Aaron Si Aaron sabay ya layin Levi ya gisa sa labinluway anak Jacob. Sabay si Aaron êt ta mumunan parin Bapan Namalyari. Intipan Bapan Namalyari ya kaganawan pari sa Israel, maubat sila sa layin Aaron (Exodo 30:30; Mani Bilang 16-17; Lucas 1:5; Mani Dyag 7:40; \xt Hebreu 5:4; Hebreu 7:11; Hebreu 9:4).
Abraham Si Abraham sabay ya nunan layin Judio. Bayu na pun nakilala si Bapan Namalyari, in-utus yan Bapan Namalyari ya maku sa lugal ya ipakit na kana buy ya lugal ya abiin sabay ya idin Bapan Namalyari kana buy sa mani layi na. Makilala si Abraham gawan sa napas-êy ya panampalataya na kan Bapan Namalyari (Genesis 12:1-9; Genesis 17:4-5; Roma 4:1; Galacia 3:6-7).
Adan Si Adan sabay ya nunan tawuy dinyag Bapan Namalyari. Nuwa gawan asê nanunul sa utus Bapan Namalyari si Adan buy si Eva ya asawa na, nangasalanan sila buy sêpat silan milaku sa ayin katganan na kaparusan (Genesis 2:7-3:24; Roma 5:12-15; 1 Timoteo 2:13-14).
Allun pagpaynawa Dinyag Bapan Namalyari ya babun luta sa lalên anêm ma allu. Sa ikapitun allu, nagpaynawa si Bapan Namalyari, gawan nayari yanay ubra na (Genesis 2:1-3 ). Kabay sinabin Bapan Namalyari ya kaylangan mag-ubray mani tawu sa anêm ma allu, nuwa sa ikapitun allu, magpaynawa buy mangulimên sila kana (\xt Exodo 20:8-11).
Ya mani Judio, malakêy utus la tungkul sa Allun Pagpaynawa. Sinabi la ya asê malyarin manyag agyan sabêt man na bagay sa Allun Pagpaynawa buy matubag sila nu dilag mallabag abiin na utus. Kinatubagan la êt si Jesus sabitun namaiyul ya sa Allun Pagpaynawa. Sinabi lay ubray abituy dinyag Jesus (Mateo 12:1-14).
Alpha buy Omega Alpha ya letra sa pag-umpisan listaan letra sa alpabetun sabin Griego sabay siya ya Alpha buy siya êt ta Omega ya kayarian na letra. Sa Pahayag 1:8; 21:6; 22:13, sabay si Jesu Cristu ya pambêgên Alpha buy Omega, ya labay sabin siya ya umpisa buy kayarian un kaganawan.
Ang-el Sabay silay mani ang-el Bapan Namalyari, nanugêl sila sa arapan Bapan Namalyari. Alwa silan mani tawu buy alwa sila êt mani ispiritu. A sila makitan mani tawu buy a la pan-ipakit ya sarili la. Si Bapan Namalyari ya mamiutus kalla baydi sa babun luta amên daygên lay pan-ipadyag na kalla (Lucas 1:26-38; Mani Dyag 12:6-11). Manawup sila sa mani anak Bapan Namalyari (Hebreu 1:14).
Apostul Malakêy tagasunul Jesus. Pinili nay mapu buy luway pambêgên nan apostul. Ya labay sabin, sabay sila ya in-utus Jesus ya makun ( Lucas 6:12-16; Roma 1:1; Efesu 2:19-20) mamipapêtêg un nakit la sa biyay Jesus buy sabay silay mamipatanda un Mangêd da Balita tungkul kana. Abiin na mani apostul ya nagin mamunu sa mani manampalatayay miaawyun.
Ayunu Dilag naugalyan na mani Judioy mag-ayunu o asê mangan bilang tanda' ya magsisi, maglungkut o magpakayêpa sila sa arapan Bapan Namalyari (Mateo 6:16-18; Mani Dyag 13:2-3).
