15
Y, y
Yisai (Jessé)
Mat 1.5-6; Luk 3.32; Nunu 13.22; Rɔm 15.12. Ɛ nɔ‑ mɔ bodɩɔ Dafidɩ a 'baɩ, ‑ɛ mɔ ‑Yusu a 'baɩ gbagbʋ. Ɛ nɩ la ke', Nyɩsʋa winwlɔn‑hanyɔ* Esai 'ɛ 'crɩ la꞊a, ‑ɛ mɔ, Wanyɔ* ‑mʋ', Nyɩsʋa di ya, ɛ di mɔ Yisai kɔ Dafidɩ a 'yonʋ a 'yu. ‑Hre Dafidɩ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
Yisakɩ (Isaac)
Nunu 7.8; Rɔm 9.7; Heb 11.9. Ɛ mɔ la Abrahamʋ kɔ Sara 'hʋɛn‑ a 'yu ꞊nɩɔ. Yisakɩnyrɛ, ɛ ꞊hɛn 'nyrɛ 'nyɩ a 'cɩca. ‑Hre Abrahamʋ a ‑tɩ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
Yisraɛ (Israël)
Yisraɛnyrɛ, nɔ‑ Nyɩsʋa ꞊tue Sakɔbʋ*, ‑ɛ mɔ la Yisakɩ* kɔ Rebeka 'hʋɛn‑ a 'yu. 'A 'dɩayɩ a 'nyrɛ mɔ Esau*. ꞊Han‑tɩ Esau 'ɛ mɔ la nyɩ'ka, kɛɛ, Sakɔbʋ, ‑ɛ mɔ Yisraɛ, nɔ‑ Nyɩsʋa ‑ha la 'lɩ, bʋ mɔ la ‑Juukʋɛ* a 'baɩ. Yisraɛ a 'mʋ, ɛ kɔ la 'yonʋ nɩ ‑pu ꞊tu 'ʋ 'hʋɛn. Ʋ nʋ‑ mɔ Yisraɛkʋɛ a ꞊tugbi nɩ ‑pu ꞊tu 'ʋ 'hʋɛn a 'baɩnʋ. ‑Hre Abrahamʋ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
Yisraɛ a 'yonʋ a 'yonʋ, ‑ʋ ‑hɛ dakɔ, nʋ‑ mɔ Yisraɛkʋɛ, kɔ ‑Juukʋɛ, kɔ Hebrekʋɛ. ‑Hre ‑Juukʋɛ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
Yisraɛkʋɛ a 'blʋgba, 'a 'nyrɛ ‑bɩ mɔ Kanaablʋgba*.
yɩ'bɩbɛ (circoncision)
Ɛ mɔ la ‑Juukʋɛ* a 'blidɛ ꞊nɩɔ la, 'waa 'yonʋ nyɩbɛpʋ 'bʋ kɔ ‑nyrɔwɩ nɩ ‑blɩɛnblɩɛn, ʋ kɔ bʋ 'bɛ ꞊nʋ yɩ. Nyɩsʋa, nɔ‑ lee la Abrahamʋ*, 'kɩ bʋ nu la dɛ a 'mʋ. ‑Hre 1Mose 17.9-14.
Yɩ 'bɩbɛ a 'mʋ, ɛ mɔ la yruulɛ ꞊nɩɔ, ‑ɛ tʋɛ la꞊a nyibli yɩ, ‑ɛ mɔ, nyiblo a 'mʋ, ʋ 'bɛ yɩ, ɛ mɔ ‑Juukʋɛyu ꞊nɩɔ.
