Odú Rɔ́’ɔ Dhu-Tɨ̀ 1

Odú rɔ́’ɔ dhu-tɨ̀

1 Ábhàlɨ̌: Ábhàlɨ̌ nɨ́ atdí alɛ-owù ɔ̌ arúbhi alɛ, ndɨ alɛ ràdʉ̀ àrà dhu ùdhe rɔ̌ fɨ̌ndà. Bàtizò nubhónà Yùwanɨ̀ nɨ́ɨ’ɨ̀ ìnè pbɨ̀ndà ábhàlɨ̌ nà. Ndɨrɔ̀, Yěsù bhà ábhàlɨ̌ nɨ́ɨ’ɨ̀ ìnè átɔ̀. Uvitatálɛ tɔ́ bhǔkù ɔ̀, ábhàlɨ̌ nɨ́ Yěsù ná’ù alɛ.

Abhu-nzɨ̀nzɨ̀: Abhu-nzɨ̀nzɨ̀ nɨ́ alɛ t’ábhunà t’ábhunà. Pbàìsràyélí t’ábhúya-nzɨ̀nzɨ̀ nɨ’ɨ̀ Àbràhamʉ̀ mà, Ìsakà mà, Yàkɔbhɔ̀ mà, fɨ̀yɔ́ inzo mànà. Atdídhená Andítá ɔ̀, ka kɨ́ ádrʉ̀ngbǎ kamà Dàwudì nánzì átɔ̀ alɛ t’ábhunà-nzɨ̀nzɨ̀ tɨ́ (Kas 2.29).

Ádrɔ̀drɔ̌ alɛ: Ádrɔ̀drɔ̌ alɛ tɨ́ ka kátɨna nɨ́ ìndrǔ ʉ̀nda arɨ́, ndɨrɔ̀ ngǎtsi nɨ̌ ìndrǔ ɔ̀dɔ arɨ́ pbìrì ɔ̌, pbanga ɔ̌, ndɨrɔ̀ kànɨsà ɔ̌ màtɨ́ alɛ.

Ádrʉ̀ngbǎ kamà: Ádrʉ̀ngbǎ kamà nɨ́ kámá dɔ̌ ádrʉ̀ngbǎlɛ.

Ádrʉ̀ngbǎ kamà bhà idzi nɨ́ kɔ̌nyʉ̀ idzi ɔ̀ná kàsʉmɨ̀. Kàbhà pbìrì nɨ́ kà rɨ̌’ɨ̀ ádrʉ̀ngbǎnga nà dɔ̀yá ngari.

Afi: Afi nɨ́ dhu àbhʉ̌ arɨ́ rɨ̀vʉ̀ dhu, ndɨrɔ̀ dhu ɨ̀nzǎ arɨ́ dhu. Andítá ɔ̀, kà-tɨ̀ nɨ́ ɨnzá ɨ́lǎ Kàgàwà-nyɨ̀kpɔ́ ɔ̌ dhu (Màt 16.6, 11-12; 1Kò 5.6-8; Gàl 5.9). Pbɛ́tʉ̀, Màt 13.33 mà Luk 13.21 mànà ɔ̀, kà rɨ̌tɛ̀na nɨ́ Kàgàwà bhà Idzi.

Àgìripà: Ungbòta-Ɔwʉ́tá ɔ̀, Àgìripà nɨ’ɨ̀ ɔ́yɔ̌ ádrɔ̀drɔ̌ kámá dɔ̌ ɔvɔ: 1. Wɛmbɛrɛ̀ tɔ́ Àgìripà nɨ’ɨ̀ Pbàyàhúdí tɔ́ pbìrì dɔ̌ ádrʉ̀ngbǎ kamà, rɔ̀pɛ̀ ndɨ̀ ɨ̀fɔ kumì dɔ̀ná atdí nà atɔ dɔ̌ rɔ̀, ràrà àhʉ ɨ̀fɔ kumì dɔ̀ná ɨ̀fɔ nà atɔ ɔ̀ Yěsù ka kʉ́gʉ̀ dhu-dzidɔ̌. (Kas 12.1-23). Ka nɨ’ɨ̀ Ádrʉ̀ngbǎ Hɛ̀rɔdɛ̀ tɨ́ ka katɨ́nà ádrʉ̀ngbǎ kamà Hɛ̀rɔdɛ̀ bhà mʉ̀dzʉkʉrʉ. Ndɨrɔ̀, kǎbhʉ̀ Yàkɔbhɔ̀, Yùwanɨ̀ t’ádɔ̀nà kɔkɛ̀rɛ̀ dɔ̀na, rɔ̀vɛ̀ (Kas 12.1-2). Kǎbhʉ̀ Pɛ́tɛrʉ̀ kosò imbi ɔ̀ átɔ̀ (Kas 12.3-19). 2. Ɔyɔ rɨ́ kìsě Àgìripà nɨ’ɨ̀ yà Pbàyàhúdí tɔ́ pbìrì tɔ́ mʉ́layí dɔ̀nǎ rɔ̀ ɨ̀ nòtù mʉ̀lɛngʉ̀ dɔ̌ ɨ’ɨ̀ ádrʉ̀ngbǎ kamà tɨ́ alɛ, rɔ̀pɛ̀ ndɨ̀ ɨ̀fɔ kumì dɔ̀ná àrʉ̀ nà atɔ ɔ̌ rɔ̀. Uvitatálɛ tɔ́ bhǔkù 26 ɔ̀ ka kándǐ dhu bhěyi, àbadhi-ɔ̀nzɨ̌ nga nɨ́ ndɨ Pɔlɔ̀ náanzɨ̀ mʉ̀sambà nɨ̌.

Àlbatrɔ̀: Àlbatrɔ̀ nɨ́ odu-tɨdɔ̀, yà tsúpà ka kɔbhɔ́lɔ́nà nɨ̌, kadʉ̀ atdídɔ̌ arɔ́ngʉ akyɛ-tɨdɔ̀ nʉ́dhɔ ɔ̀nà odzi tɔ̀. Kà ɔ̌ akyɛ nɨ́ ndɨ Màrɨyà tɨ́ kátɨna tsìbhálɛ nʉ́ʉdhɔ Yěsù-pfɔ̀ dɔ̌ (Màt 26.7; Mrk 14.3; Luk 7.37).

Alɨndra: Alɨndra nɨ́ ìtdyǔ ka kítdyu itsu-dha, yà mběyi arɔ́ngʉ kàzʉ ɔ̀ ka kɔ̀bɨ̀ ndɨ̀ rɔ̀ itsu-dha.

Àmǎ: Àmǎ nɨ́ ɔnzɨ̀nánga ɔ́vɛ̀ alɛ, yà ɨ̀nzɨ̌ arɔ́dhɨ alɛ. Ndɨrɔ̀ ka nɨ́ yà ɔbɨ nɨ̌ ka kóhò ɔnzɨ̀nánga alɛ mà.

Andítá: Andítá nɨ́ yà dhèdhèrɔ̀ alɛ núundí Bǐbìliyà ɔ̀ kɔ́rɔ́ bhǔkù, rɔ̀pɛ̀ ndɨ̀ Ɔpɛ̀ta ɔ̀ rɔ̀, ràrà àhʉ Upfòta ɔ̀. Ka kɨ́ kàtɨ átɔ̀ Kàgàwà bhà Andítá tɨ́.

Àvʉ̀kǎ: Àvʉ̀kǎ nɨ́ ìndrǔ dɔ̌ arɨ́ ndùgye anya nʉ́nɔ ka kɨ́ rɔ̀ alɛ. Yěsù nɨ́ yà ndɨ̀ ná’ù alɛ tɔ́ Àvʉ̀kǎ Kàgàwà-ɔ̀nzɨ̌ (1Yù 2.10).

Àwěrù: Àwěrù nɨ́ ɨ̀bhɛ̀ ɔ̀kyɛ arɨ́ alɛ. Pɛ́tɛrʉ̀ nɨ’ɨ̀ àwěrù ɨnzá Yěsù nápɛ̀ ndànzi pbɨ̀ndà ábhàlɨ̌ tɨ́ rɔ́rɔ̀.

A’uta: A’uta nɨ́ Kàgàwà bhà Ɔtɛ nyʉ́, Yěsù bhà Ɔtɛ ná’u ka kɨ́ dhu, ka nyʉ́ ná’u ka kɨ́ dhu, kà-dɔ̌ ka kɨ́ alɛ-atdyú nɨ́lɨ̌ dhu, ndɨrɔ̀ kà-rɔ̌ ka kɨ́ alɛ nɨ́pbɨ̀ dhu.

Bàtɔ́: Bàtɔ́ nɨ́ ádrʉ̀ngbǎ ibhú-tɨdɔ̀. Awɛ nóodínà ka dɔ̀ná ka kùsò ádrʉ̀ngbǎ mbɛrʉ̀ nɨ̌, ndɨrɔ̀ ka kodínà ka ngayì nɨ̌ átɔ̀ (Ándà Mrk 6.48; Kas 27.40). Kòmbí arɨ́’ɨ̀ bàtɔ́ nɨ́ mʉ̀tɛrɛ̀ nɨ̌ arúbhi ɨdha dɔ̌ tɨyàdɔ.

Bɛ̀lìzèbulì: Bɛ̀lìzèbulì nɨ́ nzɛ́rɛ-alafí tɔ́ ádrʉ̀ngbǎlɛ, yà Sìtanɨ̀ tɨ́ ka karátɨna pfɔ̀mvɔ (Màt 12.24). Ndɨ ɔvɔ-tɨ̀ nyʉ́ nɨ́ «Mɔ̌mɔ̀ tɔ́ ádrʉ̀ngbǎlɛ». Ungbòta-Ayɨ́ ɔ̀ ka nɨ’ɨ̀ Ɛ̀krɔ̌nɨ̀ ɔ̌ mʉ̌ngʉ̌-ngba (2Ká 1.2-16).

