ƗMbombo Zya Bhasontwa bha Yeesu
Ʉtagaalizyo
Ʉnʼsimbi ʉwɨ shitaabu ɨshi yʉ Luuka. ɄLuuka saga ahali Nʼyahuudi (bhaazya aBhakolosaayi 4:7-14). Leelo, ahajendaga nʉ Paulo ʉnʼsontwa ʉhwu nʉʉhwo, nantele ahali mʼmanyani waakwe ʉnʼsundwe (bhaazya 2 Tiimoti 4:11). ɄPaulo ayanga huje, ʉLuuka ahali mʼomba mbombo ʉwamwabho (bhaazya Filimooni 1:24), nantele ahali nʼganga ʉnʼkʉndwe (bhaazya aBhakolosaayi 4:14).
ɄLuuka ahasimbile ɨshitaabu ɨshɨ Mbombo Zya Bhasontwa mu maaha agɨ mashʉmi nʼtanda na gabhɨɨlɨ afishe amashʉmi nʼtanda na gataatu (62-63) afume ʉYeesu lwa wapaapwa. Ahabhaazyo haala ahali peeka nʉ Paulo mwi booma ɨlya hu Luumi.
ɄLuuka ahasimbile ɨshitaabu ɨsha Luuka nɨ shɨ Mbombo Zya Bhasontwa hwa muntu ʉyo bhahagaga ʉTiyofiilo. ɄLuuka ahanʼsimbiiye ʉTiyofiilo huje, “wɨ nshɨnshɨ” (bhaazya Luuka 1:1). Abhamanyiihanyi abhinji bhi Bhangili bhasɨɨbha huje, ʉTiyofiilo ahali muntu wa saga Nʼyahuudi wa fyʉlɨɨlwe afume hwa bhantu abhagoosi mu Luumi.
Ɨshitaabu ɨshɨ Mbombo Zya Bhasontwa wujendeelezyo wɨ shitaabu ɨsha Luuka (bhaazya ɨMbombo Zya Bhasontwa 1:1), hwa huje shihwandila paala, ɨshitaabu ɨsha Luuka pa shimalishila.
Mu shitaabu ɨshɨ Mbombo Zya Bhasontwa, ʉLuuka ayanga ɨnongwa ɨzyɨ maaha amashʉmi gataatu (30) agɨ shibhanza ɨsha hu wandilo, ʉYeesu lwa waabhala hu mwanya. Ɨnsɨɨbho zyakwe ɨngoosi zyahali zya bhonesye, ʉNgʉlʉbhɨ sha yisiizye ɨNongwa ɨNyinza ɨzya Yeesu, nantele sha kuziizye na hubhasaye abhooziwa hwi dala ɨlyɨ mbombo ɨya Mʼpepo ʉMʼfinjile. Ɨnongwa ɨnyinji haani mu shitaabu ɨshi, nongwa zya nʼsontwa ʉPaulo.
Ɨmbaatiho ɨzyɨ shitaabu ɨshi
Ɨshibhanza ɨsha hu wandilo 1:1-5:42
Amalabha na nyampaane ɨNongwa ɨNyinza ɨzya Yeesu 6:1-9:31
Ɨmbombo zya Peeteli 9:32-12:25
Ɨnshʉʉla ya hwande ɨya Paulo abhale alʉmbɨɨlɨle 13:1-14:28
Ʉgamulo ʉlwɨ lubhʉngaano ʉlwa mwi booma ɨlya hu Yelusaleemu 15:1-41
Ɨnshʉʉla ya bhɨɨlɨ ɨya Paulo abhale alʉmbɨɨlɨle 16:1-18:28
Ɨnshʉʉla ya taatu ɨya Paulo abhale alʉmbɨɨlɨle 19:1-21:14
ɄPaulo apinywa na shʉʉle abhale mwi booma ɨlya hu Luumi 21:15-28:31
1
Ɨndapo ɨzya hwambɨɨlɨle ʉMʼpepo ʉMʼfinjile
Holo waanɨ Tiyofiilo, mu shitaabu shaanɨ ɨsha hwande* Ɨshitaabu shaanɨ ɨsha hwande hwa huje shitaabu sha Luuka. nahahusimbiiye hu nongwa ya gaala gonti, ʉYeesu ga habhombaga na manyizye, afume hu wandilo wɨ mbombo yaakwe afishe isiku liila ahanyeetulwa abhale hu mwanya. Sha sɨɨle abhale hu mwanya, ahabhalajiziizye abhasontwa bhaakwe bha habhasaluuye ashɨlɨle hu Mʼpepo ʉMʼfinjile Bhaazya izwi Mʼpepo ʉMʼfinjile hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. bhabhombe ziila ʉNgʉlʉbhɨ zya hwanza. Hu habhaazyo ahɨ nsiku amashʉmi ganɨ afume azyʉshile mu bhafwe, ahahwilolesyaga hwa bhasontwa bhaala hahinji lwene. Ahabhalangaga hahinji pa pazelu huje, ʉmwene mwʉmi. Nantele, ahabhamanyizyaga ɨnongwa ɨzyɨ wumwɨnɨ wa Ngʉlʉbhɨ.
