7
H, h
꞊haan'dɩɔ; Nyɩsʋa a ꞊haan'dɩɔ (Paradis)
Luk 23.43; 2Kol 12.3; Nyɩsʋa a ꞊haan‑ci 'Lɩlɛ 2.7
Yɩ‑hɛnyibli, ‑ʋ mɔ Adamʋ* kɔ Ɛfʋ 'hʋɛn‑, 'kɩ ʋ nɩ la 'lɩ Nyɩsʋa a ꞊haan‑ci 'kwli, ‑tɛ 'dʋ nɔ la 'lɩ yɩ dɩakɩ. Ɛ kɔ ‑tɩtɛ ‑bɩ, 'dʋ nɔ 'lɩ yɩ dɩakɩ ‑wɛ. Ɛ nɔ‑ mɔ Nyɩsʋa a ꞊haan'dɩɔ, 'kɩ 'lɩ yakɔ 'kwli. Nyibli ‑bʋ, ‑ʋ kuo ‑Yusu 'Klɩsʋ ꞊wlʋ* yɩ, 'bʋ 'kʋ, 'kɩ ʋ di 'lɩ Nyɩsʋa a ꞊haan'dɩɔ 'kwli mu.
Hagalɩ (Hagar)
Gal 4.21-31. Nʋgba ‑mʋ', ‑ɛ kɔ 'nyrɛ ‑mɔ Hagalɩ, ɛ mɔ la ꞊koyu, 'kɩ 'lɩ Sara a 'kayu bʋ, Sara ‑ɛ mɔ Abrahamʋ a nʋgba. Ti ‑mʋ', ‑ɛ kɔ 'yri Sara a 'mʋ, ɛ 'yɛ la 'yu nɩ kʋɛ, ɛ nɔ‑ 'tu la Hagalɩ, ɛ kɔ 'a nyɩbɩʋ Abrahamʋ 'hʋɛn‑, 'ʋ pʋ la bʋɩ na yɩ, Hagalɩ 'ɛ kɔ 'yu nyɩbɛyu. 'Yu nyɩbɛyu a 'mʋ, 'a 'nyrɛ mɔ Yisimaɛlɩ. Yisimaɛlɩ a 'mʋ, ɛ 'yɩ la 'yu nyɩbɛyu ‑mʋ', Nyɩsʋa pʋ la lɛ, ɛ di la Abrahamʋ ‑nyi. Dɛ ‑mʋ', Nyɩsʋa pʋ la lɛ, ɛ di la Abrahamʋ a 'yonʋ a 'yonʋ ‑nyi, Yisimaɛlɩ a 'yonʋ a 'yonʋ 'yɩ la꞊a 'ye. ‑Tɛ ɛ ‑hie 'yrɩ gbi, ‑ɛ ‑bɩ Sara kɔ 'a ‑nɛ 'yu nyɩbɛyu nɩ ‑wɛ. 'Yu a 'mʋ, 'a 'nyrɛ mɔ Yisakɩ. Ɛ nɔ‑ mɔ la 'yu nyɩbɛyu ‑mʋ', Nyɩsʋa pʋ la 'lɩ, ɛ di la Abrahamʋ kɔ Sara 'hʋɛn‑ ‑nyi.