Dɛ̀kàpolì: Dɛ̀kàpolì nɨ́ yà adyifɔ̀ náarɨ́ ndɨ̀tɔ Yɔ̀rɔ̀danɨ̀ tɔ́ ɨdha-akpà-bɨdɔ̌ ɨnǎ rɔ̀ ɨdrɛ̀ kɨgɔ̀ nɨ́ɨ’ɨ́nà ɔ̀ná pbìrì-ɔvɔ̀. Pbàgìríkí t’ávàna ɔ̌, kà-tɨ̀ nɨ́ ɨdrɛ̀ kɨgɔ̀. Dǐnì: Dǐnì nɨ́ ìndrǔ bhà a’uta nídè dɔ̀ná dhu nʉ́lɛ̌ ka karɨ́ tɨ́ dhu.

Dɨ̀narɨ̀: Dɨ̀narɨ̀ nɨ’ɨ̀ Pbàrɔ́má-bvʉ̌ fʉ̀rangà. Yěsù bhà kàsʉmɨ̀ ɔ̌, atdí dɨ̀narɨ̀ nɨ’ɨ̀ atdíku ɨdhɔ tɔ́ kasʉ tɔ́ mʉ̀kɨ̀mbà.

Dɨ̀vayì: Dɨ̀vayì nɨ́ vǐnyò tɨ́ kátɨna itsu-tɨdɔ̀-kpɔ̌ nɨ̌ ka karɔ́bhɔlɔna ɨwà. Pbàìsràyélí nóongónà àdʉ̀ dɨ̀vayì nʉ́dhɔ átɔ̀ rɔ̀yá otú dɔ̌, pbabɨ̌ tɨ́.

Dìyàkɔ́nɔ́: Dìyàkɔ́nɔ́ nɨ́ Kàgàwà bhà-dzá arɨ́ kasʉ ɔ̀nzɨ pbàkʉ̀rʉ̌ mànà alɛ. Yà pbàkʉ̀rʉ̌ rɨ̌ alafí nàndà kasʉ ɔ̀nzɨ rɔ̀, abádhí kàsʉ̌ nɨ́ ’àndà alafí tɔ́ kasʉ ɔ̀nzɨ rɨ́ alɛ mà abvo-ayí mànà rɨ̌ atdyúya òho dhu, ndɨrɔ̀ nɨ́ ’ɔ̀dɔ̀ kànɨsà rɨ̌’ɨ̀ nà malɨ̀ tɨ́ dhu-tsí. Ngʉ̌kpà Kànɨsà ɔ̌, dìyàkɔnɔ̀ tɨ́ ka kánzina alɛ nɨ́ Padèrè tɨ́ ongo tɨ́ ka kɨ́ kàsʉ̌na àndà alɛ.

Ɛ̀lɨyà: Ɛ̀lɨyà nɨ́ Ungbòta-Ayɨ́ ɔ̌ ɨ’ɨ̀ Kàgàwà bhà nabì tɨ́ alɛ (1Ká 17-19). Atdí kàsʉmɨ̀ ɔ̌, Pbàyàhúdí ɨrɛ̀ nga ndɨ Ɛ̀lɨyà radùya ndɨ̀ ndɨ̀rà yà adzɨ dɔ̌ tdʉ̌ Màsiyà (Ɔ̀gʉ̀ba) ɨra rɔ̀ (Màl 3.22-23). Pbɛ́tʉ̀ Kàgàwà adʉ̀ ìvìnà nɨ́ Bàtizò nubhónà Yùwanɨ̀, rɨ̀rà Yěsù bhà otu nɔ́bhɔ̀lɔ̀. Ndɨ dhu bhěyi nɨ́ ndɨ, kǐvi Ɛ̀lɨyà yà ndɨ̀ ndakɔ̀ fɨ̀ndá làká dhu bhěyi (Màt 11.11-14; 17.1-13; Luk 1.17).

Gɔ̀lɔ̀gɔtà: Gɔ̀lɔ̀gɔtà nɨ́ Yěsù ka kʉtɔ́ mʉ̀sàlabhà dɔ̌ dɔ̀ná pbìrǐ-ngba. Ndɨ ɔvɔ-tɨ̀ nɨ́ alɛ-dɔ-kpa tɔ́ ngari. Kɨ̌’ɨ̀ irinǎ rɔ̀ Yèrùsàlɛmà tɔ́ kɨgɔ̀ tɔ̀.

Hàràdalɨ̀: Hàràdalɨ̀ nɨ́ itsu-tɨdɔ̀. Kà-kpɔ̌ narɨ́ ánɨ̀nɨ́ dhu-tʉ́tʉ̌-nzo nyʉ́.

Hɛmɛ̌-dzà: Hɛmɛ̌-dzà nɨ́ Pbàìsràyélí-nzɨ̀nzɨ̀ náakò ɔ̀ná ɨdza-tɨdɔ̀ (Ɔpt 18.1). Mísrì rɔ̀ ɨ̀ ùvò rɔ̀, pbàìsràyélí náakò átɔ̀ hɛmɛ̌-dzà ɔ̌ rʉ̀ngʉ̀ ɔ̌ (Uvt 33.8). Ndɨ rʉ̀ngʉ̀ ɔ̌, abádhí ongónà tsʉ̀ya nándu, ’ʉ̀lɛ̌ Kàgàwà átɔ̀ hɛmɛ̌-dzà ɔ̌. Ndɨ ɨdza-ɔ̌nga ka kʉndɔ ɔyɔ, mbɛrʉ̀-ɨ́yà-ba nɨ̌: atdí ngari nɨ’ɨ̀ Kàgàwà-nyɨ̀kpɔ́ ɔ̌ ɨ́lǎ ngari tɨ́ ka kátɨna ngari, ndɨrɔ̀ ngǎtsi nɨ’ɨ̀ atdídɔ̌ ɨ̀lǎ kà-nyɨ̀kpɔ́ ɔ̌ ngari-tsí. Ndɨ ngari ɔ̌ ɨ’ɨ̀ dhu nɨ́ Ungbòta tɔ́ Sàndukù tɨ́ ka kátɨna sàndukù (Uvt 25.10). Hɛ̀rɔdɛ̀ bhà ábhàlɨ̌: Hɛ̀rɔdɛ̀ bhà ábhàlɨ̌ nɨ’ɨ̀ Pbàyàhúdí nzínzì ɔ̌ atdídhená alɛ. Ngǎtsi nɨ̌ ka katɨ́nà abádhí Hɛ̀rɔdɛ̀ bhà alɛ tɨ́. Abádhí ɨ’ɨ̀ ádrɔ̀drɔ̌ ngari ɔ̌, fɨ̀yɔ́ ɨrɛ̀ta ràdʉ̀ ndàkɔ Hɛ̀rɔdɛ̀ mà Pbàrɔ́má mànà tɔ́ ɨrɛ̀ta nà. Gàlìlayà tɔ́ pbìrì ɔ̀, Hɛ̀rɔdɛ̀ bhà ɨ ábhàlɨ̌ mà núungbò ɨ̀ Pbàfàrìsáyó nà ndɨ́nɨ̌ ɨ̀ ɨrɨ tɨ́ ɨ̀, ’àbhʉ Yěsù kohò (Mrk 3.6; 8.15). Yèrùsàlɛmà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̀, kɔ̌kɔ̀ ɔ́yɔ̌ alɛ-tɨdɔ̀ núungbò ɨ̀ átɔ̀ atdíkpá, ndɨ́nɨ̌ ɨ̀ idyi tɨ́ Yěsù-ɨdà-dɔ ɔ̀tɛ̌na ɔ̌ Kàyìsarà tɔ̀ ka kúbhǒna pàratà nàndà dhu nɨ̌ (Màt 20.16; Mrk 12.13).

Hɛ̀rɔdɛ̀: Hɛ̀rɔdɛ̀ nɨ’ɨ̀ Pbàyàhúdí tɔ́ pbìrì ɔ̌ ádrɔ̀drɔ̌ kámá dɔ̌ ɔvɔ. Yěsù nʉ́gʉ ka kɨ́ rɔ̀ ɨ’ɨ̀ ádrʉ̀ngbǎ kamà tɨ́ Yùdɛyà tɔ́ pbìrì ɔ̌ alɛ nɨ’ɨ̀ Ádrʉ̀ngbǎ Hɛ̀rɔdɛ̀ tɨ́ kátɨna Hɛ̀rɔdɛ̀ (Luk 1.5). Ka nɨ́ ndɨ nɨ̀nɨ́ nzónzo navì kɔkyɛ̀ Bɛ̀tɛ̀lɛ̀hɛmʉ̀ tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ (Màt 2.13, 16). Ngʉ̌kpà Hɛ̀rɔdɛ̀ nɨ’ɨ̀ kà t’ídhùnà Hɛ̀rɔdɛ̀ Àtìpasɨ̀ mà, kàbhà pbàdzʉkʉrʉ Wɛmbɛrɛ̀ tɔ́ Àgìripà (Uvt 12.1-23) mà, Ɔyɔ rɨ́ kìsě Àgìripà mànà (Ɔ́zʉ̀ Àgìripà dɔ̌ ka kàwɛ dhu). Àtìpasɨ̀ nɨ’ɨ̀ Gàlìlayà tɔ́ pbìrì ɔ̌ ádrʉ̀ngbǎ kamà. Kǎbhʉ̀ ndɨ Bàtizò nubhónà Yùwanɨ̀-dɔ kɔkɛ̀rɛ̀. Ndɨrɔ̀, Pìlatɔ̀ náavì Yěsù kowù nà kà-tɨ’ɔ̀ ndɨ́nɨ̌ kʉ̌nɔ tɨ́ ànyǎna (Luk 23.7-12).

