ƗNongwa ɨNyinza ɨzya Yeesu Kilisiti
nanshi sha zyahasimbwilwe nʉ Maalʉko
Ʉtagaalizyo
Ɨshitaabu ɨshi shahasimbwilwe nʉ Maalʉko, wa hali mu mpʉga ɨya Bhakilisiti abha hwande bha bhahakhalaga pi booma ɨlya hu Yelusaleemu (bhaazya mu Mbombo Zya Bhasontwa 12:12). Zya hasimbile mu shitaabu ɨshi azimɨɨnye shinza, alɨngaane na je, ahalongozanyaaga na bhalʉmbɨɨlɨli nanshi ʉPaulo (bhaazya mu Mbombo Zya Bhasontwa 13:1-13) nʉ Balinaaba (bhaazya mu Mbombo Zya Bhasontwa 15:36-41), hahinji nʉ Peeteli (bhaazya 1 Peeteli 5:13).
Mu shitaabu ɨshi, ʉMaalʉko ahabhasimbiiye aBhakilisiti abha mwi booma ɨlya pa Luumi. Ɨnsɨɨbho zyakwe zyahali hubhakhamantanye aBhakilisiti mu lwɨtɨho, alɨngaane na je, ahabhaazyo ɨho, ʉmwɨnɨ ʉNeelo ha hatabhaalaga, hahali hɨ mayɨmba hwa Bhakilisiti. ɄMaalʉko ahali nɨ nsɨɨbho ɨzya hubhabhʉʉzye aBhakilisiti huje, bhakhondɨɨye ayɨmbe nanshi ʉKilisiti yʉʉyo ahayɨmbɨle na fwe. Ahanzaga huje, aBhakilisiti abha hwi booma ɨlya hu Luumi bhahwibhɨɨhaje haani na khamantane, alɨngaane na je, abhalʉgʉ bhaabho bhahanzaga hubheefwe mu lwɨtɨho ʉlwa hunʼsʉʉbhɨle ʉYeesu Kilisiti.
Ɨbhoneha huje, ʉMaalʉko ahasimbile ɨshitaabu ɨshi mu maaha gɨ mashʉmi nʼtanda afishe amashʉmi pʉnga (60-70) ɨshi, afume ʉYeesu lwa wapaapwa. Hu habhaazyo ɨho aBhaizilaeeli bhahalongozewaaga na bhalongozi bhɨ silikaali yɨ Shiluumi. Ahabhaazyo ɨho aBhaizilaeeli saga bhahali ni khone ɨlya hunʼgoje ʉmuntu sinta bhʉʉzɨwe nʉ nʼongozi wɨ Shiluumi. Hwope afwe hwa Yeesu, aBhayahuudi bhahanʼtwalile hwa nʼongozi wɨ Shiluumi ʉPilaato huje, abhabhʉʉzye hu nongwa ya hunʼgoje ʉYeesu.
ɄMaalʉko abhonesya ɨnsɨɨbho ɨzya simbe ɨshitaabu ɨshi mu lwoli ʉlwa hwande,
“ƗNongwa ɨNyinza ɨzya Yeesu Kilisiti ʉMwana Wa Ngʉlʉbhɨ.”
Ahwanza abhaazyi bhaakwe bhamanye huje, ʉYeesu Kilisiti yʉ Meesiya,* Meesiya litaawa lya mu njango ɨyɨ Shiebulaniya. Mu Shiyunaani bhayiga, ʉKilisiti. Amataawa ɨgo hwa huje wa pahwilwe ɨnyemba (wa sayiilwe). ʉla ʉNgʉlʉbhɨ ahanʼsonteleziizye. Mu Maalʉko ʉlyango gwa 1-8, amama amayele ʉYeesu ga habhombile huje, abhaazyi bhaakwe bhamanye huje, ʉYeesu yʉ naanu. Mu Maalʉko 8:29 ʉPeeteli ayiga, “Awe we Kilisiti.” Nantele, mu lyango ʉgwa 9-16, ʉMaalʉko amama ziila ʉYeesu ahayanjile hu nongwa ya fwe hwakwe. Mwɨga, ʉnʼsimbi ʉnʉ ahwanza abhantu bhamanye huje, ʉYeesu yʉ Meesiya. Nantele, ahayɨmbɨle na fwe huje, abhafyʉle abhantu bhaakwe. Mu Maalʉko 10:45 ʉYeesu ayiga,