Ti ‑mʋ' kɔ 'yri ʋ ‑tʋa la ‑Yusu a ‑tɩ a hɩhla, ‑Juukʋɛ ‑bɩ hlɛ la꞊a nɩ, ‑ɛ mɔ, nyibli ‑mʋ', ‑ʋ 'yɩ ‑Juukʋɛ 'pa‑, 'bʋ mɔ, 'bʋ ‑hʋɛ bʋ ‑hɛ ‑Yusu a nyibli, ʋ kɔ bʋ 'bɛ ꞊nʋ yɩ, 'tɩ‑ ʋ 'mʋ ‑Yusu a nyibli ‑hɛ, ‑ɛ di꞊e nu, ʋ 'mʋ꞊ʋ nyibli ‑tɔɔ ‑nɩ, ‑ɛ mɔ, ʋ ‑hɛ ‑Juukʋɛ, ʋ wɛn nɩ, 'kɩ bʋ ꞊tuu 'ʋ Mose* a tete* a pɛpɛ 'ʋ. Pɔlʋ ‑mɔ ‑bɩ, ɛ 'yɩ la dɛ a 'mʋ kɩ ‑wɛn. Dɛ a 'mʋ, ɛ nɔ‑ ɛ 'crɩɩ la 'lɩ 'crɩɛn ‑mʋ', ɛ gba la Galatɩkʋɛ a 'cʋɛ yɩ 'kwli, kɔ 'kɩ 'lɩ 'a 'crɩɩn ‑bɩ 'kwli. Ɛ hlɛ꞊ɛ nɩ, ‑ɛ mɔ, nyiblo 'bʋ yɩ꞊ɩ nɩ ‑hʋɛ, 'kɩ Nyɩsʋa bʋ wa꞊a, dɛ nɩ ‑do ɛ kɔ bʋ nu, ɛ nɔ‑ mɔ bʋ kuo ‑Yusu ꞊wlʋ* yɩ.
yɩnɔhɩɔ (pierre précieuse)
'Kɩ 'lɩ 'Lɩlɛ'yeecrɩɛn 'kwli ('Lɩlɛ 21.19-20), Saan hla 'lɩ Nyɩsʋa a 'dɩɔ yrayrʋ ‑mʋ' a ‑tɩ nɩ, ɛ 'yee 'lɩ 'lɩlɛ'yiye 'kwli. 'Dɩɔ a 'mʋ, ʋ nu yɩnɔhɩ a gblegble, 'ʋ pʋ 'a ꞊gbi a ‑wlubʋdɛ. 'Hɩ a 'mʋ, ɛ yɩ 'nɩ wlɩn, 'a 'yii 'ɛ nɩ dʋdɔyo lɛ. 'Hɩ a 'mʋ, 'waa 'nyrɛ, nɔ‑ ‑bʋ:
