8
J, j
Jona (Jonas)
Juda (Juda)
Heb 7.14; 8.8; 'Lɩlɛ 5.5; 7.5. Ɛ mɔ Sakɔbʋ* a 'yu nyɩbɛyu ‑bɩ, 'kɩ 'lɩ 'a 'yonʋ nyɩbɛpʋ nɩ ‑pu ꞊tu 'ʋ 'hʋɛn ‑mʋ' 'nyɩ. Ɛ nɔ‑ mɔ Juda꞊tugba 'a 'baɩ. 'Waa 'blʋgba, nɔ‑ mɔ Sudeblʋgba. 'Blʋgba a 'mʋ, ɛ nɔ‑ kɔ 'kwli Jrusrɛdɩɔ nɩ 'lɩ. Juda꞊tugba, nɔ‑ mɔ ‑Yusu 'Klɩsʋ a ꞊tugba.
‑Juukʋɛ (Juifs)
Ʋ mɔ Abrahamʋ a 'yonʋ a 'yonʋ ꞊nɩɔ. ‑Hre Abrahamʋ a ‑tɩ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
Yɩ‑hɛ‑nyrɛ, ‑Juukʋɛnyrɛ mɔ la nyibli ‑mʋ', ‑ʋ 'ti 'lɩ Juda* a 'blʋgba 'kwli a 'nyrɛ, ɛ ꞊hɛn 'nyrɛ Juda꞊tugba a nyibli, ʋ mɔ ꞊tugba ‑bɩ ꞊nɩɔ, 'kɩ 'lɩ Yisraɛkʋɛ a ꞊tugbi nɩ ‑pu ꞊tu 'ʋ 'hʋɛn ‑mʋ' 'nyɩ. Kɛɛ, dii 'kɩ mɔ ye' bʋ, ‑ɛ ‑bɩ ‑Juukʋɛnyrɛ a 'mʋ, ɛ ‑hɛ Yisraɛ a pɛpɛ a 'nyrɛ. ‑Hre Yisraɛ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
K, k
Kaɛn (Caïn)
Heb 11.4; 1Saan 3.12; Judɩ 11; Kaɛn, nɔ‑ mɔ la Adamʋ kɔ Ɛfʋ 'hʋɛn‑ a yɩ‑hɛyu. ‑Nyrɔwɔ ꞊dʋ, ɛ nɔ‑ ꞊tu la 'a 'dɩayɩ Abɛlɩ ca ‑mɔ, 'ɛ 'la la꞊a.
'kagbaʋ; Nyɩsʋa a 'kagbaʋ (Temple)
Ɛ kɔ la Nyɩsʋa a 'kagbaʋ nɩ ‑do. 'Kɩ ɛ nɩ la 'lɩ Jrusrɛdɩɔ 'kwli, ‑ɛ mɔ Yisraɛkʋɛ a 'dɩɔ gbagbʋ. 'Kɩ 'lɩ ‑tɩtɛ a 'mʋ, 'kɩ ‑Juukʋɛ* mi la 'lɩ lɛ, 'ʋ ni la lɛ'mimle a gblegble, 'ʋ ‑hɛ la ‑cɔhlɩn* kɔ ‑nyinyi‑tɛblɩ ‑bɩ 'hʋɛn‑, 'kɩ 'ʋ Nyɩsʋa ‑mɔ'. Nyɩsʋa a 'kagbaʋ a 'mʋ, ɛ 'bʋa la nɩ, kɔ, ɛ nɔ la yɩ dɩakɩ. 'Ye 'a ‑drɔɔdɛ ‑mʋ', 'kɩ 'lɩ Mat 1.1 kɔ Luk 13.35 'kwli.