Bawtismu Sinabin Juan ya Mamawtismu sa mani tawu ya sêpat silan magsisi sa mani kasalanan la buy magpabawtismu sila sa lanêm amên matandan mani tawu ya pêtêg silan nagsisi buy nanampalataya kan Jesus buy manunul sila kana (Mateo 3:11; Marcos 1:8; Mateo 28:19).
Cristu Sa Hebreo, Mesiyas. Sa Griego, Cristu. Ati ya pamêg sa Mamiligtas ya impangakun Bapan Namalyari. Impasabin Bapan Namalyari sa mani prupeta na ya tungkul sa Cristuy lumatêng.
David Sa kaganawan mani arin Israelita sabitun nuna, si Arin David ya pinakamangêd. Sinabin mani propeta ya maubat sa layin Arin David ya impangakun Bapan Namalyari ya Cristuy lumatêng. Malyarin basên na tungkul sa biyay buy pag-arin David sa 1 Samuel 17 anggan 2 Samuel 24.
Elias Sabay si Elias ya propetan Bapan Namalyari sa panawun Manan Tipan. Sinabyanan nay mani ari ya manduku sa mani diyusdiyusan. Sa panawun Bayun Tipan, pan-êtêngên mani Judioy pallumatêng Elias amên il-an nay mani tawu sa pallumatêng Cristu. Nuwa alwan si Elias ya inlumatêng nun a si Juan ya Mamawtismu buy sabay siya êt ta mamil-an sa mani tawu sa pallumatêng Cristu (1 Ari 17-19; Malakias 4:5-6; Mateo 11:12-14; Lucas 1:17; Roma 11:2-4; Santiago 5:17).
Emperador Ya pamêg sa arin Roma sabay ya Emperador. Gawan malakêy bansa ya pansakupun Roma sabitun nuna, ya Emperador, dilag yan sadyay kapangyarian.
Hebreu Ya labay sabin Hebreu sabay ya Judio. Ya mani Judio o Hebreu, sabay silay layin Abraham. Ya sabin mani Judio, pambêgên êt “Hebreu”. Malakêy sabi sa Manan Tipan ya nakasulat sa sabin Hebreu.
In-Anak Tawu ya ubat sa langit Sa panawun Manan Tipan, impakit Bapan Namalyari kan propeta Daniel ya gisay tawuy lumatêng ubat sa langit ya idi sa ulap, dilag yan kapangyarian buy sawang (Daniel 7:13-14). Naku ya sa arapan Bapan Namalyari buy binyanan yan Bapan Namalyari un katungkulan sa kaganawan bansa buy mani tawu, ta sabay siyay mag-ari makanuman. Asê tandan propeta Daniel nu sisabêt ta abiin na tawuy impakit Bapan Namalyari kana sa sulêplêp. Insulat na ya para yan Anak un Tawu. Pawan pansabin Jesus ya sabay siyay “in-Anak Tawuy ubat sa langit” (Lucas 19:10), pansabin nay sabay siya ya tawuy nakit Daniel sa sulêplêp na sabitun nuna.
Insensu Ya insensu sabay ya nabangi-bangi ya pabangi. Diyag ga ati sa yatêk kayu, sa bulung kayu, o yamut kayu. Pan-ulamên na ati sa Templu amên bumangi kaban manalangin na mani tawu kan Bapan Namalyari. (Lucas 1:9-11; Pahayag 5:8; 8:3-4; 18:13).
Isaac Si Isaac sabay siyay anak Abraham buy Sara. Impangakun Bapan Namalyari kan Abraham ya makaanak yan liyaki ya sabay ya pangubatan malakêy layi. Impangakun êt Bapan Namalyari ya gamitin nay mani tawu sa layi na amên matupad ya palanu sa babun luta. Nuwa si Sara, layus yina buy tuwa yina. Kabay mamakaupapas ya nalyari, ta nabuktut si Sara buy in-anak na si Isaac. Abiin na mamakaupapas ya sabay ya tanda' ya tuparên Bapan Namalyari ya mani pangaku na (Mani Dyag 7:8; Roma 9:7; Hebreu 11:9; 11:17-19).