Ɨ̀mbǎ ɔ̀nà afi nà mʉ̀gatì tɔ́ mʉ̀hɛndʉ̀: Ɨ̀mbǎ ɔ̀nà afi nà mʉ̀gatì tɔ́ mʉ̀hɛndʉ̀ nɨ́ Pásɨ̀ka tɔ́ mʉ̀hɛndʉ̀-ɨdhɔ̀-dzidɔ̌ Pbàìsràyélí nóongónà ɔ̀nzɨ̀nà atdí yɛngɛ̀ tɨ́ mʉ̀hɛndʉ̀. Ndɨ kàsʉmɨ̀ ɔ̌, abádhí nóongónà Mísrì tɔ́ pbìrì ɔ̀ rɔ̀ Kàgàwà níipfo ɨ̀ ’ùvò ɨnɔ kàsʉ̌ ɔ̌ rɔ̀ tɨ́ dhu nɨ́rɛ̀, ’àdʉ̀ àmbɛ ɨ̀mbǎ afi nà ɔ̀nà mʉ̀gatì kɛ̀lɛ̌ nɔ́nyʉ̀ dɔ̌ (Uvt 12.14-20).

Kàgàwà bhà Andítá: Kàgàwà bhà Andítá tɨ́ ka kátɨna dhu nɨ́ Bǐbìliyà, yà àndǐ tɨ́ ka kándǐ Kàgàwà bhà Ɔtɛ (Uvt 17.14; Yɛ̀r 36.2). Angyi kǒngónà ɨ̀tɛ̀nà dhu nɨ́ Ungbòta-Ayɨ́ tɔ́ bhǔkù (Yùw 5.39; 7.15; Kas 17.11). Tdɨ́tdɔ̌ kǎdʉ̀ Ungbòta-Ɔwʉ́tá tɔ́ bhǔkù mà nɨ́tɛ̀ átɔ̀ (1Tì 5.18; 2Pɛ́ 3.15-16). Ɨ Andítá ɔ̀zʉ̀ pbàkrɨ́stɔ̀ arɨ́ Kàgàwà nyʉ́ nɨ́tɛ̀ ndɨ̀ ndɨ̀tɨ́rɔ̀ dhu tɨ́ (2Tì 3.16).

Kàgàwà bhà Idzi: Kàgàwà bhà Idzi tɨ́ ka kátɨna dhu nɨ́ Àbadhi mà nzínzì ɔ̌ ɨrɨta pbɨ̀ndà alɛ mànà. Ndɨ Kàgàwà nɨ́ ndɨ ɨ pbɨ̀ndà alɛ tɔ́ Ádrʉ̀ngbǎ kamà. Kǎrɨ́ abádhí-ngbɔ̀ nɔ́dɔ, ndàdʉ̀ abádhí rɨ̌ atdyúna òho kɔ́rɔ́ dhu nábhʉ abádhí tɔ̀. Kǎrɨ́ abádhí ʉ̀nda, ndàdʉ̀ ɨ̀’ɨ̀ ádrʉ̀ngbǎnga tɔ́ ɔbɨ nà dɔ̀yá.

Kàgàwà bhà Idzi ɔ̌ bhà nɨ́ yà Kàgàwà dɔ̌ tɨ́ atdyúya nʉ́lɨ, ’àdʉ̀ àmbɛ kʉ̀nɔ̀ dhu kɛ̀lɛ̌ nɨ́fʉ dɔ̌ alɛ.

Yà adzɨ ɔ̌ Yěsù Krɨ́stɔ̀ ɨ̀rà rɔ̀, ndɨ Idzi nɨ́ɨra àhʉ ndɨ adzɨ ɔ̌ ɔwʉ́tána tɔ́ ɔ́fɔ̀ ɔ̌. Kǎngbɛ ndɨ otu ìndrǔ tɔ̀ ròngò òngo Kàgàwà bhà alɛ tɨ́, ndɨrɔ̀ ròngò ùbhi atdíkpá kà mànà ɨrɨta-ɔwʉ́tá ɔ̌. Yěsù Krɨ́stɔ̀ rǐngo yà adzɨ ɔ̌ rɔ̀, Kàgàwà bhà Idzi náakáya atdídɔ̌, ndàdʉ̀ ndɨ̀tɛ̀ kpangba kɔ́rɔ́ alɛ tɔ̀.

Kàgàwà bhà ɨdza: Kàgàwà bhà ɨdza nɨ́ yà atdí tɨ́ ongónà ɨ̀’ɨ̀ Yèrùsàlɛmà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ Pbàyàhúdí tɔ́ sɔmǎ-dzà. Ndɨ ɨdza-tsidɔ̀-ɔ̌nga ka kʉndɔ ɨ̀fɔ. Wɛmbɛrɛ̀ tɔ́ ngari nɨ’ɨ̀ vèbhálɛ mà nzónzo mànà kɛ̀lɛ̌ nóongónà òtsù ɔ̀nà vǐya dɔ̌ rɔ̀ ngari. Ɔyɔ rɨ́ kìsě nɨ’ɨ̀ kpabhálɛ tɔ́ ngari. Abádhí ongónà ʉ̀da vèbhálɛ tɔ́ tsí ɔ̀nanǎ ányɨ̀ ɨ̀ ótsù rɔ̀. Ɨ̀bhʉ rɨ́ kìsě nɨ’ɨ̀ pbàkùhánɨ́ mà pbàláwí mànà kɛ̀lɛ̌ nóongónà òtsù ɔ̀nà vǐya dɔ̌ rɔ̀ ngari. Ɨ̀zǎ tɔ́ pɛrɛ̀ nábhʉ rárà Kàgàwà tɔ̀ kpatsìbhálɛ nóongónà òtsù òtsù ɨbhʉ rɨ́ kìsě ngari ɔ̀. Ndɨrɔ̀ sɔmǎ-dzà-tsidɔ̀ ìsě rɨ́ ɨ̀fɔ kà-tsidɔ̀ nɨ’ɨ̀ sɔmǎ-dzà nyʉ́ ndɨ̀tɨ́rɔ̀ mà ɨ̀bhʉ kà-tsidɔ̀ mànà kɔ́rɔ́ ngbɔ̀ nàkpɔ̀rɔ̀, ndɨ̀lɨ átsǐ ádrʉ̀ngbǎ ngari-ba. Pbàyàhúdí mà ɨ̀nzɨ̌ nɨ́ Pbàyàhúdí mànà nóongónà ìnè ’òtsù kà-ɔ̀. Ányɨ̀ rɔ̀ nga nɨ́ ndɨ Músà bhà Ʉyátá tɔ́ màlímó nóongónà dhu ùdhe ìndrǔ tɔ̀ nɨ̌, ndɨrɔ̀ ’àdʉ̀ ’àgò nzínzìya ɔ̌ nɨ̌. Sɔmǎ-dzà nyʉ́ ɔ̌ kàluga nɨ́ɨ’ɨ̀ ɔyɔ: wɛmbɛrɛ̀ tɔ́ nɨ’ɨ̀ «ɨ̀lɨ̌lǎ ngari» tɨ́ ka kátɨna ngari, ndɨrɔ̀ ɔyɔ rɨ́ kìsě nɨ’ɨ̀ «atdídɔ̌ ɨ́lǎ ngari» tɨ́ ka kátɨna ngari. Ndɨ-tsí mà-ɔ̌nga ka kʉndɔ wɛmbɛrɛ̀ tɔ́ mànà íhǔ mbɛrʉ̀-yà-ba nɨ̌. Ndɨ mbɛrʉ̀-ɔ̌nga nɨ́ ndɨ ndɨ̀ nʉfà átsǐ rɔ̀, rɔ̀pɛ̀ ndɨ̀ ɔrʉ̀ rɔ̀, rɨ̀rà àhʉ obvò, yà Yěsù avɛ̀ mʉ̀sàlabhà dɔ̌ rɔ̀ nɨ́nganɨ́, ndɨ dhu ràdʉ̀ ka ná’ù alɛ àbhʉ ròngò ɔ̀tɛ kà mànà ɨ̀tɨ́rɔ̀ (Màt 27.51; Mrk 15.38; Luk 23.45). Pbàkùhánɨ́ nóongónà ɨ̀zǎ tɔ́ pɛrɛ̀ mà ngʉ̌kpà pɛrɛ̀-tɨdɔ̀ mànà núbho Kàgàwà tɔ̀ ìndrǔ-ɔvɔ̀ rɔ̌ Kàgàwà bhà ɨdzá rɔ̀. Obhó tɨ́, kùhanɨ̀ nóongónà òtsù ɨ̀lɨ̌lǎ ngari ɔ̀ kútsingá ndɨrɔ̀ pbɨ́tsɔ̀ngǎ, ndàrà mběyi arɔ́ngʉ kàzʉ ɔ̀ ka kɔ̀bɨ̀ ndɨ̀ rɔ̀ alɨndra-tɨdɔ̀ nɔ́bɨ̀ ɨtsɔ̀ta tɔ́ kàsʉmɨ̀ ɔ̌. Ndɨrɔ̀, yà atɔ náarɨ́rà rɔ̌, pbàkùhánɨ́ tɔ́ ádrʉ̀ngbǎlɛ nóongónà òtsù atdídɔ̌ ɨ̀lǎ ngari ɔ̀ atdí-gʉ̀na kɛ̀lɛ̌ tɨ́, pɛrɛ̀ tɨ́ ndɨ̀ ndúbhǒna Kàgàwà tɔ̀ ɔ́yɔ̌ ɨ̀zǎ-azù nà fɔná: atdí rɨ̀’ɨ̀ pbɨ̀ndà nzɛ́rɛnga-okú dɔ̀ rɔ̀, ndɨrɔ̀ ngǎtsi rɨ̀’ɨ̀ ìndrǔ-okú dɔ̀ rɔ̀. Bǐbìliyà ɔ̀, Kàgàwà bhà ɨdza tɨ́ ka kátɨna dhu nɨ́ ndɨ ɨdza nyʉ́ ndɨ̀tɨ́rɔ̀, ndɨrɔ̀ nɨ́ ndɨ ɨdza mà ɨ̀fɔ tsinàdɔ mànà kɔ́rɔ́ atdíkpá. Yà atɔ náarɨ́rà rɔ̌, Pbàyàhúdí nóongónà òwu fɨ̀yɔ́ ádrɔ̀drɔ̌ mʉ̀hɛndʉ̀ ɔ̀nzɨ̀ átɔ̀ fɨ̀yɔ́ sɔmǎ-dzà ɔ̀ rɔ̀. Ngǎtsi kàsʉmɨ̀ ɔ̌, ka kɨ́ Kàgàwà bhà ɨdza nátɨ Yěsù-ngbɔ̀ tɨ́. Kànɨsà: Kànɨsà nɨ́ atdí ngari ɔ̌ arɨ́ ’ùndǔ ’òngò Kàgàwà ʉ̀lɛ, ’àdʉ̀ ɔ̀tɛ̌na ɨ̀rɨ̀ Yěsù ná’ù alɛ tɔ́ mʉ̀tʉ̀. Ka nɨ́ átɔ̀ yà Yěsù ná’ù yà adzɨ dɔ̌ alɛ kɔ́rɔ́.