1. Sasʋpʋ (jaspe), 'a 'yii 'wɩ‑ hawi yɩ, 'a dɛ ‑bɩ 'wɩ‑ 'yie yɩ.
2. Safilɩ (saphir), 'a 'yii 'wɩ‑ ꞊gblu yɩ.
3. Kasɩdʋanɩ ‑ʋ'ʋ‑ agatɩ (calcédoine ou agate), ɛ kɔ 'yii a gblegble.
4. Emelɔdɩ (émeraude), 'a 'yii 'wɩ‑ hawi yrayrɩ a 'yii yɩ.
5. Sadonisɩ, ‑ʋ'ʋ‑ onisɩ (sardonyx ou onyx), ɛ kɔ 'yii a gblegble.
6. Salɩdʋanɩ (sardoine), 'a 'yii ꞊hlu nɩ.
7. Klisolitɩ (chrysolithe), ɛ kɔ ‑gbapʋyii.
8. Belilɩ (béryl), 'a 'yii jre' bʋ.
9. Topasɩ (topaze), ɛ kɔ ‑gbapʋyii.
10. Klisoplasɩ (chrysoprase), ɛ 'plɛ 'yi.
11. Hiasɛtɩ ‑ʋ'ʋ‑ tukʋasɩ (hyacinthe ou turquoise), 'a 'yii 'wɩ‑ yakɔ a 'yii yɩ.
12. Ametisɩtɩ (améthyste), ɛ ꞊hlu nɩ, kɔ 'ɛ 'wɩ‑ ꞊gbluyii.
yrɛ‑gbʋgbɛlɛ nʋgba kɔ 'a nyɩbɩʋ 'hʋɛn‑, bʋ ‑gbʋgbɛ yrɛ a ‑tɩ (divorce)
'yrɩ (alliance, testament)
Dakɔgble nɩ 'hʋɛn 'bʋ yɩ 'yrɩ nɩ ꞊tui, ʋ pɩ 'lɩ dɛ, ʋ kɔ bʋ nunu ‑mɔ.
Kɛɛ, 'yrɩ ‑mʋ', Nyɩsʋa ꞊tu, ɛ kɔ 'a nyibli 'hʋɛn‑, ɛ nɩ 'dɔ, ‑ɛ nu꞊o, Nyɩsʋa nɩ ‑do, nɔ‑ ꞊tu 'yrɩ, 'ɛ pʋ 'lɩ꞊ɩ, 'kɩ 'ʋ 'a dakɔ ‑mɔ, ‑ɛ mɔ, ɛ di ꞊nʋ 'nɩ ‑hɛɛ ‑nɩ, ɛ 'mʋ 'waa 'Baɩ kɔ 'waa Kʋkɔnyɔ 'hʋɛn‑ ‑hɛ. 'A dakɔ ‑mɔ ‑bɩ, ʋ blɛɛ yɩ, bʋ na꞊a ‑mɔ.
Ɛ kɔ 'yrɩgble nɩ 'hʋɛn, Nyɩsʋa nu la, ɛ kɔ ‑tonyibli 'hʋɛn‑. Yɩ‑hɛyrɩ, ‑ɛ mɔ 'yrɩ 'kɩ, ɛ ꞊tu la꞊a nɩ, ɛ kɔ Mose* 'hʋɛn‑, 'ɛ lee la 'a dakɔ Yisraɛkʋɛ*, ‑ɛ mɔ, ɛ di nu ꞊nʋ 'a dakɔ ‑mɔ', 'bʋ mɔ, tete* ‑mʋ', ɛ ‑nyi la Mose, 'bʋ yɩ 'ʋ꞊ʋ nɩ ꞊tui ‑nɩ. Kɛɛ, ɛ 'yɩ la nyiblo ꞊dʋ ‑kɔ, ‑bʋ kɔ 'klɩ, ‑bʋ ꞊tuu la 'ʋ tete a 'mʋ a pɛpɛ 'ʋ. Ɛ nɔ‑ nu꞊o, nyiblo ꞊dʋ 'yɩ 'ʋ yɩ 'sii ‑nɩ, 'kɩ 'ʋ Nyɩsʋa ye', 'kɩ 'lɩ yɩ‑hɛyrɩ a 'klɩ 'kwli. Dɛ a 'mʋ, ɛ nɔ‑ kɔ ‑tɩ Nyɩsʋa 'ɛ ꞊tu 'hʋɛn a 'yrɩ, ‑ɛ mɔ 'yrɩ yrayrɩ, ɛ kɔ ‑tonyibli 'hʋɛn‑. Kɛ‑ ɛ ‑pʋ, ‑ɛ mɔ, nyiblo 'bʋ kuo ‑Yusu 'Klɩsʋ ꞊wlʋ* yɩ, ɛ di 'ʋ nyiblo a 'mʋ yɩ 'nɩ 'sii ‑nɩ, 'kɩ 'ʋ 'a dɩɔnʋ ye', ɛ 'mʋ 'a dɛ kɩ wɛn; ‑ɛ nu꞊o, ‑tɛ ‑Yusu 'Klɩsʋ yɩ la nɩ 'kʋɩ, Nyɩsʋa hlɛ la꞊a 'a ‑nɛ nyiblo ꞊dʋ a dɛ 'kuku* nɩ, ‑Yusu a 'mʋ, 'ɛ 'kʋ, 'kɩ 'ʋ ‑aan ‑ta'. Ɛ nɔ‑ nu꞊o, 'a ‑nɛ nyiblo 'bʋ kuo ‑Yusu 'Klɩsʋ ꞊wlʋ yɩ, Nyɩsʋa yɩ꞊ɩ 'ʋ yɩ 'nɩ 'sii ‑nɩ, 'kɩ 'ʋ 'a dɩɔnʋ ye', ‑ɛ 'wɩ ‑tɛ nyiblo 'yɩ ‑hʋan Nyɩsʋa a tete ꞊dʋ nɩ 'wlɛ.