Isaias Si Isaias ya gisay propetan Bapan Namalyari. Sa makadang nga panawun bayu inlumatêng si Jesus sa babun luta, sinabin Isaias ya malakêy bagay tungkul sa biyay Jesu Cristu (Mateo 3:3; Mani Dyag 8:30; Roma 9:27-29).
Israel Israel ya lagyuy indin Bapan Namalyari kan Jacob. Si Jacob o Israel, dilag yan labinluway anak ka nagin labinluway layin Israel. Sabay silay mani tawuy pambêgên “Israelita”, “Judio”, buy “Hebreu” (Genesis 32:28; Mateo 8:1; Lucas 4:25).
Jacob Si Jacob, anak yan Isaac. Ya indu na, sabay si Rebecca. Si Rebeccca, dilag yan kambal ya sabay si Esau buy si Jacob. Agyan si Esau ya kaka, si Jacob pun êt ya pinilin Bapan Namalyari. Si Jacob sabay ya pinangubatan kaganawan mani Judio sa kapamilatan labinluway anak na (Genesis 27-35).
Jeremias Si Jeremias sabay ya gisay propetan Bapan Namalyari. Sa panawun na malakêy Judioy asê manunul sa Sabin Bapan Namalyari, impatandan Jeremias kalla ya kaylangan silan magsisi. Malakê êt ta sinabi na tungkul kan Cristu ya lumatêng (Mateo 2:17; 16:14; 27:9). Insulat Jeremias ya mani librun Jeremias buy Mani Panaghoy sa Manan Tipan.
Josue Sên nati ya si Moises, si Josue ya nagin kasagilin Moises ya mamunu sa Israel (Deuteronomio 31:1-15). Si Josue ya mamunu kalla sabitun sinakup lay lugal Canaan ya sabay ya impangakun Bapan Namalyari kalla (Exodo 17:8-13). Indakay na sa mani layin Israel ya mani lugal sa Canaan (Mani Dyag 7:45; Hebreu 4:8).
Judio Ya mani Judio sabay silay layin Abraham sa kapamilatan apu na ya si Jacob. Pambêgên sila êt Israelita buy Hebreu. Ya mani Judio sabay ya mani tawuy nunan pinilin Bapan Namalyari amên magin tawu na buy naubat kallay Mamiligtas mani tawu sa babun luta.
Kasunduwan Sa gisay kasunduwan, dilag luway tawu o luway grupun tawu ya mikasundu. Ya gisa, dilag yan impangaku sa ikalwa buy ya gisa, dilag yan mani bagay ya kaylangan tuparên. Sa kasunduwan Bapan Namalyari, si Bapan Namalyari ya nanyag kasunduwan buy nangaku yan magin Bapa buy Panginuun yan mani tawu na. Ya mani tawu na, kaylangan lan tuparên na mani utus na kalla.
Ya luway kasunduwan Bapan Namalyari, pambêgên Manan Kasunduwan buy Bayun Kasunduwan. Ya Manan Kasunduwan, dinyag Bapan Namalyari sa Bung-uy Sinai. Impangakun Bapan Namalyari ya daygên na silan mani tawu na buy pinagpala nay mani Israelita nu manunul sila sa mani utus ya impasulat Bapan Namalyari kan Moises. Nuwa ayin kalla ya nakasunul sa kaganawan utus na. Kabay ayin intuwad si Bapan Namalyari un matinêk sa kapamilatan Manan Kasunduwan.
Sa Bayun Kasunduwan (Mateo 26:28; Hebreu 8:6-13 ), impangakun Bapan Namalyari ya nu manampalatayay mani tawu sa Panginuun Jesu Cristu, ituwad na silan matinêk, tagawan sên nati si Jesus sa kurus, naparusan ya gawan sa mani kasalanan kaganawan tawu. Kabay ya mani tawuy manampalataya kan Jesus, ituwad silan matinêk sa pangêlêw Bapan Namalyari ya paran ayin silan kasalanan.