‑Yaa ‑mʋ', ‑ɛ ꞊glaa 'lɩ Nyɩsʋa a 'kagbaʋ lɛ. ‑Juukʋɛ nɩ ‑do, nʋ‑ kɔ la 'hru, 'kɩ ‑bʋ pa la 'lɩ. 'Kɩ 'lɩ 'kagbaʋ a 'mʋ bʋ, 'kɩ ‑gblo nɩ 'lɩ, 'ʋ dɛɛ ꞊nɛ ꞊ŋanɩ‑gblo gbagbʋ. ‑Tɛblɩ ‑bʋ, ‑ɛ mɔ Nyɩsʋa a ꞊ŋanɩ‑tɛblɩ, 'kɩ ʋ ꞊tui 'lɩ꞊ɩ bʋ. Nyɩsʋa a ‑cɔhlʋnpinyɔ gbagbʋ nɩ ‑do, nɔ‑ ‑wɛ 'lɩ ‑bʋ nu 'lɩ paawɔ nɩ ‑do, 'kɩ 'lɩ 'yrʋ 'kwli. 'Kɩ 'ʋ ‑gblo a 'mʋ, 'a paalɛ', 'kɩ ʋ 'ba 'ʋ danʋ gbagbʋ bʋ. Danʋ gbagbʋ a 'mʋ, nɔ‑ ‑ki la wlɔn pɛpɛ, kʋɛ 'lɩ 'a 'lu yɩ bʋ, ‑bʋ yɛ 'a ꞊hlɔnyɩdɛ kɩ, ti ‑mʋ' ‑kɔ 'yri ‑Yusu 'kʋ la 'ʋ. Mat 27.51; Mak 15.38; Luk 23.45; Heb 9.
Dɛ a 'mʋ, ɛ tʋɛ ꞊nɛ nyibli nɩ, ‑ɛ mɔ, Nyɩsʋa kla 'hru yɩ, 'kɩ bʋ mu 'ʋ ‑tɩtɛ ‑mʋ', Nyɩsʋa nɩ 'ʋ, 'bʋ mɔ, 'bʋ kuo ‑Yusu 'Klɩsʋ ꞊wlʋ* yɩ. ‑Hre Nyɩsʋa a 'kayu a klɛ‑hɩhɩalɛ.
Kanaablʋgba (Canaan)
Nunu 7.11; 13.19. Kanaablʋgba, nɔ‑ mɔ 'blʋgba ‑mʋ', Nyɩsʋa pʋ la lɛ, ɛ di la 'a dakɔ Yisraɛkʋɛ* ‑nyi. Ti ‑bʋ, ‑a nɩ kɩ, ʋ dɛɛ ꞊nɛ Yisraɛblʋgba.
'kayu; Nyɩsʋa a 'kayu (synagogue)
'A ‑nɛ 'dɩɔ ꞊dʋ, 'kɩ 'lɩ ‑Juukʋɛ 'a 'blʋ 'kwli, ɛ kɔ Nyɩsʋa 'a 'kayu. Ti a pɛpɛ, sɛyɩ‑sɛyɩ Nyɩsʋa a ‑wuwle‑nyrɔwɔ* 'kwli, 'kɩ nyibli yɩ 'lɩ lɛ 'kukue ‑nɩ. 'Kɩ 'lɩ 'kayu a 'mʋ bʋ, 'kɩ ʋ yɩ 'lɩ Nyɩsʋacrɩɛn 'lɩ ‑hree ‑nɩ, 'kɩ ʋ tʋɛ 'lɩ Nyɩsʋa a tete*, 'ʋ dɛɛ 'lɩ Nyɩsʋa, kɔ, 'ʋ pɩɩ 'lɩ꞊ɩ 'nyrɛ lɛ. Ɛ kɔ ti ‑bɩ, 'ʋ pɩɩ 'lɩ ‑bati ‑wɛ. ‑Hre Nyɩsʋa a 'kagbaʋ a klɛ‑hɩhɩalɛ ‑wɛ.
'kɩɩn gbagbʋ; Romakʋɛ a 'kɩɩn gbagbʋ (César)
Romakʋɛ* gba la dakɔ ‑hʋɔhʋɩ tʋ ‑mɔ, 'ʋ ‑ha la 'ʋ dakɔ a 'mʋ 'hru wlɔn lɛ, 'ʋ kɔɔ ꞊nʋ win kɩ. Dakɔ a 'mʋ, nʋ‑ kɔ 'nyɩ ‑Juukʋɛ* nɩ 'lɩ ‑wɛ. Romakʋɛ a 'kɩɩn gbagbʋ mɔ dakɔ a pɛpɛ a 'mʋ a 'kɩɩn ‑wɛ.