Kàsɛ́: Kàsɛ́-tɨ̀ náarɨ́’ɨ̀ ibí nyʉ́: Wɛmbɛrɛ̀ tɨ́, ka nɨ́ dhu nɔ́dɔ rɨ́ dhu. Upf 5.2 ɔ̀, kàràtasɨ̌-yà-ba-tsʉ̀ rɔ̌ ka kàpbǎ kàsɛ́ rɨ̌tɛ̀na dhu nɨ́ ɨnzá ìndrǔ àkǎ ndʉ̀nɨ dhu ràrɨ̌ kà’ɔ̀ dhu, pbɛ́tʉ̀ Kàgàwà rʉ̀nɨ wà ka. Nɨ́ kàsɛ́-tɨ̀ nɨ́ ndɨ̀ nòrù dhu, ndɨrɔ̀ tsʉ̀na àpbǐ ndɨ̀ dhu. Ɔyɔ rɨ́ kìsě nɨ̌, kà-tɨ̀ nɨ́ ndɨ̀tɛ̀ ìndrǔ bhà dhu tɨ́ atdí dhu rɨ̌’ɨ̀ dhu. Ɨ̀lɨ̌lǎ Alafí rɨ̌’ɨ̀ àlɛ̌-nyʉtsì dhu rɨ̌tɛ̀na nɨ́ àlɛ̌ ràrɨ̌ Kàgàwà bhà alɛ nyʉ́ dhu (Ɛ̀fɛ 1.13; 4.30). Ɨ̀bhʉ rɨ́ kìsě nɨ̌, kàsɛ́-tɨ̀ nɨ́ atdí dhu tɔ́ obhónga: bhàrʉwà, dhu ka kòdzì dɔ̀ná bhàrʉwà… Ɨ̀fɔ rɨ́ kìsě nɨ̌, kà rɨ̌tɛ̀na nɨ́ ɔ̀bhɔlɔ ka kɔ́bhɔ̀lɔ̀ dhu-tɨdɔ̀.

Kàyafà: Kàyafà nɨ’ɨ̀ Pbàkùhánɨ́ dɔ̌ ádrʉ̀ngbǎlɛ. Abádhí Anà mànà nɨ’ɨ̀ Pbàkùhánɨ́ dɔ̌ ádrɔ̀drɔ̌ alɛ yà bàtizò nubhónà Yùwanɨ̀ rɨ̌ pbɨ̀ndà kasʉ ɔ̀pɛ̀ rɔ̀ (Luk 3.2). Ka nɨ́ ndɨ Yěsù òho ka kɨ́ dhu tɔ́ ɨrɛ̀ta ka kalʉ́ pbɨ̀ndà ɨdzá rɔ̀ alɛ. Ndɨrɔ̀ kɨ̌’ɨ̀ ìnè átɔ̀ Pɛ́tɛrʉ̀ mà Yùwanɨ̀ mànà-ànyǎ nʉ́nɔ ka kɨ́ rɔ̀.

Kayinò: Kayinò nɨ́ mʉ̀hàgʉ̀ bhěyi arɨ́ ìndrǔ-dzʉ̀nà ɔ̀nzɨ ànɔ̀ t’ánɔ̀ta nɨ̌ ɨ̀fɔ pfɔ̌na nà ɨ̀zǎ-tɨdɔ̀. Kà-bvʉ rɨ̌’ɨ̀ akɛ mʉ̀hàgʉ̀-bvʉ dɔ̀nǎ, ndɨrɔ̀ ka nɨ́ yɔrɔwà tɔ́ ɨ̀zǎ. Yèrùsàlɛmà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̀ ndɨ̀ ndótsù rɔ̀, Yěsù atsù kà-dɔ̌ ndɨ̀ ndàdɨ rɔ́rɔ̀ (Màt 21.6), rɨ̀tɛ̀ ndɨ̀ màrʉ̀ngà tɔ́ ádrʉ̀ngbǎ kamà tɨ́.

Kàyìsarà: Kàyìsarà nɨ’ɨ̀ Pbàrɔ́má tɔ́ pbìrì ɔ̌ ádrɔ̀drɔ̌ kámá dɔ̌ kámá-ɔvɔ̀. Wɛmbɛrɛ̀ t’álɛ abádhí nzínzì ɔ̌ nɨ’ɨ̀ Kàyìsarà Ògústò (Luk 2.1). Ngʉ̌kpà-tsí nɨ’ɨ̀ Tìbèriyò (Màt 22.17), Klòdiyò (Kas 18.2), Nɛrɔ̀ (Kas 25.12, 21), ndɨrɔ̀ Titò.

Kɨ́kɨ́: Kɨ́kɨ́ nɨ́ alɛ-ndɨ̀ nɨ́pbà arɨ́ dhèdhèrɔ̀ andɨ-tɨdɔ̀. Dòtsí ndɨ̀ nʉ́nɨ nɨ́ yà alɛ-ngbɔ̀ nábhʉ̌ arɨ́ rʉ̀bǎ, ràdʉ̀ ndɨ̀tdɨ̀-tɨnàdɔ. Pbàyàhúdí-bvʉ̌, ka kongónà kɨ́kɨ́ nà alɛ nɔ́zʉ̀ Kàgàwà-nyɨ̀kpɔ́ ɔ̌ ɔ̀tɨ̀ alɛ tɨ́, kadʉ̀ ìpfonà ràrà àdɨ ɨtsɛ pbanga ɔ̌ rɔ̀ (Law 13-14). Ndɨ alɛ rɔ̌gʉ̀ dhu nɨ́ ɨwà kù’o ndɨ̀ ndɨ̀lǎ dhu.

Krɨ́stɔ̀: Krɨ́stɔ̀ nɨ́ Kàgàwà útri fɨ̌ndà alɛ. Pbàgìríkí t’ávàna ɔ̌, Krɨ́stɔ̀-tɨ̀ nɨ́ «ùtrǐ ka kútri alɛ», ndɨrɔ̀ Pbàyàhúdí t’ávàna ɔ̌, ka kɨ́ kànzi «Màsiyà» tɨ́. Ka nɨ́ ndɨ yà Kàgàwà akɔ̀ fɨ̀ndá làká ndɨ̀ ndiviya ìndrǔ tɔ̀ dhu tɨ́ *Ɔ̀gʉ̀ba. Pbɛ́tʉ̀, Pɔlɔ̀ undí bhàrʉwà ɔ̀ Krɨ́stɔ̀ rɨ̌’ɨ̀ ìndrǔ-ɔvɔ̀ tɨ́. Ka karɨ́ kònzì Yěsù-ɔvɔ̀ rɔ̌, ròngò «Yěsù Krɨ́stɔ̀» tɨ́.

Kùhanɨ̀: Kùhanɨ̀ nɨ́ ìndrǔ-ɔvɔ̀ rɔ̌ arɨ́ ìde Kàgàwà-ɔ̀nzɨ̌ alɛ. Pbàkùhánɨ́ nɨ́ ibí kùhanɨ̀. Ɨ pbàkùhánɨ́ nɨ́ɨ’ɨ̀ dɔ̀yá ádrɔ̀drɔ̌ alɛ nà. Ɨ ádrɔ̀drɔ̌ alɛ ràdʉ̀ ɨ̀’ɨ̀ atdí dɔ̀yá kamà nà. Yěsù rɔ̌vɛ̀ ɔ̀ná atɔ ɔ̌, pbàkùhánɨ́ tɔ́ ádrɔ̀drɔ̌ alɛ dɔ̌ kamà nɨ’ɨ̀ Kàyafà.

Kìfukù: Kìfukù nɨ́ bàtɔ́ náaríde rɔ́ nga.

Lɨ̀walɨ̀: Lɨ̀walɨ̀ nɨ́ kámá dɔ̌ ádrʉ̀ngbǎ kamà-ɔvɔ̀ rɔ̌ arɨ́ kasʉ ɔ̀nzɨ ádrʉ̀ngbǎlɛ.