‑Tɛ Sara kɔ la Yisakɩ, ɛ mɔ la Hagalɩ a 'kwli a yrʋ, 'ɛ nu꞊o, Sara 'ɛ bla꞊a lɛ. ‑Tɛ Sara bla꞊a lɛ, dʋgba ‑mʋ', ʋ dɛɛ Sinai*, ɛ nɔ‑ kɔ ꞊hlɔn ɛ mu 'lɩ, 'ɛ mu bʋ nɩ mɔ. ‑Tɛ ɛ ‑hie 'yrɩ ‑hʋɔhʋɩ, 'kɩ 'lɩ dʋgba nɩ ‑do a 'mʋ 'lu, 'kɩ Nyɩsʋa hlee 'lɩ Mose* ‑mɔ, 'ɛ ‑nyi꞊e 'a tete*. Ɛ nɔ‑ nu꞊o, Pɔlʋ 'ɛ 'crɩ la꞊a, 'kɩ 'lɩ Galatɩkʋɛ a 'crɩɛn 'kwli (Gal 4.21-31), ‑ɛ mɔ Hagalɩ, ‑ɛ mɔ la ꞊koyu, ɛ ꞊hɛn 'nyrɛ nyibli ‑mʋ', ‑ʋ 'wɩ‑ Nyɩsʋa a tete a ꞊koyo yɩ. Nyibli a 'mʋ, ʋ 'wɩ‑ ꞊koyo yɩ, ‑ɛ nu꞊o, ʋ pʋ꞊ʋ ꞊han‑tɩ, ‑ɛ mɔ, nyiblo bʋ ꞊tuu 'ʋ Nyɩsʋa a tete a pɛpɛ 'ʋ, ɛ nɔ‑ di꞊e nu, Nyɩsʋa 'mʋ 'ʋ꞊ʋ yɩ 'sii ‑nɩ, 'kɩ 'ʋ 'a dɩɔnʋ yɩ, 'ɛ yɩ 'a dɛ kɩ wɛn. Ʋ 'yɩ Nyɩsʋa a ꞊haantitie ꞊wlʋ yɩ ‑kuo ‑nɩ, ‑ɛ hlɛ꞊ɛ, ‑ɛ mɔ, nyibli ‑mʋ', ‑ʋ kuo ‑Yusu 'Klɩsʋ ꞊wlʋ yɩ, nʋ‑ Nyɩsʋa di 'ʋ yɩ 'sii ‑nɩ, 'kɩ 'ʋ 'a dɩɔnʋ yɩ, 'ɛ yɩ 'waa dɛ kɩ wɛn.
Hebrekʋɛ (Hébreux)
'Waa 'nyrɛ ‑bɩ mɔ Yisraɛkʋɛ, kɔ ‑Juukʋɛ*. Hebrekʋɛ a 'mʋ, ʋ nʋ‑ mɔ Abrahamʋ* a 'yonʋ a 'yonʋ. 'Waa 'bliwin, nɔ‑ mɔ Hebrekʋɛwin. Win a 'mʋ, ɛ nɔ‑ kɔ 'kwli ʋ 'crɩɩ 'lɩ 'yrɩ* 'kɩ a Nyɩsʋacrɩɛn 'lɩ.
Helɔdɩ (Hérode)
'Kɩ 'lɩ 'yrɩ* yrayrɩ a Nyɩsʋacrɩɛn 'kwli, ɛ kɔ nyibli nɩ ‑hɛn, ‑ʋ kɔ 'nyrɛ ‑mɔ Helɔdɩ:
1. 'Kɩɩn Helɔdɩ, ʋ dɛɛ la Helɔdɩ gbagbʋ, nɔ‑ mɔ la 'kɩɩn, ti ‑mʋ' ‑kɔ 'yri ʋ kɔ la ‑Yusu. Ɛ nɔ‑ ‑hʋɛ ‑bʋ 'la la ‑Yusu, ‑tɛ ‑Yusu a 'mʋ, ɛ 'tɩɛ mɔ la 'yu ‑panʋ. ‑Hre Mat 2.1-22; Luk 1.5.
2. Helɔdɩ Antipa (Antipas), ɛ nɔ‑ mɔ la Galileblʋgba a 'kɩɩn, ti ‑mʋ' ‑kɔ 'yri ‑Yusu tʋɛ la Nyɩsʋa a ‑tɩ, kɔ ɛ ni la ꞊wlɩlɛkɛɛ‑tɛblɩ. Ɛ nɔ‑ 'la la Saan Batisɩ. ‑Hre Mak 6.14-29. Ɛ nɔ‑ kɔ ‑mɔ ʋ gba la 'lɩ ‑Yusu, ti ‑mʋ' ‑kɔ 'yri ʋ pɩɩ la ‑Yusu ‑bati lɛ. ‑Hre Luk 23.6-12.
3. 'Kɩɩn Helɔdɩ Aglipa a yɩ‑hɛnyɔ (Agrippa Ier). ‑Tɛ 'cʋɛɩ ꞊tu la ‑wlu, ɛ nɔ‑ ꞊tui ‑Yusu a nyibli ꞊hɩʋɛn. Ɛ nɩ ‑do a 'mʋ, ɛ nɔ‑ 'la Sakɩ, ‑ɛ mɔ Saan a 'dɩayɩ. ‑Hre Nunu 12.1-23.