“Nanɨ nɨ Mwana Wa Muntu saga nahɨnzɨle abhombelwe, lyoli nahɨnzɨle hubhabhombele abhanjɨ na fumye ʉwʉʉmi waanɨ abhe lisombo lya bhinji.”
Wope ʉnʼtwale ʉwɨ Shiluumi ayiga mu Maalʉko 15:39 huje, “Lyoli ʉmuntu ʉnʉ ahali Mwana Wa Ngʉlʉbhɨ!”
Ʉlubhambo ʉlwɨ shitaabu ɨshi
1. Amazwi ga gatagaliiye 1:1-13
2. Ɨmbombo zya Yeesu hu mukowa ʉgwa hu Galilaaya 1:14-6:13
3. ɄYeesu asogola hu mukowa ʉgwa hu Galilaaya 6:14-8:30
4. ɄYeesu abhala hwi booma ɨlya hu Yelusaleemu 8:31-10:52
5. Ahabhaazyo haala ʉYeesu apalamila afwe 11:1-15:47
Ɨmbombo zya Yeesu hwi booma ɨlya hu Yelusaleemu 11:1-13:37
ɄYeesu alongwa na khomeelwe pa shikhobheehanyo 14:1-15:47
6. ɄYeesu azyʉha 16:1-8
7. ɄYeesu ahubhaloleshela abhasundwe bhaakwe na zʉbhe hu mwanya 16:9-20
1
ɄYoohani alɨngaanya idala lya Mwɨnɨ ʉYeesu
(Mataayo 3:1-12; Luuka 3:1-18; Yoohani 1:19-28)
Ʉwu wʉ wandilo wɨ Nongwa ɨNyinza ɨzya Yeesu Kilisiti Kilisiti hwa huje ʉla wa hasontiilwe nʉ Ngʉlʉbhɨ hubhafyʉle abhantu na hubhalongozye mu wumwɨnɨ waakwe. Bhaazya izwi Kilisiti hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. ʉMwana Wa Ngʉlʉbhɨ. Zyahasimbwilwe nʉ nʼkuwi wa Ngʉlʉbhɨ Nʼkuwi wa Ngʉlʉbhɨ hwa huje ʉmuntu ʉya hubhabhʉʉzya abhantu ɨnongwa zya zifuma hwa Ngʉlʉbhɨ. ʉYesaaya mu shitaabu shaakwe huje, ʉNgʉlʉbhɨ ahaga, “Enya, nahaihunʼsonteelezya ʉnʼsontwa waanɨ ʉyo ahaihutagaalila. Ahaihubhabhɨɨha nzɨɨla abhantu huje, bhahwejeelele, nanshi abhantu sha bhalɨngaanya idala hu nongwa ya mwɨnɨ.”  Bhaazya Malaaki 3:1. “Ʉnʼsontwa ʉnʉ ya yʉʉla ahailʉmbɨlɨlaga mu lʉʉgwa huje,
‘Lilɨnganyaaji idala lya Yehoobha ʉNgʉlʉbhɨ,
mugolosyaje idala lyakwe.’ ”  Bhaazya Yesaaya 40:3.§ Amazwi agɨ lwoli ʉlwu hwa huje, abhantu bhalaataje na huzileshe ɨmbiibhi zyabho. Bhahuzibhɨɨhaje haani ɨnjeele zyabho humwambɨɨlɨle ʉYehoobha mu mooyo gaabho nkashele ayɨnza.