Levi Si Levi ya gisa sa labinluway anak Jacob. Ya layin Levi ya pinili amên manyag un pan-ipadyag Bapan Namalyari sa Templu. Si Aaron ya gisay layin Levi. Buy ya mani layin Aaron ya nagin pari sa Templu. Ya kaatag layin Levi ya pambêgên Levita. Sabay sila ya manawup sa mani pari (Mani Bilang 3:5-13).
Levi êt ya lagyun gisa sa labinluway tagasunul Jesus. Mateo êt ta pamêg kana (Mateo 9:9; Marcos 2:14 ; Lucas 5:27-29). Si abiin na liyaki ya pambêgên Levi o Mateo sabay ya nanulat un librun Mateo.
Kautusan Ya pantukuyun Kautusan sabay ya nunan limay libru sa Biblia (Genesis, Exodo, Levitico, Mani Bilang, Deuteronomio). Idi sa mani librun ati ya mani utus ya impasulat Bapan Namalyari kan Moises ya ikangêd mani tawu na buy sa kaganawan tawu sa babun luta.
Maningil Buwis Sa panawun Jesus, dilag mani Judio ya nag-ubra sa mani Romano bilang maningil buwis. Pinilit lay kaparisu lan Judio ya mamayad silan buwis amên makasawup sila sa mani sundalus Romano. Ya mani Romano sabay ya nanakup sa mani Israelita buy maigpit ta panakup la kalla. Buy ya mani maningil buwis, maningil silan igit sa nukad lan singilin amên dilag silan maibulsa. Kabay masakit ta nakêm mani Judio sa mani maningil buwis (Lucas 19:1-10 ).
Manurun Kautusan Ya mani Manurun Kautusan, mag-aral silan Kautusan na impasulat Bapan Namalyari sa Manan Tipan buy ya mani sulat kaatag tawu tungkul sa Kautusan (Mateo 7:29). Manuru sila sa pagtipunan mani Judio buy malakê kallay nakipati kan Jesus (Marcos 2:6-7; Marcos 12:38).
Mangêd da Balita Ya Mangêd da Balita tungkul ya sa pamiligtas Bapan Namalyari sa mani tawu sa kapamilatan panampalataya kan Jesus
Mesias Sa Hebreo Mesias nuwa sa Griego Cristu. Ya Mesias sabay ya tawuy impangakun Bapan Namalyari ya lumatêng amên iligtas nay mani Judio buy mag-ari ya kalla. Mangêtêng ya mani Judio sa pallumatêng na.
Moises Si Moises gisa yay propetan Bapan Namalyari buy layi yan Israel. Sên niligtas ya mani Israelita sa pangaipus la sa Egiptu, si Moises ya namunu kalla angga sa nilatêng sila sa angganan lugal ya impangakun Bapan Namalyari kalla. Binyanan yan Bapan Namalyari Kautusan ya impatanda na sa mani tawu. Impasulat Bapan Namalyari kan Moises ya limay libru sa Manan Tipan ya sabay ya Genesis, Exodo, Levitico, Bilang, buy Deuteronomio.
Noe Sa kaganawan tawu sa panawun Noe, kay siya buy ya pamilya na ya matinêk buy manunul kan Bapan Namalyari. Kabay si Noe buy pamilya na ya inligtas Bapan Namalyari. Bayu pun inlumatêng nga lanab sa babun luta, impadyag gan Bapan Namalyari kan Noe ya maragul la barku. Kabay niligtas sila sa maragul la lanab buy nagpasalamat si Noe kan Bapan Namalyari buy namiandug ya kan Bapan Namalyari. (Genesis 6-9; Mateo 24:37-38; Lucas 3:36; 17:26-27; Hebreu 11:7; 1 Pedru 3:20; 2 Pedru 2:5).