Isiku limo, ʉYeesu lwa lya peeka na bhasontwa, ahabhalajizya huje, “Musahasogole mwi booma ɨlya mu Yelusaleemu, Bhaazya izwi Yelusaleemu hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. leelo mugʉʉlɨle mwʉmwu, hafishe ahabhaazyo haala mwahaiyambɨɨlɨla ɨmpeesya ɨya Mʼpepo ʉMʼfinjile. Ɨyo ya yɨ mpeesya ɨla ʉDaada ʉNgʉlʉbhɨ ahalapile, ɨndapo ya mwahanʉmvwɨzye ɨyanga. ɄYoohani ahabhozyaga abhantu hu mɨnzɨ, leelo hu nsiku nyishe lwene ziila zihwɨnza, amwɨ mwahaiyooziwa hu Mʼpepo ʉMʼfinjile.” § Mwahaiyooziwa hu Mʼpepo ʉMʼfinjile hwa huje ʉNgʉlʉbhɨ ahaihunʼsonteelezya ʉMʼpepo ʉMʼfinjile akhale mu mwoyo gwa bhantu na hubhalongozye. Nantele, ahaihubhasangalusya ɨmbiibhi zyabho, na hubhapeele ikhone ɨlya humwɨtɨshe ʉNgʉlʉbhɨ.
ɄYeesu anyeetulwa abhale hu mwanya
Abhasontwa bha Yeesu lwa bhabhʉngɨɨne peeka nawo, bhahamʼʉzɨɨlɨzya bhahaga, “Bhʉlɨ, Mwɨnɨ, habhaazyo ɨha, ha wahaihutigalushizya tiBhaizilaeeli ʉwumwɨnɨ weetu?” Ahabhaamula huje, “Ɨnsiku na habhaazyo aha bhombeshe ɨzyo, saga mbombo yeenyu amanye. ɄDaada avibhɨɨshɨle hwi khone lyakwe yʉʉyo. Lwa wɨnza ʉMʼpepo ʉMʼfinjile huliimwɨ, mwahaiyambɨɨlɨla ikhone. Ɨpo mwahaimfumizyaga ʉsimishizi mu Yelusaleemu, mu mukowa gwonti ʉgwa hu Yudeeya, nʉ gwa hu Samaliya, afishe muula ɨnsi mwɨ peleliiye.”
ɄYeesu lwa waamala abhabhʉʉzye ɨgo, ahanyeetulwa pa maaso gaabho abhale hu mwanya. Ibhɨngo lyahanʼkwinshila, saga bhahanʼola nantele. 10 Hu habhaazyo hahaala lwa bhahwenya hu mwanya lwa sogola, nalinaali lwene abhantumi* Bhaazya izwi Bhantumi hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. bhabhɨɨlɨ bha bhakwɨte amenda amazelu, bhahɨmɨɨlɨla mu pɨɨpɨ nabho. 11 Bhahaga, “Mubhalume amwɨ mu bha mu Galilaaya, Bhaazya izwi Galilaaya hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi. yeenu mwɨmɨlɨɨye ɨpa muhwenya hu mwanya? ɄYeesu ʉnʉ wa nyetuliilwe afume huliimwɨ abhale hu mwanya, ahaigaluha nantele shishiila sha munʼolile lwa sogola.”
ɄNgʉlʉbhɨ ahunʼsalula ʉMatiya pa Yuuda
12 Ɨpo abhasontwa bha Yeesu bhahasogola pi gamba lya bhahagaga Mizeyituuni. Bhahaweela hwi booma ɨlya hu Yelusaleemu, lya lyahali pa pɨɨpɨ. Lyahali nanshi ɨkilometa yeeka ɨshi afume pi gamba ɨlyo. 13 Lwa bhatʉʉha mwi booma, bhahabhala mu nyumba ɨnjeleehanye, bhahazʉbha hu mpanda ɨya pamwanya, mwa bhahakhomanilaga. Abhasontwa ɨbho bha bhɨɨbha: ʉPeeteli, ʉYaakobo, ʉYoohani, ʉAnduleeya, ʉFilipo, ʉToomasi, ʉBasolomaayo, ʉMataayo, ʉYaakobo ʉmʼvwɨlɨ wa Alʉfaayo, ʉSiimoni ʉNʼzeloote ʉSiimoni ʉNʼzeloote Bhaazya Mataayo 10:4; Luuka 6:15. ɄSiimoni ahali na mataawa gabhɨɨlɨ, limo yʉ Siimoni ʉNʼzeloote, ɨlyamwabho yʉ Siimoni ʉNʼkaanani. hwa huje lwɨla nsi yaakwe, nʉ Yuuda ʉmʼvwɨlɨ wa Yaakobo. 14 Ɨbho bhonti, peeka nʉ Maliya ʉnyina wa Yeesu, abhashɨ abhanjɨ na bhaholo bha Yeesu bhahabhʉngaanaga hunʼaabhe ʉNgʉlʉbhɨ.