Ʉnʼsontwa ʉyo ahali yʉ Yoohani ʉMwozi, ʉya hakuwiilwe nʉ Yesaaya ʉnʼkuwi wa Ngʉlʉbhɨ. ɄYoohani ahʉmvwɨha mwi gona, ahalʉmbɨlɨlaga huje, abhantu bhalaataje, bhazileshe ɨmbiibhi zyabho na hwoziwe huje, ʉNgʉlʉbhɨ abhakhobhoshele ɨmbiibhi zyabho. Abhantu abhinji afume hwi booma ɨlya hu Yelusaleemu* Bhaazya izwi Yelusaleemu hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. na mu mukowa gwonti ʉgwa hu Yudeeya bhahamʼalilaga ʉYoohani huje, bhanʼtejeelezye. Bhahalambaga na zileshe ɨmbiibhi zyabho, wope ahabhozyaga pi sooho ɨlyɨ Yolodaani.
ɄYoohani ahakwataga amenda gɨ mawooya gɨ hanu yɨ hwɨtwa ngamiya, ahahwipinyaga ni lamba ɨlyɨ nkwembe mu nʼsana gwakwe. Ɨshalye shaakwe shahali ɨnzije nʉ wʉʉshi. ɄYoohani ahalʉmbɨlɨlaga ahagaga, “Saga patali abhala hwɨnze ʉmuntu ʉnʼgoosi hunshɨle anɨ. Anɨ saga ɨhondɨɨye abhe nʼkalwe waakwe huje, ɨnganʼsugamila na hwawule ɨnkusa zyɨ ndaatʉ zyakwe. ahwawule ɨndaatʉ zyakwe Nkashele ʉnʼjenu atʉʉha mu nyumba, ʉnʼkalwe ahamwawulaga ɨndaatʉ na hwozye amanama gaakwe. Ɨmbombo ɨyo yahali ya nʼkalwe ʉwa pansi lwonti. Anɨ ɨhubhoozya amwɨ na mɨnzɨ, leelo ʉmwene ahaihubhoozya nʉ Mʼpepo ʉMʼfinjile.”
ɄYeesu ahwoziwa na jelwe hu lʉʉgwa
(Mataayo 3:13-4:11; Luuka 3:21-22; 4:1-13)
Ɨnsiku ziziila, ʉYeesu ahɨnza afume hwi booma ɨlya hu Nazaleeti, hu mukowa ʉgwa hu Galilaaya. Bhaazya izwi Galilaaya hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. Wope ʉYoohani ʉMwozi ahamwozya pa Yolodaani paala. 10 ɄYeesu lwa hazʉbha lwene mu mɨnzɨ, ahalola hu mwanya hwigule, nʉ Mʼpepo ʉMʼfinjile§ Bhaazya izwi Mʼpepo ʉMʼfinjile hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. ahwiha hwa mwene nanshi ɨnkʉnda. 11 Izwi lyahʉmvwɨha afume hu mwanya hu nongwa ya Yeesu huje, “Awe we Mwana waanɨ ʉnʼkʉndwe. Ʉhungwɨzya ʉmwoyo.”
12 Pɨnɨɨpo lwene ʉMʼpepo ʉMʼfinjile ahanʼongola ʉYeesu abhale hu lʉʉgwa. 13 Ahadɨɨla paala ɨnsiku amashʉmi ganɨ, ahajeliilwe abhombe ɨmbiibhi nʉ Seetano.* Bhaazya izwi Seetano hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. Ahali peeka nɨ hanu, bhope abhantumi Bhaazya izwi Bhantumi hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. afume hwa Ngʉlʉbhɨ bhahamʼombelaga.
ɄYeesu ahubhasalula abhasundwe
(Mataayo 4:12-22; Luuka 4:14-15; 5:1-11)