Pagtipunan mani Judio Ya balin pagtipunan mani Judio, gisa yay lugal nu saantu mititipun ya mani tawu amên mangulimên kan Bapan Namalyari, manalangin buy mag-aral sila baydu un sabin Bapan Namalyari (Marcos 6:2). Lugal êt ati un pallitisan (Mateo 10:17).
Panginuun Sa Bayun Tipan, ya sabi ya Panginuun naubat ya sa sabin Griego ya kyrios ya labay sabin, sabay ya amu, manakup, magbandi o malyari êt sabin pam-in galang sa tawuy kasabi. Nu sabin mani tawu ya si Jesus sabay ya Panginuun, ya labay sabin, pan-ulimênên la si Jesus buy pantanggapên laya bilang amung la ya paglingkuran buy pansunulun la (Roma 10:9; 1 Corinto 12:3).
Pari Ya mani pari sabay ya mani pinilin Bapan Namalyari ya mamiandug un kaluub kan Bapan Namalyari sa Templu sa Jerusalem. Ya mani pari, naubat sila sa layin Aaron buy layi sila êt Levi.
Pariseo Ya mani Pariseo sabay ya gisay grupun Judio sa panawun Jesus. Malakê kalla ya manurun Kautusan. Tanda lay kaganawan mani utus ya impasulat Bapan Namalyari kan Moises buy pan-iaral la sa mani tawuy kaylangan masipit lan sunulun. Pan-iaral la êt ta mani utus ya indagdag la sa Kautusan Bapan Namalyari (Marcos 7:1-5). Magmamangêdan sila buy nadawak ka isip la (Mateo 23:1-33). Sinalungat la si Jesus buy impalanu layan patin (Marcos 3:6).
Pinakapuun pari Maulagay katungkulan pinakapuun pari gawan kay siya ya malyarin sumun sa Pinakabanal la Lugal un Templu amên mamiandug kan Bapan Namalyari gawan sa mani kasalanan na buy mani kasalanan mani tawu (Hebreu 9:6-7 ).
Pestan Kaligtasan Pangganakên mani Judio ya pamiligtas Bapan Namalyari kalla sa pangaipus la sa Egiptu. Ta sabitun nuna, inlibasan ang-el Bapan Namalyari ya kaganawan bali un mani Israelita ya dilag dayan tupa ya impunu sa pasbul, nuwa pinati nay kaganawan na panganay ya anak mani Egiptu ya ayin daya sa pasbul. Kabay impatas silan mani Egiptu sa lugal la buy niligtas sila (Exodo 12:1-13; Lucas 22:7-23; 1 Corinto 5:7).
Pestay nan Pamitalagan Templu kan Bapan Namalyari Awlagi ya bansan Syria nasambut lay Israel buy dininatan lay Templun Bapan Namalyari. Nuwa inlumatêng nga panawun na nasambut murin Israel la Syria. Kabay intalagan manguman Israel la Templu la kan Bapan Namalyari, sabay abiin ya pangganakên la tinawuntawun.
Pestan Pentecostes Limampuy allu pamakalibas pag-umpisan Pestan Kaligtasan, pangganakên mani Judioy Pestan Pentecostes gawan sa pamupul lan trigu. Sa gisay Pestan Pentecostes, inlumatêng nga Ispiritun Bapan Namalyari sa mani manampalataya kan Jesus (Mani Dyag 2 ).
Pestan Tinapay ya Ayin Pamalbag Pamakayarin Pestan Kaligtasan, pangganakên mani Judioy Pestan Tinapay ya Ayin Pamalbag. Pangganakên la sa lalên pituy allu buy pawan tinapay ya ayin pamalbag ya pangkanên la bilang pangganaka la sa pamita la sa Egipto. Kabay ayin silaynan panawun mamisabug un pamalbag sa ginêmês lay arina (Exodo 12:14-20; Marcos 14:1; Mani Dyag 12:3).