Mànà: Mànà nɨ’ɨ̀ Kàgàwà ongónà àbhʉnà ràwà ɨ̀ ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ rɔ̀ Pbàìsràyélí tɔ̀ ɔ̀nyʉ̀ tɨ́ dhu, yà rʉ̀ngʉ̀ ɔ̌ abádhí nɨ́ɨ’ɨ̀ ɨ̀fɔ kumì atɔ tɨ́ rɔ̀ (Uvt 16.13-21). Ka kongónà kʉ̀wa bhɔ̌tsʉngá nyʉ́, ɨ̀nzɨ̌ kadʉ̀ ɔ̀dɔ̀nà tsútsǎ nga tɔ̀. Pbɛ́tʉ̀, tsútsǎ nɨ́nganɨ́ sàbatʉ̀ nɨ́ɨ’ɨna rɔ́rɔ̀, ka kongónà àdʉ̀ kʉ̀wa ɔ́yɔ̌ ɨdhɔ nɔ́nzɨ rɨ́ dhu-bvʉ̀tɨ́. Ka nɨ’ɨ̀ ɔ̀wɔ̌wʉ̀ dhu, ndàdʉ̀ ndànguru àngùrǔ tɨ́. Ndɨrɔ̀ ka nɨ’ɨ̀ ɨtɨ-dha bhěyi ókyè dhu. Yěsù náatɨ ndɨ mànà rɨ’ɨ̀ pbɨ̀ndà ɔ́fɔ̀, yà ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ rɔ̀ ɨ́rà ípìrɔ̌nga tɔ́ mʉ̀gatì (Yùw 6.31-35). Upf 2.17 ɔ̀, mànà ka kɨ̀tɛ̀ Yěsù ná’ù alɛ tɔ́ ípìrɔ̌nga tɔ́ ɔ̀nyʉ̀ tɨ́.

Mànɛ̀manɛ̀: Mànɛ̀manɛ̀ nɨ́ itsu-dha nɨ̌ ka kɔbhɔ́lɔ́nà mběyi arɔ́ngʉ akyɛ-tɨdɔ̀.

Màsiyà: Ándà Krɨ́stɔ̀ dɔ̌ ka kàndǐ dhu rɔ́ nga.

Màzàbahʉ̀: Màzàbahʉ̀ nɨ́ yà pɛrɛ̀ tɨ́ ka kúbhǒna Kàgàwà tɔ̀ dhu nʉ́bɨ̀ pbàkùhánɨ́ nóongónà dɔ̀ná rɔ̀ mɨzà-tɨdɔ̀.

Músà bhà Ʉyátá tɔ́ màlímó: Músà bhà Ʉyátá tɔ́ màlímó nɨ’ɨ̀ yà Músà-fɔ́ Kàgàwà abhʉ̀ pbɨ̀ndà Ʉyátá núdhe ongónà Pbàyàhúdí tɔ̀ alɛ. Ndɨrɔ̀, abádhí ongónà ùdhenà dhu nɨ’ɨ̀ Músà bhà imbò bhǔkù ɔ̀ ndɨ Músà andí dhu.

Abádhí nzínzì ɔ̌ atdídhená alɛ nɨ́ɨ’ɨ̀ ìnè átɔ̀ yà Pbàyàhúdí-bvʉ̌ ádrɔ̀drɔ̌ anya nɨtdɨ́nà alɛ nzínzì ɔ̀. Ndɨrɔ̀ abádhí nzínzì ɔ̌ ngʉ̌kpà alɛ nɨ’ɨ̀ Pbàfàrìsáyó átɔ̀.

Músà bhà Ʉyátá: Ándà Ʉyátá dɔ̌ ka kàndǐ dhu.

Mùtinì: Mùtinì nɨ́ Pbàyàhúdí-bvʉ̌ atdí itsu-tɨdɔ̀. Ka karɨ́ kòzò atdídɔ̌ atdíkpá vǐnyò-kpa mànà (1Ká 5.5; Luk 13.6). Kà-dɔ̀ká mà vǐnyò-bɨ̌ mànà arɨ́ ɨ̀tɛ̀na nɨ́ mběyi ka kóko dhu mà ònzì mànà. Kǎróvi ɨ̀dʉ̌ ndɨrɔ̀ kà-bɨ̌ nɨ̌ ka karɨ́ kázǔ itsu-kpɔ̌-ngbɔ̀ ʉ̀tsɨ (Ɔpt 3.7). Kà-kpɔ̌ ɔ̀nyʉ ka karɨ́ ɔ̀nyʉ́ màtɨ́. Nzɛ́rɛ-tɨnàdɔ, yà ɨ̀nzɨ̌ ka karɨ́ ɔ̀nyʉna nɨ́ ɨrɨ́ ɔ̌ mùtinì-kpɔ̌ (Yɛ̀r 24.2; 29.17). Yěsù afù mùtinì-kpa-dɔ̌ ɨ’ɨ̀ dhu nɨ́ bɨ̌na kɛ̀lɛ̌. Ndɨ kàsʉmɨ̀ nɨ’ɨ̀ ɨnzá kà-kpɔ̌ nápɛ̀ ɔ̀’ɔ̀ ɔ̀ná kàsʉmɨ̀ (Màt 21.18-22).

Mʉ̀gatì: Mʉ̀gatì nɨ’ɨ̀ ndɨ Pbàyàhúdí tɔ́ ɔ̀nyʉ̀-nzɨ̀nzɨ̀ nyʉ́. Abádhí ongónà kɔ̀bhɔ̀lɔ̀ afi nà ɨ̀ àngbǒ nganʉ̀-ra nɨ̌, ’àdʉ̀ ɔ̀bɨ̀nà furù ɔ̀. Kàbhà ɔ́fɔ̀ nóongónà ndànguru àngùrǔ tɨ́, ndàdʉ̀ ɨ̀’ɨ̀ dhu-sálà sàlà tɨ́ átɔ̀. Abhɔ kɔ̀nzɨ̀ ɨdhɔ rɔ̀, kǒngónà ɨ̀dzɔ tɨ́ ɨ̀dzɔ, ndɨrɔ̀ ndàdʉ̀ ndɨ̀nza. Fɨ̀yɔ́ pásɨ̀ka tɔ́ mʉ̀hɛndʉ̀ tɔ́ kàsʉmɨ̀ ɔ̌, Pbàyàhúdí nóongónà ɔ̀nyʉ̀nà atdí yɛngɛ̀ nyʉ́ tɨ́ nɨ́ ɨ̀mbǎ ɔ̀nà afi nà mʉ̀gatì (Uvt 12.15-20; 13.3-10). Afi-tɨ̀ nɨ́ ɨnzá ɨ́lǎ Kàgàwà-nyɨ̀kpɔ́ ɔ̌ dhu (Màt 16.6, 11-12; 1Kò 5.6-8; Gàl 5.9). Pbɛ́tʉ̀ Màt 13.33 mà Luk 13.21 mànà ɔ̀, kà rɨ̌tɛ̀na nɨ́ Kàgàwà bhà Idzi.

Ngǎtsi kàsʉmɨ̀ ɔ̌, mʉ̀gatì tɨ́ ka kátɨna Ɨ̀lɨ̌lǎ Andítá ɔ̀ dhu nɨ́ ɔ̀nyʉ̀ kɛ̀lɛ̌ (Ɔpt 3.19; Mbà 6.8). Ndɨrɔ̀, mànà ka katɨ átɔ̀ ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ rɔ̀ ɨ̀rà ɔ̀nyʉ̀ tɨ́ (Zàb 105.40). Ungbòta-Ɔwʉ́tá ɔ̀, Yěsù rɨ̌ ndɨ̀tɛ̀ «Kàgàwà bhà mʉ̀gatì» mà «ípìrɔ̌nga tɔ́ mʉ̀gatì» tɨ́ (Yùw 6.33, 35). Kǎvò Pásɨ̀ka tɔ́ mʉ̀hɛndʉ̀ tɔ́ mʉ̀gatì ndàtɨ yà nzɛ́rɛnga t’álɛ-okú dɔ̀ rɔ̀ ndɨ̀ ndábhʉ̌na rɔ̀vɛ̀ ngbɔ̌na tɔ́ ɔ́fɔ̀ tɨ́. Mʉ̀hàgʉ̀: Mʉ̀hàgʉ̀ nɨ́ ìndrǔ arúbhi dɔ̀ná ngàmɨyà bhěyi ɨ̀zǎ-tɨdɔ̀. Bǐbìliyà ɔ̀ pbànówí núugyénà alɨ mʉ̀hàgʉ̀ dɔ̌ ɨ̀ ángɨlɨ rɔ́rɔ̀. Bvʉ̀na ɔ̀ rɔ̀, mʉ̀hàgʉ̀ nósè òse tɨ́ kayinò dɔ̀nǎ, ndɨrɔ̀ kǎrɨ́’ɨ̀ dɔ̀na-tɨ̀ nǎ mùdzùkà nà. Ka nɨ́ nzɨ̌ yɔrɔwà tɔ́ ɨ̀zǎ kayinò bhěyi.

Mʉ̌ngʉ̌-nzo: Ándà sànamʉ̀ dɔ̌ ka kàndǐ dhu.

Mʉ̀sàlabhà: Mʉ̀sàlabhà nɨ́ yà atdídɔ̌ dhu nàfǎ, kadʉ̀ ànyǎna nɔ́tdɨ̀ ndɨ́nɨ̌ ka koho tɨ́ alɛ nʉ́tɔ ka kongónà dɔ̀ná itsu-afà. Yěsù mà, ɔ́yɔ̌ ogbotálɛ mànà ka kʉtɔ́ mʉ̀sàlabhà dɔ̌.

Mʉ̀tɛ̀ndɛ́: Mʉ̀tɛ̀ndɛ́ nɨ́ Kàgàwà tɔ̀ ka kábhʉ̌na pɛrɛ̀ tɨ́ ɨ̀zǎ nɔ́bhɔlɔ arɨ́ alɛ.