14 ɄHeloode ʉAntipa Bhaazya izwi Heloode Antipa hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. ya hali mwɨnɨ mu habhaazyo ɨho, ahanʼkʉnga ʉYoohani mu hoobhe. Sha hwɨli mu hoobhe, ʉYeesu ahabhala hu mukowa ʉgwa hu Galilaaya, ahalʉmbɨlɨlaga ɨNongwa ɨNyinza ɨzya Ngʉlʉbhɨ. 15 Lwa halʉmbɨlɨlaga, ahagaga, “Ahabhaazyo haala hahakuwiilwe hafishile. Nantele, ʉwumwɨnɨ wa Ngʉlʉbhɨ wupalamiiye. Ɨshi lambaji na zileshe ɨmbiibhi zyenyu, na huzyɨtɨshe ɨNongwa ɨNyinza ɨzya Ngʉlʉbhɨ.”
16 Isiku limo, ʉYeesu lwa shɨzanya munshɨnjɨ mu Nsʉmbi ɨYa Hu Galilaaya, ahabhalola ʉSiimoni nʉ Anduleeya, bha bhahali bhanakwabho. Bhaheelaga ɨnswɨ nʉ waavu, pɨpo bhahali bheela nswɨ. 17 ɄYeesu ahaga, “Mumbɨnjɨlɨzyaje anɨ na bhe bhasundwe bhaanɨ. Lyoli ɨmbala hubhamanyizye hubhaleete abhantu hwaliinɨ, nanshi sha mwaheelaga ɨnswɨ hwisinda.” 18 Pɨnɨɨpo lwene, bhahayileha ɨmbombo yaabho, bhahanda humʼɨnjɨɨlɨle ʉYeesu.
19 Lwa waabhala pilongolela hashe peeka na bhasundwe bhaakwe bhabhɨɨlɨ, ʉYeesu ahabhalola ʉYaakobo nʉ Yoohani abhavwɨlɨ bha Zebedaayo, bhali mu waato, Enya ɨholanyo yɨ waato mu Maalʉko 4:35-39. bhahazilɨnganyaaga ɨnyeelo zyabho. 20 Lwʉlwo, ahabhaana huje, bhabhe bhasundwe bhaakwe. Bhahanʼeha ʉZebedaayo ʉyise waabho na bhabhomba mbombo bhaakwe mu waato muula, bhahanda humʼɨnjɨɨlɨzye ʉYeesu.
ɄYeesu alolesya ikhone lyakwe
(Luuka 4:31-37)
21 Ɨpo ʉYeesu na bhasundwe bhaakwe bhanɨ bhahabhala mwi booma ɨlya hu Kapelenaumu. Isiku ɨlyɨ Sabaato§ Isiku ɨlyɨ Sabaato hwa Bhayahuudi lisiku lya puute na tʉʉye lwene. Bhaazya izwi Sabaato hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. lwa lyahafiha, bhahatʉʉha mu nyumba ɨya puutile na manyiilile,* nyumba ɨya puutile na manyiilile Mu Shiyunaani bhayiga, isinagoogi. Bhaazya izwi Nyumba ɨya puutile na manyiilile hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. wope ʉYeesu ahanda hubhamanyizye paala. 22 Abhantu bhonti bha bhahanʼtejelezyaga, bhahakhasamala hu manyizyo zyakwe. Ahabhamanyizyaga nanshi ʉmuntu ʉwi khone ʉwa lajizya, saga ahamanyizyaga nanshi abhamanyizyi bhaabho abhɨ ndajizyo zya Moose Abhamanyizyi bhaabho abhɨ ndajizyo zya Moose bhahali bhamanyi bha bhamanyiiye ɨndajizyo zya Moose, huzilulanye na hubhamanyizye abhantu ɨndajizyo na miiho gaabho. Bhaazya izwi Bhamanyizyi abhɨ ndajizyo zya Moose hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. sha bhahabhombaga.
