Empola Nzima za Yeézu
nkokwo zayaandikilwe na
Luka
Obweébeembezi Bwe Echitabu
Echitabu éechi no obusasaanuzi bwe Empola Nzima za Yeézu Kristu, nkokwo zayaandikilwe na Luka. Heenamo ebitabu bína Omuundagano Eénsha éebyo bilikwéetwa Empola Nzima za Yeézu. Abaandiki be ebitabu éebi nibatusoomboólela íichwe habwo obulami bwa Yeézu, náho echiintu che ensoonga bwooli no kuléeta Empola Nzima za Yeézu ha basomi boómwe, no kubakoonza koonza abaantu bamwiikilize.
Luka akaba naayeénda omuuntu bunaanka ayaabele naayetwa Teofiilo, amanye amazima habwo obulami bwa Yeézu, emilimo na amaleeba ge emilimo yoómwe. Bityo, akaandika echitabu choómwe. Akaandika kaandi echitabu echíindi cha Amakúlu ge Entumwa. Titwíina mpola nyiinzi habwa Luka. Weényini akaba ali omugaanga na akalibata hamo ne entumwa Paulo ha nzeendo zoómwe bunaanka (Osome Abakolosai 4:14, 2 Timoteo 4:11 na Filimoni omuchafa gwa 24).
Luka akaandika omu Chiyunani. Óobu, echitabu éechi chisasaanwilwe omululimi lwáawe! Bityo wakaáhicha kuchisoma no kuchisóombookelwa kuzima. Echihika cha Abasasaanuzi chibeele chili kusasaanula ensoonga ya amaandiko ga ha bubaandizo ha buteéka. Tibalasasaanwiile echigaambo chimo chimo, náho bakazila obweéyomeleza buháango ha kusoombooka hali iiwe, no kubonesa amaandiko gahulilwe, omululimi lwáawe lwo obuteéka.
Amagaambo Makúlu Ge Ebibuliya
Omuchitabu cha Luka, galimo amagaambo agáandi agali makúlu áago agalikuhikiiliza empola ye ensoonga omuBibuliya. Omuli éebyo ha kususanisa ni nka: obutakatíifu, yéza, Éenzu ya Múungu, Maléeka, omugabe, ne ebíindi. Omuli áaga magaambo agáandi tigalimo omubuteéka bwo olulimi lwáawe. Habwéecho Abasasaanuzi bakaba bali méeso bwooli kukuhikiza ensoonga ya mazima. Abasasaanuzi bakaloonza emikobo bunaanka bunaanka na abaantu kuluga buli lubazu lwa buzinza, babone kubigaamba gaamba nabo, kumanya nka nikwo bakaahicha kusoombookelwa ensoonga ya amagaambo áaga no kugeékiliza. Kuluga omumikobo éezi, Abasasaanuzi bakalamula ni magaambo chi agahikize kusasaanula amagaambo áaga makúlu ge Ebibuliya. Okulamula kwo omuhelo kuchaali kukolwa. Óoku nikukolwa kahaliba haákozilwe obucheéngelezi bwooli. Habwéecho Abasasaanuzi nibanulilwa kuhulila nka nikwo neewe oyine amateékuzo agáandi go kusasaanula amagaambo bunaanka. Habwéecho nikubahweela Abasasaanuzi kuzeendelela kunuza emilimo yáabo.
Okusoomboola Habwa Amagaambo Agáandi Agagumile
Abasasaanuzi baleengesize kusasaanula omumuhaanda gwo kumwoóleka omusomi kusoombookelwa ensoonga. Noobwo, heena amagaambo na amateékuzo agáandi omuBibuliya áago agatakwiíle kusasaanulwa ha bwiínganisa omumagaambo máche. Habwéecho nu, ahamuhélo gwe echitabu éechi, osome okweéhela kwo obusoomboozi bwa amagaambo bunaanka, agaabele galiho ha kwoóleka ensoonga yo kusoombookelwa kuzima. Nikweétwa Obusoomboozi Habwa Amagaambo Agagumile.
