Amakúlu Ge Entumwa Za Yeézu
Obweébeembezi Bwe Echitabu
Echitabu che Amakúlu ge Entumwa nichigaamba empola zo okubaanza kwo kusaámbaala kwo Obukristu aha mwaanya gwa Yeézu káyaabeele yaáfwiile aha msalaba no kuzooka. Noolu bityo ziliho Empola Nzima iína ezilikusoomboola ha bwo obulami bwa Yeézu Kristu, heena echitabu chimo choónka kwoónka omuNdagano Eénsha echilikuzeenda zeendaho kusoomboola akakulile ka abeekiliza ba Yeézu ba mbele. Ne éecho Echitabu che Amakúlu ge Entumwa chisoombweélwe nke enchiinzi ye Endagano Eénsha. Echitabu éechi ni chimo che ebitabu bibili ebilikwiikilizwa nkokwo omwaandiki ni Luka. Echitabu cha mbele éecho echilikweetwa Empola Nzima ya Luka, nichimumanyisa alikusoma empola zo obulami ne emilimo za Yeézu Kristu. Echitabu éechi cha kabili nichigaambilila empola ze emilimo ze entumwa ba Yeézu. Enteélelo ya Luka no kwoóleka nka nikwo Múungu nasaambaáza no kugumisa ekelezia ya Yeézu Kristu ha kulabila ebikolwa bunaanka bunaanka. Luka naaleengesa kumanyisa akazeendele ke ebyaago aha abeekiliza ba Yeézu aba mbele éebyo ebyaabeleho omubuchilo bwo kusaambaala kwáabo omubutégeki bwa Ruumi.
Obusoombozi bwa akazeendele komwe ka kala nibumuhweela hakukolesa ebigaambo bizima omukagaambile aha bategeki be Echiruumi omuchitabu choómwe chóona éecho chilikumanyikana nko omulimo gwo obutabuuzi bwo omusomi nali gwo obubuya bwo omuuntu. Habwéecho, omwaandiki naapetwa nko omwaana historia óogwo ali aha mazima bwooli. Hoóna hóona óokwo obumanyi bwe ebigaambo bya kala nali obuhika bwo obwaandiki ahibulikubonwa echitabu éechi che Amakúlu ge Entumwa chibonekeene kuba obubaandizo buzima bwo obuhika bwo obwiizukizo.
Luka naamanyisa omuchitabu éechi nka nikwo omulimo óogwo Omukáma Yeézu akazibaanzisa obu yaabele ali omuunsi naazeendelela kugukola omukelezia yoómwe aha muhaanda gwo Omwooyo Mutakatíifu. Aha kusaámbaala kwo Obukristo, echeéteelelezo chiháango chitiilwe aha Mwooyo Mutakatíifu omuchitabu chóona. Náho abaheémba ba Yeézu nibasoomboolwa omumulyaango gwo omukubaanza gwe echitabu, beenzi ba áabo Ikumi na bábili tibakusoomboolwa kaandi ahalikuzeendelela. Peétero niwe alikubonekana bwooli obuchilo bwo kubaanza kwa abeekiliza ba Yeézu óokwo Yeruzaléemu, nawe naába ayesiize kuhika obuchilo bwi itegekelo óokwo Yeruzaléemu. Nka nikwo echikaali cho Obukristo chaafulukile kuzeenda Antiokia, Paulo akeésulukiza kuba nko omweebeembezi mukúlu, habwéecho olubazu lwa ahamuheleeluko lwe echitabu éechi bubonesize omwáanya muháango ahali Paulo no obuheémba bwoómwe. Echitabu nichihweéla aaho nyini na Paulo nke embóhe alikweélekeelela empola nzima (Empola Nzima) óokwo Ruumi.
Empola za abeekiliza ba Yeézu aba mbele ziheelwe ensoonga mpáango omuchitabu cha Amakúlu. Naabaanza hakusoomboolela nka nikwo abaheémba ba Yeézu óokwo beezwiizwe no obuhicha bwo Omwooyo Mutakatíifu wa Múungu, baabaanza kwoólekeelela aha kugima na abaantu 3,000 baachuungulwa aha chilo chimo (2:41). Mala naasoomboola obulami bwa abeekiliza ba Yeézu óokwo Yeruzaléemu, kusaambazwa aha bwe Empola Nzima óokwo Samalia, ebikolwa bye entumwa Peétero na kwaágalazwa kwa abeekiliza ba mbele. Kahaabaliile naasoomboólela aha bwe empola ze emilimo za Peétero omuheémba omuBanyamahaánga agáandi (áabo abatali Abaizilaeli). Naasoomboólela bwooli habwe enzeendo isatu zo mwa Paulo Omuheémba zo kusaámbaaza Empola Nzima, na naaheleeluka omukusoomboola nali kugwiisiliza empola zo oluzeendo lwo Omuheémba Paulo kuzeenda óokwo Ruumi.
