KAMUS KITAB LANKE
A
Abraham
Abraham neke iry Israel-are musut o labat mamunake. Kyoat Yesuske radur ti, desikeo Abraham neke myaty soso de, anakyai ain ribun deru maba so koldyesy. Keskyede ity Ebut Hulasokwe ihatetak a kmuna ti Abraham de, ma ity Ebut Hulasokwe ana yal lasmyerke ti Abraham yor tesnwo natu, ode ana Hulasokwe yal eraske ti nuske ktem ne khyali Abraham ebnwo ananke, neke Yesuske.
Abram
Any Abram neke Abraham wasi ani rahaly a i ti kyoat radur ti i ne. Keskye Hulasokwe hyaly Abram ti “Abraham” ma klyosu ohe, ana Abraham tesnwo natu ribun sir. Kali any a Abraham neke tatomolu ne nenma kola tel Ibranike ti kibohe “Amam ne ebnwo anan ribun sir.” Matos ti: Kej. 17:5.
B
Brit Eraske (Injil)
Brit Eras mamin ti Kitab Lanke krala neke ktyanuk a tnyetak Hulasow ihatetak ti wasi irire ma Hulasokwe ana syusu irkye it, ma ika Raja ode yaorif irkye. Ode kyoat anan Yesuske myai lasmyerke khaha ne, Hulasokwe isaa sima ti I ma yoryeta irkye ne. Ode Yesuske syusu salke ti irire ma rtunik totat atyatare ma syos wait lim o sal nekre. Ode Yesuske lyosu ohe Hulasokwe ana mya ma hyareta nuske ktem ne kola Rajake. Ktela nekre mumu ne kibohe Brit Eraske.
H
Hulasokwe hyareta kola Rajake (Kerajaan Allah)
Hulasokwe hyareta kola Rajake ti wen eras Hulasokwe imin tike, ode ana ti nuske ktem ne dakun. Kyoat Yesuske myai nus ne, desikeo yajar Brit Eras ribun lan nekre, ti khyali Hulasokwe ihareta nuske ktem ne, ma nam neke kisike o Hulasokwe tunanare eras. Yesuske syusu kolnye Hulasokwe ana ihareta nuske ktem ne, ti kyoat Yesuske iala nyatos masalik iare, neke kola iala iry isy masunure ma eras sir, ode yesak ngkeskwaure toha iry, ode yala iry mamatire ma ramorif ne. Ode ana kolnye Yesuske yulak a I huruk, desikeo Hulasokwe ana hyareta iry mamin nuske ktem harharw ne mumu bain-bain.
Hulasokwe Seike (Bait Allah)
Kyoat Salomo ika raja ti nus Israelke, desikeo syadiri sey hatw lan ne ti ity Ebut Hulasokwe. Sey desike rhaly o Hulasokwe Seike, ode rsadiri ti nus Yerusalemke. Maktei o kyoat Israel-are rtian sir toha nusat, desikeo iry ramdiriat ranorare rma ma raskyui-raskyay Hulasokwe Sei a Salomo isadiri desy. Iry Israel-are kyoat ratian sir toha nusat ma ti ramin o irire nusat neke kbyilak ainke hean-walw.
Ode kyoat iry Israel-are rulak sir toha nus Babel wen ratian sir tike ma rmai nusat bonyo, rsadiri Hulasokwe Sei a iry ramdiriat ranor desikre raskyaik desy huruk, ma kola tkunw a rahes ti kitab Ezrake ode Nehemiake.
Ainare kieluk-kieluk i bonyo, rajake it ma ani a Herodes, neke syadiri Hulasokwe Seike huruk ti ity Ebut Hulasokwe. Gambar mamin ti kseri neke ksyusu Hulasokwe Sei a Herodes isadirike.
Ode kyoata iry Yahudi-nare rba ti rsakitil ode rou ti ity Ebut Hulasokwe, desikeo rsukar Hulasokwe Sei desike wasi kintalke ma rabar nam ti I. Hulasokwe Sei desike iry a mabaa klen ti irkye ode Hulasokwe neke rmesan a rsukar ei kamar a nelnyelkye bo. Ode kamar a nelnyely a lahukke, iry mabaa klen ti irkye ode Hulasow lan lahukke neke, ainke sasam o rsukar a klatsam bo, ti sew lan inaka eraske.