'klaʋn (couronne)
Ɛ kɔ la 'klaʋngble nɩ 'hʋɛn. Bodɩɔ, ‑ʋ'ʋ‑ 'kɩɩn, ʋ nʋ‑ ꞊tui 'klaʋn 'lu lɛ. Ɛ mɔ bodɩɔ kɔ 'kɩɩn 'hʋɛn‑ a yruulɛ ꞊nɩɔ. 'Ya 'ʋ 'lu de, nyiblo ‑mʋ', ‑ɛ ‑ha 'ʋ 'a 'bio 'hru wlɔn, 'kɩ 'lɩ tʋ kɩ, ‑ʋ'ʋ‑ 'kɩ 'lɩ cigbɛ'gbʋgba kɔ ŋmli a pʋpʋʋ 'kwli, nyiblo a 'mʋ, ʋ ꞊tui la꞊a 'klaʋn 'lu ‑wɛ. 'Klaʋn a 'lu꞊tutuo a 'mʋ, ɛ nɔ‑ 'bʋɛ nyiblo a 'mʋ, 'a ‑tɩ 'yi.
'Klɩsʋ (Christ)
'Klɩsʋnyrɛ mɔ Glɛkɩkʋɛwin ꞊nɩɔ. Ɛ ꞊hɛn 'nyrɛ nyiblo ‑mʋ', ʋ pʋ 'nyra 'lu. Ti ‑hi la a ti 'yri, Nyɩsʋa 'bʋ wa 'a nyiblo 'nyrɛ, 'kɩ bʋ ‑hɛ la Yisraɛkʋɛ* a bodɩɔ, ʋ pɩ la꞊a 'nyra 'lu. 'Nyra a 'lupʋpʋʋ a 'mʋ, ɛ mɔ la yruulɛ ꞊nɩɔ, ‑ɛ tʋɛ la꞊a nyibli, ‑ɛ mɔ, nyiblo a 'mʋ, Nyɩsʋa ‑ha la 'lɩ꞊ɩ nɩ, 'kɩ bʋ ‑hɛ Yisraɛkʋɛ a bodɩɔ. Nyɩsʋa pʋ la 'lɩ꞊ɩ nɩ, ‑ɛ mɔ, ɛ di lee la Wanyɔ, 'kɩ 'ʋ 'a dakɔ a wʋwa a ‑ta', ɛ 'mʋ꞊ʋ nu ‑wɛ, ɛ 'mʋ nyibli win kɩ ‑kɔɔ ‑nɩ. Wanyɔ a 'mʋ, ʋ dɛɛ ꞊nɛ 'Klɩsʋ, ‑ɛ nu꞊o, ɛ nɔ‑ Nyɩsʋa ‑ha, 'tɩ‑ 'ɛ lee 'nɛ꞊ɛ 'klɔ ‑bʋ kɩ.
'klɔ yrayrʋ ‑mʋ', ‑ɛ 'yɛ nɩ ‑wɛ 'lɩ (vie éternelle)
‑Yusu 'Klɩsʋ, nɔ‑ yɩ nyibli ‑mʋ', ‑ʋ kuo ꞊nɛ ꞊wlʋ* yɩ 'klɔ yrayrʋ a 'mʋ ‑nyi. Mat 19.16-30; Luk 10.25-28; 18.18-30; Saan 3.1-16; 5.19-29; 6.35-51; 10.10, 28; 11.25; 12.23-26; 14.6; 17.3; 20.31; Rɔm 2.7; 5.21; 6.5-14; 8.10-17; 1Kol 15.12-58; Gal 2.20; Kolɔ 2.20-23; 3.1-4; 2Tim 1.10; 1Pi 1.23; 1Saan 5.11-12.
'ku, 'kuo (esprits)
Nyɩsʋa a win tʋɛ nɛ ‑a mɔ꞊ɔ nɩ, ‑ɛ mɔ, ɛ kɔ 'kuo a gblegble.
