchaama niwe are aramuhaka amaghuta a‑mutu atore ghuköra emeremo ghe ghitëmi. Abhayahuuti mbaare bhariitëngʼëra kubha Eryobha ndeghotoma Masiya, uyo niwe akobhatoori koru mo‑bhusësë, wiiki niwe aghukangata chaase choose (mööhi Ruuka 9:20, 23:2, 24:26).
Musa naare omurööti o kare uno Eryobha ryahwire, kubha abhaköngʼi Abhiisiraeri na kobhaköra bhabhe eritöngö rimu. Eryobha ꞉ndeesiikiire na Abhiisiraeri gho kohetera Musa, wiiki Musa niwe uno Eryobha ꞉reemotomiri mo‑se e Miisiri kobharuusi Abhiisiraeri mo‑bhusësë. Niwe asongʼaaniri emeghiro ghe Ryobha ghino gheere ne eriiraghano kwo Bhiisiraeri.
Nyaari (erirooma re mashambu). Mo‑Bhiibhuriya, amandëkö ngaghotobhoorera kubha, nyaari neenyi ne ebheteemoro bhitato.
E kimbërë, nyaari n‑ahaghiro hano bhahiikara abhaato bhano bhakuure, abhaköri bha masari na abhatööbhiyu bhoose (mööhi Simoka 37:35; Obhohunyurëru 1:18, 5:3, 13, 20:13, 14).
Ghe kabhere, nyaari n‑obhwikari bho bhaku, amare kwo bhaköri bha masari n‑obhwikari bho nyaako ihaari chwee, na kwo bhatööbhiyu n‑obhwikari bho koweera (mööhi Ruuka 16:19–31).
Ghe ghatato, nyaari n‑erirooma irë chwee, rino Erishambu na bhamarayika bhaache bhahiikara (mööhi Ruuka 8:30–31; 2 Bheetero 2:4; Obhohunyurëru 9:1–2, 11, 11:7, 17:8, 20:1, 3). Erirooma riyo, ndekobherekeru erirooma re mashambu.
Obhutëmi bho Ryobha, eriina erende n‑obhutëmi bho Mwishaaro. Ahanene mo‑Riiraghano re Kare, abhaato mbaare bhararetuubhaani Eryobha no omutëmi, gho kubha ndeere rerachonga abhaato bhaache, na kobhaha bhino ꞉bhaare bharëënda na ndeere rerabharöönëra eriihë (mööhi Sabhuri 93). Abhaato bha mo‑bhutëmi bho Ryobha, nibho bhakoriitëngʼëra na koresooka. Hano Yesu Kirisito ichiri mo‑se, akarëëta obhutëmi bho Ryobha obhuhë, gho kubha nëërëkiri anchëra e bhughöötani bho bhaato ne Eryobha (mööhi Mataayo 3:1–2, 5:3, 10). Obhutëmi bho Ryobha mbokubhönëka hano abhaato bhakumënya kubha, Eryobha niyo omutëmi waabho. Kiyo nikyo gheghughëri Yesu arabhugha kubha, ntokwëndëru twibhoru mara e kabhere, aribha tookwënda ghusöha mo‑bhutëmi bho Ryobha (mööhi Yohana 3:3). Yesu Kirisito nakuucha mara e kabhere, niho obhutëmi bho bhookubha ahaghiro hoose, na mbokohunyuru kwo bhaato bhoose (mööhi Ruuka 22:18; 1 Abhakorinto 15:24).
Omoona o Mooto n‑eriina re Yesu. Emeeka myaru korwera eriibhagha rino Yesu are akeere kwibhoru, Eryobha ꞉ndeemwërëkiri omurööti Taniyeri kubha, nakuucha omooto koru kwo Waryobha uno akubha no obhotoro bho ghukangata abhaato bha matöngö gha chaase choose. Obhukangati bhooche bhotaakubha na antenero naabha (mööhi Taniyeri 7:13–14). Taniyeri ꞉naamutariri kubha niwe Omoona o Mooto. Koru Yesu gho kwiyëërëki kooche naare arabhugha kubha niwe Omoona o Mooto (mööhi Mataayo 8:20; Maariko 2:10; Ruuka 5:24; Yohana 1:51).
Omoona o Ryobha, eriina rino n‑dimu na Kirisito (mööhi Maariko 14:61) na Masiya. Eriina rino n‑kinya kobhugha Omutëmi o Ryobha, uyo niwe ahwiru ne Eryobha kobhakangata abhaato bhaache (mööhi Sabhuri 2:7; Ruuka 1:35).
Omoona o Tawuti. Eriina rino n‑de mooto uno abharööti bharöötiri kubha nakwibhoru mo‑rwibhoro ro mutëmi Tawuti. Omooto uyo ꞉niitëngʼiiru kubha naakubha na changuru che Ryobha, wiiki nakobhatoori Abhiisiraeri koru mo‑bhabhisa bhaabho (mööhi 2 Samweri 7:13–16; Isaaya 9:1–7). Ahaghiro ahande nakobherekeru Masiya. Omooto uyo niwe Yesu (mööhi Mataayo 12:23; Maariko 10:47–48; Obhohunyurëru 5:5).
Yerusareemu noore omoghya omokoro o Isiraeri. Wiiki omoghya uyo noore o sooko chwee. Mo‑moghya uyo nimu Abhiisiraeri ꞉bhaabhëkiri Erisëngërö, hayo niho ꞉bhaare bharasëngërëra Eryobha reebho (mööhi Yohana 4:20–21). Omoghya o Yerusareemu ꞉wiinaariiru ne ebheghoro (mööhi Sabhuri 125:2). Egheghoro kimu mo‑bhiyo ꞉nkeebherekiiru Sayuuni, ne eriina riyo re Sayuuni ꞉ndeebherekiiru kwo moghya woose o Yerusareemu (mööhi 1 Abhatëmi 8:1; 2 Abhatëmi 19:31; Obhohunyurëru 14:1). Yerusareemu ino n‑eghetuubhaani ke Yerusareemu ahë e Mwishaaro (mööhi Obhohunyurëru 21:1–2, 21:10–27).