Kyoat taras Kitab Lan Tnyetak Harharkwe, iry Yahudi-nare mumu neke rbai Yerusalem ainke sasam neke kdi a kla-telw ma rsambayan ti Hulasokwe Sei desy.
Hulasokwe Sei a raja a Herodes isadirike (1:0)
Matos dakun ti: Lasyery Nelnyelkye (Kemah Suci)
Matos dakun ti: Sey Rasambayan tike (Rumah Ibadah)
L
Lasyery Nelnyelkye (Kemah Suci)
Lasyery ragambar neke wen a iry Israel-are rasambayan ti ity Ebut Hulasokwe kyoat iry Israel nekre lenla rsadiri Hulasokwe seike. Lasyery desike ral a bibkye iblunke ma rtaruk ode rrubi. Ti Hulasokwe wasi Lasyery neke kamarke enaru, ma kamar a nelnyelkye ode kamar a nelnyely a lahukke. Ode raka hakarare ma kyaklelela, nam ribun ratanuk khyali Lasyery Nelnyely rasadiri neke ktyabal kisike, neke Hulasokwe tyanuk ti kitab a Kel. 26 (hean-ru a kresi nemke). Lasyery Nelnyely neke rrekan ohe kola ne wen Hulasokwe imin tike, ti iry ribun matoha Iare.
Lasyery Nelnyelkye (1:0)
Lasyery Nelnyely neke cuma mo sasam bo, ode rety ti de rety ma, ma reti rosy a wenke it ma rety byai wen salik ti lasmyer malosy-loskye. Ode iry a Israel nekre rbai kabei ta kabei o rety a Lasyery Nelnyely desy. Ode iry a Israel-are ral heal ma rabar ti Lasyery desike wasi hakarke kralake. Ma heal ranal ma raabar desikre rlatak sir ti lat a ratunw heal ma raabar tike khahake ma kimin ti Lasyery Nelnyely desike lulkwe.
Matos dakun ti: Hulasokwe Seike (Bait Allah)
Matos dakun ti: Sey Rasambayan tike (Rumah Ibadah)
S
Sew Inamreske (Hari Sabat)
Iry Yahudi-nare wait ktelake de, ma sew Inamreske desikemo ramres ti karyake. Ode ti sew manosy lyaw ti minggu-nare kralake, neke iry Israel-are ramres ti karyake ma rou ti Hulasokwe. Sew desike rhaly o sew Inamreske, kali Hulasokwe imres ti sew itkwe, kyoat iala lait o lasmyer ne.
Sew Inamreske neke Hulasokwe wasi sekwe, kali myesan a yala tnyetakke ma ktyanuk ohe, iry a Israel-are kete rkarya ti sew desy. Iry a Yahudi-nare kyoat taras a ity Ebut Yesuske imin ti nuske ktem ne bonyo, usu khatu ti iry a Yahudi-nare rtabal tnyetakare ti sew desy ma kbyilak tnyetak a Hulasokwe yal ti Musake. Ode kyoat Yesuske nyoha iry isy masunkwe ma eras i ti sew Inamreske bonyo, rrekan ohe nam iala desike kbyilak ktela tnyetak raohutke de, ma khyury ma usu khatu ti iry a Yahudi-nare rkeyer a Yesuske a ksyalik.
Yesuske yajar ma tyanuk ohe, Hulasokwe yala sew Inamreske ti irkye wasi eraske, keskye usu khatu ti iry a Yahudi-nare rala tnyetak a salik ma kbyilak ti sew desy, ma khyury ma ksunw ksyalik ma irire rtoha wait tnyetak desikre ti sew desy.
Sew lan Paskahke (Paskah)
Tunke khatu “Paskah” ne kbuanke o “ksyakut.” Kali heitlulswo ti Mesir, kyoat Musa wasi taras desy, iry a Yahudi-nare rkotal dombanare ma ral laratare ma rkasa ti wait salhaha-na sra nekre, ma kolnye Hulasokwe wasi nyaso manosy laitke yatos lar desy, desikeo lema syukar ma tyabahunw a naman wamwany ausw mamin ti sekye krala desy, de syakut sey desy bo.