'Kɩ 'ʋ 'hʋɛn a 'yrɩ a dɛ kɩ, ‑hre Mat 26.28; Mak 14.24; Luk 22.20; Rɔm 11.27; 1Kol 11.25; 2Kol 3.14; Heb 7.22; 8.6-13; 9.15; 10.16, 29; 12.24; 13.20.
'yrɩdukwli (arche de l'alliance, coffre de l'alliance)
Heb 9.4; 'Lɩlɛ 11.19. Dukwli a 'mʋ, ʋ nu la ti, 'ʋ nu la꞊a, 'tɩ‑ 'ʋ 'wla la꞊a ‑gʋlʋ 'lu. 'Kɩ 'lɩ꞊ɩ 'kwli, 'kɩ 'hɩkabɩ ‑mʋ', ‑ʋ kɔ kɩ Nyɩsʋa a tete* nɩ ‑pu 'crɩɩ la 'ʋ, ʋ nɩ la 'lɩ (Heb 9.4-5). Yisraɛkʋɛ* bʋ yɩ la 'lɩ 'blʋgbɩ ‑mʋ', ‑ɛ kɔ kɩ nyiblo ꞊dʋ 'yɩ la 'lɩ 'ti kɩ nɩ nɛ, ʋ yɩ la dukwli a 'mʋ 'nɩ 'ble. 'Bʋ nyra la bʋ, 'kɩ ʋ pɩ la 'lɩ꞊ɩ Nyɩsʋa a 'tapɔkayu* bʋ. Dukwli a 'mʋ, ɛ kɔ ‑tɛblɩ ‑mʋ', ‑ɛ nɩ la 'lɩ꞊ɩ 'kwli, ɛ nɩ la ‑ŋma yɩ, ‑ɛ nu꞊o, 'yrɩ ‑mʋ', Nyɩsʋa ꞊tu la, ɛ kɔ Yisraɛkʋɛ 'hʋɛn‑, nɔ‑ kɔ yruulɛ ꞊nɩɔ la.
‑Yusu (Jésus)
‑Yusunyrɛ a 'mʋ, ɛ ꞊hɛn 'nyrɛ Wanyɔ*, 'ɛ ꞊hɛn 'nyrɛ de Nyɩsʋa mɔ ‑aan ‑nɛ Wanyɔ ꞊nɩɔ. Ʋ dɛɛ ꞊nɛ ‑Yusu 'Klɩsʋ* ‑wɛ, kɔ Nyɩsʋa a 'Yu, kɔ ‑tonyibli a pɛpɛ a Nyiblo*, kɔ bodɩɔ Dafidɩ* a 'yonʋ a 'Yu.
‑Yusu a ‑mɔnanyɔ ‑Hre ‑mɔnanyɔ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
‑Yusu a ‑nagbopi ‑Hre ‑nagbopʋ a klɛ‑hɩhɩalɛ.
‑Yusu a nyiblo (chrétien)
Ɛ nɔ‑ mɔ nyiblo ‑mʋ', ‑ɛ kuo ‑Yusu ꞊wlʋ* yɩ, ‑ɛ ‑nyi꞊e 'a ꞊wlʋ, kɔ, ‑ɛ yɩ꞊ɩ ꞊wien lɛ kʋɛ. \e