15 Isiku limo, abhooziwa bhahabhʉngɨɨne peeka, bhahafishile abhantu ɨmya yeeka na mashʉmi gabhɨɨlɨ ɨshi (120). Ɨpo ʉPeeteli ahɨmɨɨlɨla paahati yaabho, 16 ahabhabhʉʉzya huje, “Bhaholo bheetu, ɨNsimbo ɨMfinjile zyahakhondɨɨye huje, zibhombeshe. ɄMʼpepo ʉMʼfinjile ahakuwile ɨzyo ashɨlɨle hwa maama weetu ʉDaudi, hu nongwa ya Yuuda wa habhalongʉʉye abhantu bhaala bha bhahanʼkhɨɨte ʉYeesu. 17 ɄYuuda ʉSikalyoti ahali peeka naatɨ, ahasaluliilwe abhombe ɨmbombo peeka naatɨ.”
18 Lwa waposheela ɨmpɨɨya ɨzyɨ mbiibhi, ahakalila ʉnʼgʉnda.Mu nʼgʉnda ʉmwo ahagwa kupama, ɨvyanda vyahatuluha, ʉwula wonti wahanyampaana pansi. 19 Izwi ɨlyo lyahamanyiha hwa bhantu bhonti bha bhahakhalaga hu Yelusaleemu. Ʉnʼgʉnda guula bhahagupeela itaawa ɨlya Hakeeli Daama, hu njango yaabho§ Ɨnjango yaabho hwa huje Shialaamu. hwa huje ʉNʼgʉnda Gwi Danda.* Amazwi agɨ lwoli ʉlwi shʉmi na naana (18) afishe ʉlwoli ʉlwi shʉmi na fundihandwɨmo (19) saga mazwi ga Peeteli, leelo mazwi ga Luuka.
20 ɄPeeteli ahonjela ayanje huje, “Ɨgo ga gɨɨgo gahasimbwilwe mu shitaabu ɨshɨ Nsalifyo huje,
‘Ɨnyumba yaakwe yahaibha lisaami,
agandi akhale ʉmuntu nʉʉmo.’  Bhaazya ɨNsalifyo (Zaburi) 69:25.
Nantele, ɨsimbwilwe huje,
‘Ɨmbombo yaakwe ɨya longozye bhamʼpeele ʉmuntu ʉwɨnjɨ.’  Bhaazya ɨNsalifyo (Zaburi) 109:8.
21-22 Hu nongwa ɨzyo, ahwanziwa abhe ʉnʼume ʉwɨnjɨ ʉmo wa nza jendaje peeka naatɨ mu mbombo, afumyaje ʉsimishizi huje, ʉMwɨnɨ weetu ʉYeesu azyʉshile mu bhafwe. Ʉmuntu ʉyo ahwanziwa huje, abhanje ʉmo mwa bhaala bha bhahali peeka naatɨ hu habhaazyo honti ha tahamʼɨnjɨlɨlaga ʉMwɨnɨ weetu ʉYeesu lwa hashɨlaga mwa bhantu. Ahwanziwa huje, abhanje ʉmo mwa bhaala bha bhahali peeka naatɨ afume mu habhaazyo haala ʉYoohani ahozyaga abhantu, afishe isiku liila ʉYeesu lwa hanyetulwaga huliitɨ abhale hu mwanya.”
23 Ɨpo abhooziwa bhahataha amataawa aga bhalume bhabhɨɨlɨ. Ʉmo ahali yʉ Yoosefu Balisaaba ʉla itaawa lyakwe ɨlyɨnjɨ ahali yʉ Yuusito, nʉ wa bhɨɨlɨ ahali yʉ Matiya. 24 Ɨpo bhahanʼaabha ʉNgʉlʉbhɨ bhahaga, “Awe Mwɨnɨ Yeesu, ʉmɨɨnye zya zili muuhati mu mooyo ga bhantu bhonti. Ɨshi, ʉtilanje wʉ nʼsaluuye mwɨbha, 25 nka pyanile pa mbombo ya nʼsontwa, ʉYuuda ya hayileshile, ahafwa, ahabhala ɨpo pa panʼkhondɨɨye yʉʉyo.” 26 Ɨpo bhahaduunya ɨnduunya Bhahaduunya ɨnduunya hwa huje aBhayahuudi bhahasimbaga amataawa ga bhantu mu mawe amadoodo, na hugabhɨɨshe gonti mu lwɨndɨ. Bhahayinzanyaaga afishile iwe lyeka lifume na lagale pansi. Ʉmuntu ʉyo iwe lya lili ni taawa lyakwe nka lyatala afume, ya bhahagaga ashɨlɨle, na je, asaluliilwe nʉ Ngʉlʉbhɨ yʉʉyo. Bhaazya ɨNjango (Mithali) 16:33. abhantu bhabhɨɨlɨ bhaala, yope ɨnduunya yahanʼgwɨla ʉMatiya. Ʉyo ahabha peeka na bhasontwa abhanjɨ bhaala ishʉmi na weeka.