Okusoomboola Habwe Enyeyéezi(*), Na Amagaambo Agali Omuméenko Nka [ ]
Wakaáhicha kuleeba nkokwo, hamuhélo gwe echigaambo bunaanka heena enyuguta nche, nali enyenyéezi nche nke éezi *. Éezo ziine ensoonga nkokwo, oleebe ha muhelo gwo olukulasa óolwo, aheéfo bwooli, ha kubona obuhweezi bwo kusoombookelwa ahaantu áaho olikusoma. Óokwo iífo noobona obusoomboozi ha magaambo bunaanka agagumile agali omumaandiko áago. Ha kususanisa, osome Luka 1:26.
Ha mitwe eéndi ye empola, noogabona agasubiiliilwe agalikwoóleka omulyaango ogúundi ne enaamba ze emichafa ze ebitabu ebíindi bya Amaandiko Amatakatíifu. Ensoonga yo kusubiiliilwa óokwo nikususana no kusubiiliilwa kwoónyini omuli Luka. Ha kwiinganisa, osome Luka 2:1, áaho omutwe gwe empola nigugaamba, Kuzaalwa Kwa Yeézu, no kusubiilila nikukusoomboólela, osome, Matayo 1:18-25.
Kaandi, koolikusoma okusubiililwa okúundi, nikukumanyisa obumanyi obúundi kuluga omuBibuliya, éezo yaakakuhweela kumanya bwooli kusubiiliilwa okwoolikusoma. Ha kwiinganisa, osome hamutwe gwe empola za Luka 3:1.
Heena amagaambo agáandi áago galimo omuméenko nke éezo [ ]. Ha kususanisa, osome Luka 8:43, áaho nitusoma,
No omubaantu áabo, hakaba heena omukazi, óogwo akaba ayina obulwéele bwe emizezi ha mwaanya gwe emyáaka ikumi ne ebili. [Noobu yaabeele yaamazile kuhéela ebiintu byoómwe byóona ha kuliha abafúmu,] akaba ataliho noobu oómo óogwo ayaahikize kumuchíza.
Ensoonga yo oluméenko óolwo ne éezi. Amagaambo agali omumeenko éezo tigalimo omumaandiko agáandi ge Ebibuliya ya kala. Amagaambo áago tigalimo omumagaambo makúlu go kwiikiliza.
Amagaambo Agalimo Omuchitabu Cha Luka
Luka naasoombola ensoonga yo kwáandika echitabu choómwe (1:1-4)
Ensoonga yo kuzaalwa kwa Yeézu Kristu (1:5-2:52)
Emilimo ya Yohana Omubatiza (3:1-20)
Yeézu naabatizwa no kuleengesibwa ni Izimu Likúlu (3:21-4:13)
Yeézu naayegesa, naayolekeelela no kuchiza omuli Galiláaya (4:14-9:50)
Amagaambo ne ebikolwa bya Yeézu obuchilo naalibata kwoólekela Yeruzalemu (9:51-19:27)
Obwooyo bwo omuheleeluko omuli Yeruzaléemu (19:28-23:56)
Kuzooka kwo Omukáma Yeézu (24:1-53)
Ha kwoongela, nitusaba otuhe obuhanuuzi bwáawe ha mpola zo kusasaanula óoku, omuli buli háantu hoóna hóona ahatali kuzima. No obwéetegezi bwa Abasasaanuzi nkokwo, buli oómo alaasoma echitabu éechi, naasoombookelwa kuzima habwa Yeézu, kaandi naabona amanulilwa ha kumumanya no kumulámya weényini weénka.
Eméenko Zo Kuhweela Omusomi
Heena eméenko ezíindi ze ensoonga bwooli halugulu ye enyuguta. Leeba, á, áa, aá. Echizinza tichikwiingana no olulimi olúundi. Habwéecho, manya heena enyuguta eenda ne engufu. Kaandi, omunyuguta heena iláka lyo olugulu na heéfo. Obuteengana óobu bwiine ensoonga. Leeba,
Ikaála ne echikolwa chibi habwe eémpaka.
Ikála ne enyameéswa eénche zo omwiiluungu ezitaliibwa.
Ikala no kwiikala, nali ensoonga eéndi, ikala lyo omulilo.
Ha kwiingana iláka lyo olugulu nali iífo leeba,
á ni iláka ligufu lyo olugulu.
áa ni iláka lila lyo kubaanza olugulu no kuza iífo.
aá ni iláka lila lyo kubaanza iífo no kuza olugulu.