Mìzèyìtunì tɔ́ pbìrì: Mìzèyìtunì tɔ́ pbìrì nɨ́ɨ’ɨ̀ kyɛ̀rɔ̀kyɛ̀rɔ̀ Yèrùsàlɛmà tɔ́ kɨgɔ̀ tɨ́, yà adyifɔ̀ náarɨ́ ndɨ̀tɔ kà tɔ̀ ɨnǎ rɔ̀ (Zàk 14.4; Màt 21.1; 24.3; 26.30). Kɨ̌’ɨ̀ mìzèyìtunì tɨ́ kátɨna itsu nà dɔ̀ná, ndɨrɔ̀ kà-dɔ̀tsirɔ̀ nɨ́ɨ’ɨ̀ ɨ̀fɔ. Gɛ̀tɛ̀sɛ̀manɨ̀ tɨ́ kátɨna ngari nɨ́ɨ’ɨ̀ ndɨ pbìrì-pfɔ̀-rɔ̌. Ka karɨ́ ɨ̀rɛ̀na dhu nɨ́, Yěsù radzɨ̀ ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ ndɨ pbìrì dɔ̌ rɔ̀. Pbɛ́tʉ̀, Lukà rɨ̌ kàtɨ Bɛ̀tànɨyà tɔ́ kɨgɔ̀-tɨ́ rɔ̀ adzɨ̀ dhu tɨ́ (Luk 24.50).

Mìzèyìtunì: Mìzèyìtunì nɨ́ Pbàìsràyélí-bvʉ̌ itsu-tɨdɔ̀. Kà-kpɔ̌ ɔ̀nyʉ ka karɨ́ ɔ̀nyʉ, kadʉ̀ akyɛ mà ìpfo ɔ̀nà rɔ̀. Ndɨ akyɛ rǐnè kɔnzɨ̀ kasʉ nɨ̌ ɔ̀nyʉ̀ t’óyèta-dzà ɔ̀, kɔdhɔ̀ tarà ɔ̀ kà-ɔ̀ ɨdha tɨ́, ndɨrɔ̀ kutri alɛ ùtrǐ màtɨ́ nɨ̌. Ka kongónà kʉ̀dhɔ ádrɔ̀drɔ̌ kámá mà, ndɨrɔ̀ kùhanɨ̀ tɨ́ ka kɨ́lɨ̌na alɛ-dɔ̀-tsírɔ́, rɨ̀tɛ̀ dhu ɨwà ka ràbhʉ kasʉ kà-fɔ́. Kà-kpa àtsà ka kongónà átɔ̀ kɔbhɔ̀lɔ̀ dhu-wɔ̀yɔ̌ nɨ̌, kadʉ̀ ngbɔ̌na mà àtɨlɨ mběyi nyʉ́: (Tɔ̀r 24.20; Zǒz 9.8; 1Ká 17.12-16; 6.23; 1Sà 10.1).

Nabì: Nabì nɨ́ Kàgàwà-ɔvɔ̀ rɔ̌ arɔ́tɛ ìndrǔ tɔ̀ alɛ. Kǎrɨ́ Kàgàwà òzè ndʉ̀nɔ̀ pbɨ̀ndà alɛ tɔ̀ dhu nʉ́da abádhí tɔ̀, ndàdʉ̀ ndɔ̀nzɨ rɨ́ dhu nɔ́vɔ̀ angyangyɨ ìndrǔ tɔ̀. Kàgàwà bhà pbànábí ʉ̀nɔ̀ dhu nótù ka karɨ́ Ungbòta-Ayɨ́ mà Ungbòta-Ɔwʉ́tá mànà tɔ́ bhǔkù ɔ̀. Kà-tɨ̀ nɨ́, yà Ungbòta-Ayɨ́ ɔ̀ ɨ’ɨ̀ pbànábí mà, Bàtizò nubhónà Yùwanɨ̀ mà, kànɨ́sá ɔ̌ arɨ́’ɨ̀ pbànábí rɨ̀rà àhʉ indo nga ɔ̀ màtɨ́ mànà ràrɨ̌ pbànábí kɛ̀lɛ̌ átɔ̀.

Nàngà: Nàngà nɨ́ ndɨ̀ ná’ɛ sʉma-dyǐ, yà ɨdha ɔ̀ ka karɨ́ ɨ̀dɔ̀na ndɨ́nɨ̌ bàtɔ́ nabhʉ̀ tɨ́ rìdè dhu.

Nardɔ̀: Nardɔ̀ nɨ́ ɨrɨ́-tɨdɔ̀. Kà-ɔ̀ rɔ̀ ka kongónà ìpfonà dhu nɨ́ ndrùù arɔ́ngʉ akyɛ-tɨdɔ̀.

Ngàmɨyà: Ngàmɨyà nɨ́ kayinò bhěyi arɨ́ ndɨ̀ nà’ɛ ànɔ̀ nánɔ̀ ɨ̀zǎ-tɨdɔ̀. Kǎrɨ́ ibí ɨdhɔ nyʉ́ nɔ́nzɨ ɨ̀nzɨ̌ ndɨ̀ ndɨ́ ɔ̀nyʉ̀ nɔ́nyʉ, ndɨrɔ̀ ɨ̀nzɨ̌ ndɨ̀ ndɨ́ ɨdha nɔ́mvʉ̀ rɔ́rɔ̀ rʉ̀ngʉ̀ ɔ̌.

Nganʉ̀: Nganʉ̀ nɨ́ mʉ̀gatì ɔ̀bhɔlɔ ka karɨ́ ràna nɨ̌ itse-tɨdɔ̀.

Obhónángatálɛ: Obhónángatálɛ nɨ́ àkǎ àkǎ dhu bhěyi, ndɨrɔ̀ tɨ̌na dɔ̌ ka kɨ́ dhu ɔ̀nzɨ dhu. Ngǎtsi kà-tɨ̀ nɨ́ Kàgàwà ózè dhu ɔ̀nzɨ ka kɨ́ dhu, ndɨrɔ̀ nɨ́ ʉyátá ɨ̀fʉ̌ ka kɨ́ dhu.

Òlǒlù ádrʉ̀ngbǎ rɛ̀rʉ̀: Òlǒlù ádrʉ̀ngbǎ rɛ̀rʉ̀ nɨ́ Mísrì mà nzínzì ɔ̌ arɨ́’ɨ̀ Àràbiyà tɔ́ rʉ̀ngʉ̀ nà ádrʉ̀ngbǎ rɛ̀rʉ̀. Ndɨ rɛ̀rʉ̀ nɨ́ ndɨ yà Kàgàwà nʉ́ʉfà ɔ̀ná nga rʉ̀ndɔ̀ ndɨ̀ ɔyɔ, yà Mísrì rɔ̀ rówu Kànanà tɔ́ pbìrì ɔ̀ Pbàìsràyélí rʉ̀dà ɔ̀ná rɛ̀rʉ̀.

Òyǐ: Òyǐ nɨ́ ɨ̀nzɨ̌ tsinàdɔ rɨ̌ ndàlǎ ibhu-akpà, yà Kàgàwà núusó ndʉ̀dɔ ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ rɔ̀ ndɨ̀ ndidi nzɛ́rɛ màlàyíká ɔ̀nà ibhu. Ányɨ̀ rɔ̀ abádhí arɨ́ ànyǎya ɨ̀tdɨ̀ kà rɨ̌ ɔ̀ná ɨdhɔ nɔ́dɔ (Upf 9.11; 11.7; 17.8).

Pàràdisò: Pàràdisò nɨ́ yà obhónángatálɛ nóowuya òko ɔ̀nà ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ dhòdhódhónga nà dhɛ̀dhɛ tɔ́ ngari. Ányɨ̀ nga nɨ́ ndɨ Kàgàwà adyì Pɔlɔ̀ ràrà àhʉ tɨna ɔ̀ nɨ̌, ɨ̀bhʉ rɨ́ kìsě ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ (2Kò 12.2, 4; Upf 2.7; 22.2). Ányɨ̀ nga nɨ́ ndɨ Yěsù ɨtɛ̀ yà mʉ̀sàlabhà dɔ̌ ka kʉtɔ́ atdíkpá ndɨ̀ mànà ogbo-akpà tɔ̀ (Luk 23.43).

Pásɨ̀ka: Pásɨ̀ka nɨ́ yà Mísrì rɔ̀ ɨ̀ uvò tɨ́ dhu Pbàìsràyélí nɨ́ɨrɛ́nà ɔ̀ná mʉ̀hɛndʉ̀. Pásɨ̀ka tɔ́ mʉ̀hɛndʉ̀ nóongónà ɨ̀’ɨ̀ atdí-gʉ̀na tɨ́ atdí atɔ ɔ̌, ndɨrɔ̀ ka kongónà ndɨ mʉ̀hɛndʉ̀ ɔ̀nzɨ̀ Yèrùsàlɛmà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̀ tɨ́. Ka kongónà àdʉ̀ ʉ̀bɨ̌ ka kʉ̀bɨ̌ tàmà-zǎ ná’à ɨ̀mbǎ ɔ̀nà afi nà mʉ̀gatì nɨ̌ ndɨ mʉ̀hɛndʉ̀ tɔ́ ɔ̀nyʉ̀ tɨ́. Pbàkrɨ́stɔ̀ tɔ́ Pásɨ̀ka tɔ́ mʉ̀hɛndʉ̀ ɨdhɔ̀ ɔ̌, abádhí arɨ́ Yěsù ɨngbɛ̀ ndɨ̀ ɔvɛ-bvʉ̀ rɔ̀, ndɔ̀nzɨ̀ ɔvɛ-lɛ̀mà tɨ́ dhu nɨ́rɛ̀.

Pàziyà: Pàziyà nɨ’ɨ̀ Kàgàwà bhà ɨdza-ɔ̌nga ka kʉndɔ nɨ̌ íhǔ mbɛrʉ̌-yà-ba. Ndɨ mbɛrʉ̀ nɨ́ ndɨ ɔ̀ná nga nʉ́ʉfà ndɨ̀ rɔ̀pɛ̀ ndɨ̀ ɔrʉ̀ rɔ̀, rɨ̀sɨ̌ obvò yà Yěsù avɛ̀ mʉ̀sàlabhà dɔ̌ nɨ́nganɨ́ (Màt 27.51a), ndɨ dhu ràdʉ̀ Yěsù ná’ù alɛ àbhʉ ròngò ɔ̀tɛ Kàgàwà mànà ɨ̀tɨ́rɔ̀ (Màt 27.51; Mrk 15.38; Luk 23.45).