4. 'Kɩɩn Helɔdɩ Aglipa a 'hʋɛn a nyɔ (Agrippa II). Ɛ nɔ‑ pʋʋ Pɔlʋ ‑bati lɛ, 'ɛ gba 'lɩ꞊ɩ Rɔmʋdɩɔ* 'kwli, ‑ɛ di꞊e nu, Romakʋɛ* a 'kɩɩn gbagbʋ 'mʋ 'a ‑bati 'bɛ. ‑Hre Nunu 25.13-26,32.
‑hɛɛlɛ (aide aux prochains)
‑Tɛblɩ a lɛ‑nyinyie; ‑tɛ ‑a di nu, ‑a 'mʋ ‑ʋ ‑bɩ ‑hɛɛ ‑nɩ. Mat 6.1-4; 10.8; Luk 6.38; 14.12-14; 21.1-4; 2Kol 8.1-15; 9.7-15; Heb 13.1-3.
Hɛmɛsɩ (Hermès)
Nunu 14.12. Glɛkɩkʋɛ a nyɩsʋa ꞊dʋ ꞊nɩɔ, ‑ʋ'ʋ‑ 'ku ꞊dʋ a 'nyrɛ ꞊nɩɔ, kɛɛ Glɛkɩkʋɛ, nʋ‑ dɛ Hɛmɛsɩ a 'mʋ. Ʋ wɛn 'nɩ, Hɛmɛsɩ, nɔ‑ mɔ 'kuo a 'pʋplɛnyɔ.
‑Hihiu; Nyɩsʋa a ‑Hihiu (Saint‑Esprit, Esprit de Dieu)
Nyɩsʋa a ‑Hihiu, kɔ Nyɩsʋa a 'mʋ, kɔ ‑Yusu 'Klɩsʋ 'hʋɛn‑, ʋ mɔ dɛ nɩ ‑do. Mat 28.19. Nyɩsʋa a ‑Hihiu a 'mʋ, nyibli ‑mʋ', ‑ʋ kuo ‑Yusu 'Klɩsʋ ꞊wlʋ* yɩ, ʋ nʋ‑ kɔ ke' ɛ nɩ 'ʋ. ‑Kʋan ‑mʋ', ɛ ni, ɛ nɔ‑ ‑bʋ:
a. Ɛ ni꞊e nɩ, nyibli 'ʋ yɩ ‑tɩ a ‑tɛɛ yi. Saan 16.13; 1Kol 2.10-13.
b. Ɛ dɛ Nyɩsʋa nɩ, 'kɩ 'ʋ nyibli ‑mʋ', ‑ʋ kuo ‑Yusu 'Klɩsʋ ꞊wlʋ yɩ a ‑ta'. Rɔm 8.26.
c. Ɛ tʋɛ nyibli Nyɩsʋa a 'hru ‑mʋ', ʋ di na Nunu 13.2; 16.6-7.
d. Ɛ yɩ ‑nyi nyibli 'klɩ, 'kɩ bʋ hla Nyɩsʋa a ‑tɩ, kɔ, bʋ nu Nyɩsʋa a ‑kʋan. 1Kol 2.4-5.
e. Ɛ yɩ ‑nyi nyibli 'klɩ a gblegble, ‑ɛ di꞊e nu, ‑kʋan a gblegble ‑mʋ', ‑ɛ yɩ 'cʋɛ 'klɩ ‑nyi, kɔ, ‑ɛ ni꞊e, 'cʋɛ 'ɛ kui bʋ ‑tɛɛ, ʋ 'mʋ ꞊nʋ nu. 1Kol 12.14. ‑Hre ‑wɛ Mat 3.11, 16; Saan 1.32-33; 14.15-26; 16.7-15; Nunu 1.4-5; 2.1-13; 8.14-17; 1Kol 12.1-13; 2Tim 1.7; Tit 3.5-7; 1Saan 2.20-27; 4.1-6.
꞊hɩʋɛn a 'yiye (souffrance)
‑hʋan ‑Hre 'ku ‑hʋan a klɛ‑hɩhɩalɛ.
'hʋɩ a hinhren (maladie)
Mak 1.29-34; Nunu 3.1-10; 5.15-16; 2Kol 12.7-10; Sak 5.14-15; 'Lɩlɛ 21.1-4. ‑Hre ꞊hɩʋɛn a 'yiye a klɛ‑hɩhɩalɛ ‑wɛ.