Santiago
Ya Pagpa-ede'
Madég ya Santiago na pigngalanan adti Bibliya, manang ya migsulat sa manga kapitulu ini, mangud sakanan ni Jisus Kristu. Adti tingeg na Hibriyu, si Jakub ya ngalan nan. Pangkay migsambuk silan si Jisus sa ina, wala' kaksay si Santiago pangintu-u kan Jisus na yan ya Kristu, manang madugay sakanan nyangintu-u, aw tabedtabed nya-imo' sakanan sambuk na manga apostolés. Migpalna-u uman si Santiago adti asdangan na manga magdadumala͡ay sa manga nyangintu-u dun ni Jérusalim, aw ya pigpalna-u nan mabasa adti Manga Pigpan-imo' na Manga Apostolés, na yan ya Buhat 15:13-21.
Pigsulatan ni Santiago ya taman na manga utaw na Judiyu na nyangintu-u kan Kristu, silan na nyakasabug adti madég na banwa. Pigsulatan nan silan sa umay na A.D.* 48-50, aw yanagaw nyaka-una gya ya kanan sulat sa manga sulat ni Pablo. Dun ni pagsulat ni Santiago, migpalna-u sakanan sa manga madyaw na imo-unun na makalingeb sa pagpangintu-u tadun, dala ya madég na sugu' aw pamene' na lyumekat adti palna-u ni Jisus na pigsulat adti Matiyo 5:1 taman adti kapitulu 7:29.
Madyaw basa͡en ta uman ya pigsulat ni Pablo adti manga mangintu-uway na awun ni Roma aw Galacia, kay migkatimbang ya palna-u ni Pablo aw si Santiago. Kay gayed si Pablo migpalna-u na dawaten kitadun na Tyumanem asuntu sa pagpangintu-u tadun kan Kristu. Aw gayed si Santiago migpalna-u na pangkay mangintu-u kitadun kan Kristu manang wala' ya guna na pagpangintu-u tadun kun dili' uman ka-agadan na imo-unun na madyaw. Kay yan ya magmatinaw sa pagpangintu-u tadun ya imo-unun na madyaw.
Adti pigsulat nan, ya manga utaw na nyangintu-u kan Kristu pigngalanan ni Santiago na manga inulug nan. Manang ya manga utaw na mayaman wala' nan ngalani na inulug kay wala' silan pangintu-u kan Kristu. Dun ni allaw ni Jisus aw si Santiago, ya tengteng mayaman yan ya manga Sadusiyo, aw pamiliya ni Hérodés, aw manga mangkatas na magdadugsu-ay adti Témplo na Tyumanem, aw manga talaglawung sa Uldin, aw mangkatas na Judiyu na migdumala kanilan. Aw pangkay madég silan ya matalapo-on, manang madég silan uman migsambuk sa manga taga Roma pada tumakmag sa banwa na Judiya aw Isra-él. Madég ya Sadusiyo aw Parisiyo na nyaka-akup adti matas na usayanan na pigngalanan na Sanhédrin. Ya tagna' ni Santiago pagngalan sa manga utaw na mayaman, yan ya Santiago 1:10. Adti kadwa na pagngalan nan kanilan dun ni Santiago 2:6, bagu tadun ka-ede-an na silan ya nyamulayam sa manga utaw na nyangintu-u kan Kristu aw gayed migleges kanilan dyumala adti usayanan na maglimanda kanilan. Aw silan uman saba ya miglong sa makapagkalat sa dengeg na ngalan ni Jisus Kristu. Adti Santiago 5:1-6, pakaganen ya ginawa na manga utaw na nyangintu-u kan Kristu kay ka-ede-an da nilan ya un datengan na manga mayaman na wala' pangintu-u kan Kristu. Yanagaw pigpalna-uwan ni Santiago ya manga utaw na nyangintu-u kan Kristu na dili' nilan pagsilingan ya manga malat na imo-unun na manga utaw yan. (Mabasa ta uman ya Markos 12:38-40, aw 14:53-65, aw Manga Pigpan-imo' na manga Apostolés [Buhat] 5:17-18; aw 6:8-15, aw 12:1-5, aw 22:30-23:21.) Ya manga Judiyu dun ni Sanhédrin, silan ya migpapatay kan Santiago idtu na umay na A.D. 62 kay mig-ukum kanan si Annas na yan ya sambuk na manga mangkatas na kagun na magdadugsu-ay adti Témplo na Tyumanem.