Pbàfàrìsáyó: Pbàfàrìsáyó nɨ́ Pbàyàhúdí nzínzì ɔ̌ alɛ, yà atdídɔ̌ Músà bhà Ʉyátá mà abhúya tɔ́ màndʉ mànà nazè ’ɨ̀fʉ alɛ. Abádhí ongónà kɔ́rɔ́ kɔ̌kɔ̀ dhu nɔ́nzɨ̀ ɨ̀mbǎ rɨ́’ɨ̀ afíya ɔ̀ rɔ́rɔ̀, ndɨ́nɨ̌ kɔ́rɔ́ alɛ náala tɨ́ ɨ̀. Ndɨ dhu-okú dɔ̀ rɔ̀ Yěsù ongónà abádhí ànzì ɔyɔyɔ ɨdàya nà alɛ tɨ́ (Màt 23.13, 29).

Pbàkrɨ́stɔ̀: Pbàkrɨ́stɔ̀ tɔ́ ɔvɔ nabà wɛmbɛrɛ̀ tɨ́ nɨ́ Yěsù bhà uvitatálɛ. Ndɨ dhu anzɨ̀ ndɨ̀ Àtìyòkiyà tɨ́ kátɨna kɨgɔ̀ ɔ̌ abádhí rɨ̌’ɨ̀ rɔ́rɔ̀ (Kas 11.26).

Pbàkʉ̀rʉ̌: Pbàkʉ̀rʉ̌ nɨ́ pbanga ɔ̌ rʉ́da dhu dɔ̌ arɔ́tɛ ádrɔ̀drɔ̌ alɛ-akpá. Pbàìsràyélí-bvʉ̌, abádhí-kàsʉ̌ nɨ’ɨ̀ anya t’ʉ́nɔta mà, pbanga ɔ̌ rʉ́da dhu dɔ̌ mʉ̀hanʉrà t’ɔ́nzɨta mànà.

Pbàsàdùkáyó: Pbàsàdùkáyó nɨ́ Pbàyàhúdí nzínzì ɔ̌ ngʉ̌kpà alɛ, yà vurò ongónà àdʉ̀ Músà bhà Ʉyátá-tɨ̀ náwɛ ìndrǔ tɔ̀. Abádhí náa’u nzá dhu ʉ̀ngbɛ̌ ʉ̀vʉ̌vɛ̀ alɛ rʉngbɛya ɨ̀ ibhu ɔ̀ rɔ̀.

Pbàyàhúdí-bvʉ̌ ádrɔ̀drɔ̌ anya nɨ́tdɨ̀ arɨ́ alɛ: Pbàyàhúdí bvʉ̌ ádrɔ̀drɔ̌ anya nɨ́tdɨ̀ arɨ́ alɛ nɨ’ɨ̀ àrʉ̀bhʉ̀ kumì dɔ̀ná atdí nà alɛ. Ɨ alɛ nɨ’ɨ̀ pbàkùhánɨ́ tɔ́ ádrɔ̀drɔ̌ alɛ mà, Músà bhà Ʉyátá tɔ́ màlímó mà, pbàkʉ̀rʉ̌ mànà. Pbɛ́tʉ̀ abádhí tɔ́ mʉ̀tʉ̀ nɨ́ɨ’ɨ̀ mbǎ ɔbɨ nà ndɔ̀tdɨ̀ ìndrǔ-ànyǎ kohò ɨnzá Rɔmà tɔ́ pbìrì ɔ̌ lɨ̀walɨ̀ ná’ù ka rɔ̀ (Yùw 18.31).

Pɛ̀ndɛ̀kɔtɛ̀: Pɛ̀ndɛ̀kɔtɛ̀ nɨ́ Pbàyàhúdí-bvʉ̌ ádrʉ̀ngbǎ mʉ̀hɛndʉ̀-ɨdhɔ̀ nyʉ́. Pɛ̀ndɛ̀kɔtɛ̀-tɨ̀ nɨ́ «imbò kumì». Pbàyàhúdí náarɨ́ ndɨ ɨdhɔ nɨ́fʉ̌ imbò kumì ɨdhɔ nákǎ Pásɨ̀ka-dzidɔ̌ ɔ̀ná ɨdhɔ ɔ̌. Ndɨ Pɛ̀ndɛ̀kɔtɛ̀ ɨdhɔ̀ ɔ̌, Pbàyàhúdí náarɨ́ nganʉ̀ ka kòtsè ɨnga ɔ̌ rɔ̀ nɨ̌ mʉ̀hɛndʉ̀ nɔ́nzɨ. Ndɨ ɨdhɔ ɔ̌ tɨ́, abádhí náarɨ́ yà Kàgàwà abhʉ̀ pbɨ̀ndà Ʉyátá Músà-fɔ́ Sìnayì tɔ́ pbìrì dɔ̌ rɔ̀ dhu nɨ́rɛ̀ átɔ̀. Ungbòta-Ɔwʉ́tá ɔ̀, Pɛ̀ndɛ̀kɔtɛ̀-ɨdhɔ̀ nɨ́ Pbàkrɨ́stɔ̀ náarɨ́ yà Ɨ̀lɨ̌lǎ alafí níifo Yěsù ná’ù alɛ dɔ̌ wɛmbɛrɛ̀ tɨ́ dhu nɨ́rɛ̀ ɔ̀ná ɨdhɔ (Kas 2.1-4; 20.16; 1Kò 16.8).

Pìlatɔ̀: Pìlatɔ̀ nɨ’ɨ̀ Rɔmà tɔ́ pbìrì ɔ̌ lɨ̀walɨ̀, yà Yùdɛyà tɔ́ pbìrì-dɔ̌nga nandánà lɨ̀walɨ̀, rɔ̀pɛ̀ ndɨ̀ 26 atɔ ɔ̀ rɔ̀ ràrà àhʉ 36 atɔ ɔ̀ Yěsù ka kʉ́gʉ̀ dhu-dzidɔ̌ (Luk 3.1; Kas 3.13). Ngǎtsi rɔ̀ ka kanzínà ka átɔ̀ Pòtiyò Pìlatɔ̀ tɨ́.

Sàbatʉ̀/Asota-dhɔ̀: Sàbatʉ̀ nɨ́ Kàgàwà ɨlɨ asota-dhɔ̀ tɨ́ kɔ́rɔ́ alɛ tɔ̀ ɨdhɔ. Ɔpɛ̀ta tɔ́ bhǔkù ɔ̀, ka kándǐ dhu Kàgàwà ranzɨ̀ kɔ́rɔ́ dhu-tsí azà ɨdhɔ ɔ̌, àrʉ̀bhʉ̀ rɨ́ kìsě ɨdhɔ ɔ̌ ndàdʉ̀ ndàso. Nɨ́ Músà-fɔ́ Kàgàwà abhʉ̀ Ʉyátá ɔ̀, Kǎndí dhu ndɨ̀sɔ̌ kɔ́rɔ́ kasʉ ɔ̀nzɨ ka kɨ́ àrʉ̀bhʉ̀ rɨ́ kìsě ɨdhɔ ɔ̌ dhu nɨ̌ Pbàyàhúdí tɔ̀ (Uvt 20.10). Sàbatʉ̀-ɨdhɔ̀ nóongónà ndɔ̀pɛ̀ imbò kasʉ ɔ̌ adyifɔ̀ rǒtsù ngɔ̀mà ɔ̀ ɔ̀ná kàsʉmɨ̀ ɔ̌ rɔ̀, ràrà àhʉ azà kasʉ ɔ̌ adyifɔ̀ rǒtsù ɔ̀ná kàsʉmɨ̀ ɔ̀. Pbàkrɨ́stɔ̀ arɨ́fʉ̌na asota-dhɔ̀ tɨ́ ɨdhɔ nɨ́ yà Yěsù ɨngbɛ̀ ndɨ̀ ɔ̀ná ɨdhɔ (Yɛngɛ̀-ɨdhɔ̀).

Sàfinà: Sàfinà nɨ́ ɨdza bhěyi ka kɔ́sɨ̀ dɔ̀ná nga ádrʉ̀ngbǎ ibhú-yà-ba. Nʉwà mà pbɨ̀ ɨdzá bhà mànà náatsù kà-ɔ̀, ’àdʉ̀ ʉ̀gʉ ányɨ̀, yà Kàgàwà náabhʉ̀ igye rɨ̀kɔ̌ ɨ̀fɔ kumì ɨdhɔ tɨ́, ɨdha rùtǔ nɨ̌ ràdʉ̀ yà adzɨ dɔ̌ kɔ́rɔ́ dhu-tsè nɔ́tdɨ̀ nɨ́nganɨ́.

Sànamʉ̀: Sànamʉ̀ nɨ́ alɛ-ɔtsʉ́ nɨ̌ ka kɔ́bhɔ̀lɔ̀ dhu-wɔ̀yɔ̌: ìndrǔ-wɔ̀yɔ̌, ngǎtsi nɨ̌ ɨ̀zǎ-wɔ̀yɔ̌, kadʉ̀ ʉ̀lɨnà kongò alɛ-ʉ̀kɔ ɔnzɨ̀yá, kʉlɛ̌ Kàgàwà tɔ́ ngari ɔ̌. Ɨ dhu nɔ́bhɔlɔ ka karɨ́ ɔrɔ̀ nɨ̌, ngǎtsi nɨ̌ itsu nɨ̌, fʉ̀rangà nɨ̌, ndɨrɔ̀ ngʉ̌kpà dhu-tɨdɔ̀ nɨ̌ màtɨ́.