Dendye kyala kyosy desy ma ti kyait senwe, iry a Yahudi-nare ranenenas ktela desy. Ma kyalamo rkotal domba ma ra, ode rala leklekke ti sew desy. Ode ti sew desike ktyabal sekwe itw huruk, neke musti mo ra roty a lema ranal ragi tike. Ode ti sew mamunake ode sew walkwe neke sew nelnyelkye desy, ma Yahudi-nare lema bisa ma rkarya karyaatare, de rawahuk sir ma rsara Hulasokwe Seike, ma rkotal heal ma rabar ti Hulasokwe.
Matos dakun ti: Sew lan Roty Lema Ranal Ragi tike (Hari Raya Roti Tidak Beragi)
(Luk. 2:41-42; 22:1; 22:7-23; Yoh. 2:13; 4:45; 6:4; 11:55; 12:1; 13:1; 18:29; 19:14)
Sew lan Pentakostake (Pentakosta)
Pentakosta neke, ti tel Yunanike neke kbuanke o “hean-sim.” Ode kyoat iry a Yahudi-nare wait sew lan Paskahke ksyakut bonyo, raki sekwe ma kyait hean-sim, desikeo nenmo sew lan Pentakostake kdi ti. Kyoat sew lan Pentakostake kdi ti, desike bonyo iry a Yahudi-nare rma mumu ma rawahuk sir ti nus Yerusalemke, ma raten eraske ti Hulasokwe, khyali ral gandum ratan desikre kisinare de. Ode rkesy ti Kitab a Kihes Yesuske wasi Nyasoare ti Karyaatare ne neke kralake desikeo ktyanuk ohe ity Ebut Hulasokwe nyauk Memeanke ti kyal mamak sew lan Pentakostake.
Sew lan Roty Lema Ranal Ragi tike (Hari Raya Roti Tidak Beragi)
Sew lan Roty Lema Ranal Ragi tike, neke sew itw a iry a Yahudi-nare rala leklekke, kyoat a sew lan Paskahke ksyakut. Ti sew deitw desy iry a Yahudi-nare ranenenas ti heitlulswo Hulasokwe yaditi sir toha nus Mesirke. Ode ti sew deitw desy musti mo ra roty lema ranal ragi tike, kali heitlulswo ebnwo matrumat ra-la toha Mesir, desikeo lema bisa ma rety roty ranal ragi tike.
Myatos dakun ti: Sew lan Paskahke (Paskah)
(Luk. 22:1, 7; Kis. 12:3; 20:6)
Sey Rasambayan tike (Rumah Ibadah)
Iry a Yahudi-nare rtohak ohe, iry ribunke musti mo rajar tnyetak Hulasokwe yal ti Musake. Kali koldyesike mane irire rsadiri sey rasambayan tiare ti wait nus o hnu. Sey rasambayan ti desike, irire rajar Hulasokwe wasi tnyetakke ti, ode sew Inamresare mo rsambayan ti.
Sey rasambayan ti neke ksyalik i ti ity Hulasokwe Sey mamin o Yerusalemke, neke wen a irire rleru ity Ebut Hulasokwe Anike tike, ode iry mabaa klen ti irkye ode Hulasokwe neke raabar nam ti Hulasokwe ti iry desikre. Iry mabaa klen ti irkye ode Hulasokwe neke, lema rabar nam ti sey rasambayan tike, de ti Hulasokwe Seike bo.
Sey rasambayan ti neke wen kyalamo naman kakan Yahudi-nare rajar ma rabaca, ode rakesy nam tike. Iry nekre khyehyeike rajar ma rbaca ity Ebut Hulasokwe wasi tnyetakare ti ne, ti hnu desike dakun o, kerkeratare dete lemamo iry maukun tunare kyalamo rawahuk sir ma ratun ti, ode rukun iry maka salat ti rabilak tnyetak iry Yahudi-nare ne.
Matos dakun ti: Hulasokwe Seike (Bait Allah)
Matos dakun ti: Lasyery Nelnyelkye (Kemah Suci)