Ensumo Nkulu
Echitabu che Amakúlu ge Entumwa chikaandikwa aha bwe ensoonga yo kusoomboola nka nikwo Empola Nzima oku yaasaambezweeho kuluga aha Bayahudi no kubahikila abaantu aba amahaánga agáandi (1:8). Empola Nzima zo okufa no kuzooka kwa Yeézu ekaba niyo éeli entaandikilo yo obubaandizo yo obwiikiliza bwo obukristo. Okwiikiliza óoku tikwaachigiliilwe kwiikale no kusigala olubazu lumo lwonka lwe éensi, náho kukalamulilwa na Múungu kubahikile abaantu bóona omuunsi. Habwe ensoonga éezi Múungu akababonesa abaantu bomwe kuzisaambaaza Empola Nzima buli hóona aha muhaanda gwo Omwooyo Mutakatíifu óogwo akabaha obuhicha, Múungu weényini omukukola emilimo hamo nábo ali omukuchimanyisa éecho Chigaambo aha manyiso, amahano ne ebyookusobeza biinzi.
Óokwo kusaambaala kwa abeekiliza ba Yeézu kuluga aha Bayahudi kuzeenda aha mahaánga agáandi, kukaletelela okuhatikwa kuluga aha Bayahudi abeekiliize kweenda abaantu aba mahaánga agáandi bakulaatile entuungwa ze Echiyahudi, echiintu echatwaaliliile kukolwa kwi itegekelo óokwo Yeruzaléemu (Amakúlu ge Entumwa15). Éezi itegekelo ikalamula kutaho ensiimbililo nka nikwo Abanyamahaánga bataákuhatikwa kukulaatila entúungwa ze Echiyahudi. Habwéecho akalamulile (Amakúlu ge Entumwa 15:28-29) “Kuba byaámunulila Omwooyo Mutakatíifu ne éechwe tweekiliza tutaákubatweeka omugugu gwoóna gwóona kusaaga amagaambo áaga. Mweélige ne ebyookulya ebisohweezwe ha chitaambo che ebisusano, kunywa obwáamba, kulya enyama ze ebituungaánwa ebihotwéele, no kukola obusiihani. Kamuleeliga ne éebyo, nimuba mwaákola kuzima. Mube no obuhóolo.” Obuhicha bwa Múungu owo olugulu ye ebiintu byóona nibusoombooka aha kazeendele ake Empola Nzima okwo elikubahiindula abaantu abatakwiikiliza kuba abaantu abasha ba nka nikwo Omwooyo Mutakatíifu okwo yaábagumisize Abakristu bakeemelela obutagwa omubuchilo bwe ebyaagalazo. Náho noolu beenzi bakabuza obulami bwáabo (Nawe Peétero na Paulo bakafa nibalwanila Empola Nzima), náho bakabonesa okusiinga kwa amazima kwo obutahwaaho omuli Kristu Yeézu
Omwaandiki We Echitabu
Luka
Etarehe Yo Kwaandika
Nke Emyáaka 63 Káyaabeele Yeézu Yaáfwiile.
Eembaganiso Omuchitabu Éechi
Abeekiliza ba Yeézu abo Okubaanza (1:1-5:42)
Ebyaagalazo No Kusaámbaala Kwe Empola Nzima (6:1-9:31).
Ebikolwa bya Peétero (9:32-12:25).
Oluzeendo Lwa Mbele Lwa Paulo Kusaámbaaza Empola Nzima (13:1-14:28).
Omukobo Gwa Yeruzaléemu (15:1-41).
Oluzeendo Lwa Kabili Lwa Paulo Kusaámbaaza Empola Nzima (18:23-21:14).
Kukwaatwa Kwa Paulo No Oluzeendo Lwe Kuzeenda Óokwo Ruumi (21:15-28:31)