23 Mu nyumba yaabho ɨya puutile na manyiilile muula, mwahali nʉ muntu wa hali ni pepo ikhandamanu, lyahakhoola haani, 24 lyahaga, “We Yeesu wa hu Nazaleeti! Ʉgandi hutitaamye. Tije ʉyɨnzɨle hutinangaanye? Ɨhumanya huje, awe we naanu, awe ʉli Mʼfinjile Wa Ngʉlʉbhɨ.” 25 ɄYeesu ahalikhajila ipepo liila huje, “Pʉʉma! Fuma mwa muntu ʉnʉ!” 26 Ipepo ikhandamanu liila lyahanʼyinzanya haani, lyahakhoolile na fume mwa muntu ʉla. 27 Abhantu bhonti bhahaswiga haani, bhahabhʉzɨlɨzanya huje, “Yeenu yɨɨnɨ? Ɨmanyizyo ɨzyo mpya, zi khone! Nantele, enya, ali ni khone ɨlya shɨmbɨzye ɨmpepo, zyope zifuma!” 28 Hashe lwene, gaala gonti ga gahabhombɨɨshe, abhantu afume mu mukowa gwonti ʉgwa hu Galilaaya bhahabha bhʉmvwɨzye.
ɄYeesu ahubhaponia ɨnzegema abhantu
(Mataayo 8:14-17; Luuka 4:38-41)
29 Lwa walikhajila ipepo ikhandamanu, ʉYeesu na bhasundwe bhaakwe ʉSiimoni, ʉAnduleeya, ʉYoohani nʉ Yaakobo bhahafuma mu nyumba ɨya puutile na manyiilile. Bhahabhala hu khaaya ya Siimoni nʉ Anduleeya. 30 Lwa bhaafiha lwene, bhahamʼʉʉzya huje, ʉnyinavyala wa Siimoni mʼinu, abhinile ɨnzegema, agonile mu nyumba pa shitala shaakwe. 31 Ɨpo ʉYeesu ahazʉmbɨɨla pa gonile, ahanʼkhata ʉnʼkhono, ahamʼʉʉsya. Lwʉnʉʉlwo ʉnyinavyala wa Siimoni ahapona ɨnzegema, ahanda hubhatengaanye ɨshalye.
32 Isiku liliila nalyabheela ɨSabaato lwa yamaliha, ɨSabaato lwa yamaliha ABhayahuudi bhahamanyiziiwe na bhamanyizyi bhaabho abhɨ ndajizyo zya Moose huje, abhantu saga bhahwanziwa aponie pi siku ɨlyɨ Sabaato. Bhahabhazyaga isiku ahwandile shalyabheela afishile ɨndaabhɨ yaakwe shalyabheela. Alɨngaane nɨɨzyo, hu nongwa ya khate ɨndajizyo ɨzyo, abhantu bhahanʼeetela ʉYeesu abhabhinu isiku ɨlya pa Mulʉngʉ. abhantu bha pi booma paala bhahanʼetelaga ʉYeesu abhabhinu abhinji, na bha bhahali nɨ mpepo. 33 Abhantu abhinji afume mwi booma liila nka bhahabhʉngaana pa lubhʉngʉlʉ lwa pa khaaya ya Siimoni nʉ Anduleeya. 34 ɄYeesu ahabhaponiaga abhantu bha bhahali nɨ nzegema zya zili nyinji nyinji lwene. Nantele, ahefwaga ɨmpepo ɨnyinji, leelo saga ahazilehaga ɨmpepo huje, ziyanje, pɨpo zyahamɨɨnye huje, ʉYeesu yʉ Mwana Wa Ngʉlʉbhɨ.§ Bhaazya izwi Mwana Wa Ngʉlʉbhɨ hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.
ɄYeesu abhala apuute humʼfise
(Luuka 4:42-44)