1. 'A dɛ ‑bɩ, nɔ‑ mɔ nyibli ‑mʋ', ‑ʋ 'kʋ a ‑hihi, ‑ʋ'ʋ‑ 'waa 'kuo. 'Kɩ 'lɩ ꞊nʋ 'nyɩ, nyibli ‑mʋ', ‑ʋ yi Nyɩsʋa, 'tɩ‑ ‑ʋ 'kʋ, 'waa 'kuo nɩ 'ʋ. 'Tɩ‑ nyibli ‑mʋ', ‑ʋ 'yɩ Nyɩsʋa ‑yi, 'tɩ‑ ‑ʋ 'kʋ, 'waa 'kuo 'ɛ nɩ 'ʋ ‑wɛ. Luk 16.19-31.
2. 'A gblo a 'hʋɛn a dɛ, ɛ nɔ‑ mɔ 'kuo ‑mʋ', ‑ʋ 'yɩ ‑hʋan 'lɩ ‑plahʋɩ 'kwli nɩ nɩ. 'Kɩ 'lɩ ꞊nʋ 'nyɩ, 'a dɛ ‑bɩ nɩ 'ʋ, 'ʋ ꞊tui 'ʋ Nyɩsʋa 'ʋ. Ʋ nʋ‑ mɔ Nyɩsʋa a lɛlenyʋ (anges). Heb. 1.14. ‑Hre Nyɩsʋa a lɛlenyʋ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
'Waa dɛ ‑bɩ nɩ 'ʋ, 'ʋ 'yɛ nɩ ꞊tuu 'ʋ Nyɩsʋa 'ʋ. Ʋ nʋ‑ mɔ 'kuo ‑hʋɩn (mauvais esprits, démons). Satan ʋ ꞊tui 'ʋ. Satan a 'mʋ, ɛ nɔ‑ mɔ 'kuo ‑hʋɩn a nyiblo gbagbʋ (diable). Ɛ nɔ‑ mɔ Nyɩsʋa a yraanyɔ. ‑Hre 'ku ‑hʋan kɔ Satan 'hʋɛn‑ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
'ku ‑hʋan (mauvais esprit, démon)
'Kuo ‑hʋɩn, 'waa nyiblo gbagbʋ Satan, nɔ‑ kɔ win ʋ ꞊tui 'ʋ. Ʋ mɔ 'kuodʋ ꞊nɩɔ, ‑ʋ yɩ꞊ɩ 'yi ‑tɛɛ, 'kɩ bʋ nu nyibli 'crɛ 'yi ꞊hlɔn lɛ, kɔ, ‑ʋ ni ŋmlɩ lɛ, ‑ɛ di꞊e nu, nyibli 'nɩ ꞊ha 'ʋ Nyɩsʋa 'ʋ ꞊tuu ‑nɩ. Ɛ kɔ ti, 'kuo ‑hʋɩn a 'mʋ, 'ʋ 'yɛ nyibli 'yi klɛ. Sɛyɩ‑sɛyɩ, nyiblo ‑bʋ, ‑ɛ ni Satan a ‑kʋan, Satan a 'mʋ, ɛ 'yɛ꞊ɛ 'yi klɛ. ‑Hre Satan a klɛ‑hɩhɩalɛ.
'kuo a dɩda, ‑cɩ a kʋklɔ, ‑wɩdɛ, doyodɛ, ‑pinadɛ (invocation et adoration des esprits, divination, sorcellerie, magie)
Nunu 8.9-24; 13.4-12; 17.22-31; 19.11-20; 1Kol 5.11; 6.9-11; 8.1-13; 10.1-22; 2Kol 6.14-18; Gal 5.19-21; 1Saan 5.21; 'Lɩlɛ 21.8; 22.15.
'kuku ‑Hre dɛ 'kuku a klɛ‑hɩhɩalɛ.
'kʋkʋʋ; nyiblo 'bʋ 'kʋ, ɛ kɔ ‑tɛ ɛ di ‑hʋan 'klɔ 'hrɩ a ‑tɩ (mort, vie après la mort)
Luk 20.27-40; Saan 6.40; 11.17-27; 14.1-4; Rɔm 8.38-39; 1Kol 15.12-58; 2Kol 5.1-10; 1Tes 4.13-18; 'Lɩlɛ 21.1-4; 22.1-5.