Sàndukù: Sàndukù nɨ́ itsu-afà nɨ̌ màtɨ́ ndɨrɔ̀ sʉma nɨ̌ màtɨ́ ka kɔ́bhɔ̀lɔ̀ ndɨ́nɨ̌ ka kongó tɨ́ dhu ʉ̀lɨ ɔ̀nà dhu, kadʉ̀ òwu ndɨ dhu-tsʉ̀ nápbi rɔ̌.

Sàyunì: Sàyunì nɨ́ Yèrùsàlɛmà tɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̌ pbìrì, yà mùsùngú dɔ̀nǎ rɔ̀ arɨ́’ɨ̀ Kàgàwà bhà ɨdza tɔ̀. Ndɨ ɔvɔ nɨ́ átɔ̀ Kàgàwà bhà ɨdza náarɨ́’ɨ̀ ɔ̀ná ngari-ɔvɔ̀, ndɨrɔ̀ ngǎtsi nɨ̌ ndɨ kɨgɔ̀-ɔvɔ̀ nyʉ́.

Sɔ̀ngà: Sɔ̀ngà nɨ́ ɨdha-nzínzì ɔ̌ ndɨ̀ nákɛ̀rɛ̌ adzɨ.

Sìfɔngɔ̀: Sìfɔngɔ̀ nɨ́ ɨdha tɔ́ ngbɔ̌na nà dhu nándʉ̌ arɨ́ àndʉ̌ tɨ́ ɔ̀nà bhʉ̀ngʉ̀bhʉ̀ngʉ̀ arɔ́’ɔ dhu. Mʉ̀sàlabhà dɔ̌ Yěsù rɨ̌’ɨ̀ rɔ́rɔ̀, ka kabhʉ̀ ògyǒgyè dhu kà rɔ̀mvʉ̀ sìfɔngɔ̀ ɔ̌ ízò-tsʉ̀ dɔ̌ ka kɔ̀tʉ̀ rɔ́rɔ̀ (Mrk 15.36).

Sìtanɨ̀: Sìtanɨ̀ (Pfɔ̀mvɔ). Sìtanɨ̀ nɨ́ nzɛ́rɛ-alafí tɔ́ ádrʉ̀ngbǎ kamà-ɔvɔ̀. Ngǎtsi kɔ̌vɔ̀ nɨ́ Lúsɛ̀fɛrʉ̀. Pbàgìríkí t’ávàna ɔ̌ ka nɨ́ «Satanas». Ka nɨ́ Kàgàwà rɔ̌ wɛmbɛrɛ̀ tɔ́ òmvǔ, yà bìlǐ arɨ́ Kàgàwà bhà Ʉyátá nʉ́kɔ̀, ndàdʉ̀ ndàgò Kàgàwà òzè ìndrǔ rɔ̀nzɨ̀ kɔ́rɔ́ dhu nà. Ngʉ̌kpà kɔ̌vɔ̀ nɨ́: Pfɔ̀mvɔ, ʉtrátába, umvútá-ba, màgězì-àba, nzɛ́rɛ-alɛ, ɔbhʉta-ba, ʉdhʉ́tá-ba, tɨ̀tɔ̀-ba… Tákísì: Tákísì nɨ́ àlɨ̀tá bhà kasʉ ka kɔnzɨ tɨ́ nɨ̌ ka karɨ́tdɨ̀na dhèdhèrɔ̀ dhu-tsí núdzǐ arɨ́ alɛ rɨ̀tsà fʉ̀rangà.

Tsɛ̀nzɛrʉ̀: Tsɛ̀nzɛrʉ̀ nɨ́ ʉ̀nɔ ka kʉ̀nɔ̀ dhu tɔ́ obhónga nɨ́tɛ̀ rɨ́ dhu.

Unduta-dzà: Unduta-dzà nɨ́ Pbàyàhúdí nóongónà ’ùndu ɔ̀yá fɨ̀yɔ́ pbìrì ɔ̌ kɔ́rɔ́ kɨgɔ̀ ɔ̀nǎ ɨdza. Abádhí ongónà ’ùndu ɨ ɨdza ɔ̌ ’ɨ̀rɨ̀ Músà bhà Ʉyátá ɔ̀zʉ̀ màlímó rɨ̌ dhu mà, ìndrǔ-ànyǎ ʉ̀nɔ ka kɨ́ tɨ́ dhu mànà.

Uvitatálɛ: Uvitatálɛ nɨ́ yà Yěsù avò atdí kumì dɔ̀ná ɔ́yɔ̌ nà ábhàlɨ̌ kɛ̀lɛ̌ (Màt 10.1-4, Mrk 3.13-19, Luk 6.12-16). Kǎdɨ̀ ɨ alɛ mànà, ndàdʉ̀ dhu ùdhe fɨ̌yɔ̀, pbɨ̀ndà ɔvɛ dzidɔ̌ ɨ alɛ ràdʉ̀ ndàla nyɨ̀kpɔ́ya nyʉ́ nɨ̌. Kǎdʉ̀ ɨ alɛ núvi ròwù yà ɨ̀ àla dhu nɔ́vɔ̀ ìndrǔ tɔ̀, ’àdʉ̀ Ídzì Màkʉ̌rʉ̀ nɔ́vɔ̀ ìndrǔ tɔ̀. Wɔ̀ dhu-dzidɔ̌, ɨ alɛ náadʉ̀ òngo Yěsù ná’ù alɛ ɔ̀dɔ̀ róngo alɛ tɨ́. Uvitatálɛ tɔ́ bhǔkù ɔ̀, Pɔlɔ̀ mà Bàrnabà mànà, ndɨrɔ̀ ngʉ̌kpà alɛ mànà, núnzi ka kɨ́ átɔ̀ uvitatálɛ tɨ́. Yěsù unzi abádhí átɔ̀ rìsě yà angyì ndɨ̀ ndunzi pbɨ̀ndà kasʉ nɔnzɨ tɨ́ uvitatálɛ-bvʉ.

Ʉyátá: Ʉyátá àtɨ ka kɨ́ ngǎtsi nɨ̌ «Músà bhà Ʉyátá» tɨ́. Ndɨ Ʉyátá Kàgàwà abhʉ̀ Músà-fɔ́ pbɨ̀ndà alɛ Pbàìsràyélí tɔ̀. Bǐbìliyà ɔ̀ rɨ́’ɨ̀ wɛmbɛrɛ̀ tɨ́ imbò bhǔkù nánzi ka kɨ́ Músà bhà Ʉyátá tɨ́. Ɨ bhǔkù nɨ́: Ɔpɛ̀ta, Uvòta, Pbàláwí, Ɔzʉ̀ta, ndɨrɔ̀ Tɔ̀ratì.

Vǐnyò-kpa: Vǐnyò-kpa nɨ́ dɨ̀vayì aráhʉ ɔ̀nà rɔ̀ itsu-kpɔ̌ ɔ̀dhɨ arɨ́ itsu-ɔvɔ̀. Pbàyàhúdí nóongónà kòzò abhɔ nyʉ́ fɨ̀yɔ́ ɨnga ɔ̌, ’àdʉ̀ ngbɔ̌ya ɔ̀bhɔ̀lɔ̀ mběyi ndɨ́nɨ̌ ɔdhɨ tɨ́ abhɔ, ràdʉ̀ ɨwa níbhò fɨ̌yɔ̀.

Yǎspì: Yǎspì nɨ́ ɔrʉ́ odzìna nà atdí odu-tɨdɔ̀. Ndɨ odu-tɨdɔ̀ nɨ́ ndɨ ka kɔ́bhɔ̀lɔ̀ ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ rɔ̀ ifoya Yèrùsàlɛmà-ɔwʉ́tá nɨ̌ átɔ̀ (Upf 21.11).

Zàburì: Zàburì nɨ́ Pbàyàhúdí arʉ́yʉna ’ìlè Kàgàwà nɨ̌ adyi. Ka nɨ́ átɔ̀ ɨ adyi ka kúndǐ ɔ̀nà Bǐbìliyà ɔ̀ bhǔkù-ɔvɔ̀. Dàwudì mà ngʉ̌kpà alɛ mànà núundí ɨ adyi ndɨ́nɨ̌ ɨ̀ ongó tɨ́ Kàgàwà ìlè nɨ̌, ’àdʉ̀ ka ɨ̀ ózè dhu ɨ̀tɛ̀ nɨ̌.

Zʉ̀màridì: Zʉ̀màridì nɨ́ ɔrʉ́ odzìna nà atdí odu-tɨdɔ̀, yà ɔ̀rʉ̀-akpà ɔ̀ rɔ̀ ifoya Yèrùsàlɛmà-ɔwʉ́tá ka kɔ́sɨ̀ nɨ̌ odu (Upf 21.19).

Ìndrǔ t’ídhùnà: Ìndrǔ t’ídhùnà tɔ́ ɔvɔ ka kɨtɛ̀ angyi Dànyɛlɛ̀ tɔ́ bhǔkù ɔ̀ (7.13-14). Yěsù atɨ ndɨ̀ ndɨ̀tɨ́rɔ̀ Ìndrǔ t’ídhùnà tɨ́, ndɨ́nɨ̌ dhu nɨtɛ̀ tɨ́ ndɨ̀ rɨ́rà yà adzɨ ɔ̌ kɔ́rɔ́ alɛ tɔ̀ Kàgàwà bhà ngari ɔ̌, ɨ̀nzɨ̌ nɨ́ Pbàyàhúdí tɔ̀ tɨ́ vǐya dɔ̌ rɔ̀. Ndɨ dhu nɨ́tɛ̀ dhu átɔ̀ kà ràrɨ̌ ìndrǔ tɔ́ ɔ́fɔ̀ ɔ̌ alɛ, ìnè ndɨ̀ ndɨ́’ɨ̀ Kàgàwà t’ídhùnà tɨ́ rɔ́rɔ̀.