Propeta Ya mani propeta sabay ya mani tawuy mamipatanda un pan-ipasabin Bapan Namalyari sa mani tawu.
Roma Ya Roma lagyun balayan na kapitulyun kaganawan mani lugal buy mani bansa ya sakup gubyernun Romanu. Sa panawun Bayun Tipan, ya Emperador sa Roma sabay ya manakup un kaganawan mani lugal sa palitêng Dagat Mediteraneo buy sa mani mamunu la (Lucas 2:1; Lucas 3:1).
Saduseo Ya mani Saduseo sabay ya gisay grupun Judio sa panawun Jesus. Agyan kay pêrad da bilang la, makapangyarian sila buy mabandi. Paniwalan lay impasulat Bapan Namalyari kan Moises buy pansabin la êt ta kaylangan masipit sunulun na Kautusan. A la paniwalan na kaatag ga mani sulat propeta. A la êt paniwalan na mabyay manguman na mani nati buy a la paniwalan na dilag ang-el o kaatag ga ispiritu (Mateo 22:23-33; Mani Dyag 4:1-3; 23:6-10).
Satanas Si Satanas ya mamunun mani nangadawak ka ispiritu buy sabay êt ta kapatin Bapan Namalyari. Pampurayitin nay mani tawu buy pantuksun na silan manyag nadawak. Si Satanas, pambêgên ya êt Diyablu (Pahayag 12:9; Pahayag 20:2) buy siyay ubatan kaganawan kadawakan baydi sa babun luta (Marcos 1:13; Marcos 4:15; 2 Corinto 4:4; 2 Corinto 11:14).
Sodoma Sodoma ya lagyun balayan ya dilag malakêy tawuy manyag nadawak. Idi ya sa danin balayan Gomorra ya lugal êt mani manyag nadawak. Kabay pinarusan silan Bapan Namalyari sa kapamilatan apuy ya nangulam kalla buy mani balayan la (Genesis 18:16-33; Genesis 19:1-38; Mateo 10:15; 11:23-24; Lucas 17:29; Pahayag 11:8).
Tagasunul Ya mani tagasunul Jesus sabay ya mani tawuy nanampalataya kan Jesus, pawa silan mallêngê sa pangaral na, buy pawa silan manunul kana.
Templu Sabitun nuna, idi sa Jerusalem ya Templu ya sabay ya pangulimênan kan Bapan Namalyari (Mani Dyag 3:1-10 ). Sa kasawangan Templu, mamiandug ya mani Israelita kan Bapan Namalyari, ta kay mani pari ya malyarin sumun sa Templu.
Tuli Ya kaugaliyan mani Judio, pantulin lay mani kulaw la sa ikawalun allu gawan abiin na sinabin Bapan Namalyari kan Abraham ya kaylangan lan daygên (Genesis 17:9-14). Ya panuli sabay ya tanda' ya Judioy gisay liyaki. Sa nunan pamipatandan Mangêd da Balita tungkul kan Jesus sa kaatag lugal, dilag pisusubakan tungkul sa panuli, gawan ya mani Judioy manampalataya kan Jesus, pansabin lay kaganawan na manampalataya kan Jesus kaylangan lan magpatuli, nuwa sinabin Pablo ya asina kaylangan na abiin (Roma 4:7-12; Galacia 5:6).
Uybun Tupan Bapan Namalyari Ya naugalyan mani Judio, mamiandug silan uybun tupa kan Bapan Namalyari amên patawarên sila sa mani kasalanan la. Nu mati ya tupa buy nantuluy daya na sabay ya bilang kasagilin tawu ya nangasalanan buy sa pakapakun baydu magin malinis silayna sa pangêlêw Bapan Namalyari. Si Jesus ya pambêgên “Uybun Tupan Bapan Namalyari”, gawan indin nay sarili na amên mapatawad ya mani kasalanan tamu sa kapamilatan daya na (Juan 1:29; 1:36 ).