35 Ɨndaabhɨ yaakwe nashampwi, ʉYeesu ahafuma, ahabhala pamo pa saga bhali abhantu, ahanda apuute. 36 Lwa bhega nʉʉmo mu nyumba, ʉSiimoni na bhamwabho bhahanda humwanze. 37 Lwa bhamwaga, bhahamʼʉʉzya bhahaga, “Abhantu abhinji haani ʉhwo bhahubhʉzɨɨlɨzya!” 38 Ʉmwene ʉYeesu ahabhaamula, “Ena, hwope hwahali shinza! Ɨshi saali tibhale hu mabooma aganjɨ aga mu pɨɨpɨ nɨɨli huje, hwope ɨmbale ɨndʉmbɨɨlɨle, pɨpo ya yɨɨnɨ ɨmbombo yɨ nɨnzɨɨye.” 39 Ɨpo leelo, ahajenda mu mukowa gwonti ʉgwa hu Galilaaya na lʉmbɨɨlɨle mu nyumba zyabho ɨzya puutile na manyiilile, na hubheefwe abhantu ɨmpepo.
ɄYeesu ahumʼponia ʉmuntu ʉwɨ makete
(Mataayo 8:1-4; Luuka 5:12-16)
40 Isiku limo, ʉmuntu ʉmo ʉwɨ makete* ʉwɨ makete Abhɨ makete saga bhahanziwaaga asangaane na bhantu abhanjɨ bha bhahali bhinza lwene. Saga bhahanziwaaga atʉʉshe pa lupuuto. ahamwɨnzɨla ʉYeesu, ahasugamila pa manama gaakwe, ahanʼamba huje, “Ɨmɨɨnye huje, ʉbhajiiye humponie na hunsangalusye. Nkʉ gɨɨne, ʉmponie na hunsangalusye.” 41 ɄYeesu ahanʼsaajila, ahagolosya ʉnʼkhono gwakwe na humʼpalamansye ʉmʼinu, ahamwamula ahaga, “Ɨhwanza. Pona na sangalushe!” 42 Pa lubhilo lwene amakete gahamwepa, ahasangaluha. 43-44 ɄYeesu ahanʼkhajiizya huje, “Ʉsahasheele humʼʉʉzye ʉmuntu wowonti ɨga. Leelo, bhalaga ʉhwilolesye hwa nʼsayi wa Ngʉlʉbhɨ. Alɨngaane nɨ ndajizyo ɨzya Moose, ʉnʼsayi wa Ngʉlʉbhɨ yʉʉyo ahasimishizyaga huje, ʉmuntu asangaluushe amakete. Bhaazya ɨMbombo Zya Bhalaawi (Mambo ya Walawi) 14:1-32; ɨNyiizuho (Kumbukumbu La Torati) 24:8. Ʉbhale, ʉfumye ɨnsangu ɨya sangalushe hwaho, nanshi ʉMoose Bhaazya izwi Moose hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. sha halajiziizye hwa bhɨ makete bha bhasangaluushe. Abheene peeka na bhantu abhanjɨ bhahazilole ɨmbombo ʉNgʉlʉbhɨ zya wabhomba huliiwe.” Ahanʼsogozya lubhilo. 45 Leelo, ʉmuntu ʉla ahasogola paala, ahanda hubhamamile abhantu poponti paala na yanje ʉYeesu zya mʼombɨɨye. Lwa hakhonzyaga ɨsho, ʉYeesu ahanda apootwe atʉʉshe mu mabooma gogonti gaala pa pazelu.§ ɄYeesu ahanda apootwe atʉʉshe mu mabooma gogonti gaala pa pazelu, pɨpo abhantu abhinji bhɨnzaga humʼʉngaanile huje, abhaponie. Ahabhanga mwene hwʉnzɨ hu mabooma, leelo abhantu bhahamwɨnzɨlaga afume ʉhwu nʉʉhwu.

*^ Meesiya litaawa lya mu njango ɨyɨ Shiebulaniya. Mu Shiyunaani bhayiga, ʉKilisiti. Amataawa ɨgo hwa huje wa pahwilwe ɨnyemba (wa sayiilwe).

1:1 Kilisiti hwa huje ʉla wa hasontiilwe nʉ Ngʉlʉbhɨ hubhafyʉle abhantu na hubhalongozye mu wumwɨnɨ waakwe. Bhaazya izwi Kilisiti hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:2 Nʼkuwi wa Ngʉlʉbhɨ hwa huje ʉmuntu ʉya hubhabhʉʉzya abhantu ɨnongwa zya zifuma hwa Ngʉlʉbhɨ.

1:2 Bhaazya Malaaki 3:1.

1:3 Bhaazya Yesaaya 40:3.

§1:3 Amazwi agɨ lwoli ʉlwu hwa huje, abhantu bhalaataje na huzileshe ɨmbiibhi zyabho. Bhahuzibhɨɨhaje haani ɨnjeele zyabho humwambɨɨlɨle ʉYehoobha mu mooyo gaabho nkashele ayɨnza.

*1:5 Bhaazya izwi Yelusaleemu hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:7 ahwawule ɨndaatʉ zyakwe Nkashele ʉnʼjenu atʉʉha mu nyumba, ʉnʼkalwe ahamwawulaga ɨndaatʉ na hwozye amanama gaakwe. Ɨmbombo ɨyo yahali ya nʼkalwe ʉwa pansi lwonti.

1:9 Bhaazya izwi Galilaaya hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

§1:10 Bhaazya izwi Mʼpepo ʉMʼfinjile hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

*1:13 Bhaazya izwi Seetano hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:13 Bhaazya izwi Bhantumi hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:14 Bhaazya izwi Heloode Antipa hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:19 Enya ɨholanyo yɨ waato mu Maalʉko 4:35-39.

§1:21 Isiku ɨlyɨ Sabaato hwa Bhayahuudi lisiku lya puute na tʉʉye lwene. Bhaazya izwi Sabaato hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

*1:21 nyumba ɨya puutile na manyiilile Mu Shiyunaani bhayiga, isinagoogi. Bhaazya izwi Nyumba ɨya puutile na manyiilile hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:22 Abhamanyizyi bhaabho abhɨ ndajizyo zya Moose bhahali bhamanyi bha bhamanyiiye ɨndajizyo zya Moose, huzilulanye na hubhamanyizye abhantu ɨndajizyo na miiho gaabho. Bhaazya izwi Bhamanyizyi abhɨ ndajizyo zya Moose hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:32 ɨSabaato lwa yamaliha ABhayahuudi bhahamanyiziiwe na bhamanyizyi bhaabho abhɨ ndajizyo zya Moose huje, abhantu saga bhahwanziwa aponie pi siku ɨlyɨ Sabaato. Bhahabhazyaga isiku ahwandile shalyabheela afishile ɨndaabhɨ yaakwe shalyabheela. Alɨngaane nɨɨzyo, hu nongwa ya khate ɨndajizyo ɨzyo, abhantu bhahanʼeetela ʉYeesu abhabhinu isiku ɨlya pa Mulʉngʉ.

§1:34 Bhaazya izwi Mwana Wa Ngʉlʉbhɨ hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

*1:40 ʉwɨ makete Abhɨ makete saga bhahanziwaaga asangaane na bhantu abhanjɨ bha bhahali bhinza lwene. Saga bhahanziwaaga atʉʉshe pa lupuuto.

1:43-44 Alɨngaane nɨ ndajizyo ɨzya Moose, ʉnʼsayi wa Ngʉlʉbhɨ yʉʉyo ahasimishizyaga huje, ʉmuntu asangaluushe amakete. Bhaazya ɨMbombo Zya Bhalaawi (Mambo ya Walawi) 14:1-32; ɨNyiizuho (Kumbukumbu La Torati) 24:8.

1:43-44 Bhaazya izwi Moose hu Ɨngalulanyo yɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

§1:45 ɄYeesu ahanda apootwe atʉʉshe mu mabooma gogonti gaala pa pazelu, pɨpo abhantu abhinji bhɨnzaga humʼʉngaanile huje, abhaponie.