*1:1 Ɨshitaabu shaanɨ ɨsha hwande hwa huje shitaabu sha Luuka.

1:2 Bhaazya izwi Mʼpepo ʉMʼfinjile hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:4 Bhaazya izwi Yelusaleemu hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

§1:5 Mwahaiyooziwa hu Mʼpepo ʉMʼfinjile hwa huje ʉNgʉlʉbhɨ ahaihunʼsonteelezya ʉMʼpepo ʉMʼfinjile akhale mu mwoyo gwa bhantu na hubhalongozye. Nantele, ahaihubhasangalusya ɨmbiibhi zyabho, na hubhapeele ikhone ɨlya humwɨtɨshe ʉNgʉlʉbhɨ.

*1:10 Bhaazya izwi Bhantumi hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:11 Bhaazya izwi Galilaaya hu Ɨngalulanyo ɨzyɨ mazwi amajenu hu wandilo wɨ shitaabu ɨshi.

1:13 ʉSiimoni ʉNʼzeloote Bhaazya Mataayo 10:4; Luuka 6:15. ɄSiimoni ahali na mataawa gabhɨɨlɨ, limo yʉ Siimoni ʉNʼzeloote, ɨlyamwabho yʉ Siimoni ʉNʼkaanani.

§1:19 Ɨnjango yaabho hwa huje Shialaamu.

*1:19 Amazwi agɨ lwoli ʉlwi shʉmi na naana (18) afishe ʉlwoli ʉlwi shʉmi na fundihandwɨmo (19) saga mazwi ga Peeteli, leelo mazwi ga Luuka.

1:20 Bhaazya ɨNsalifyo (Zaburi) 69:25.

1:20 Bhaazya ɨNsalifyo (Zaburi) 109:8.

1:26 Bhahaduunya ɨnduunya hwa huje aBhayahuudi bhahasimbaga amataawa ga bhantu mu mawe amadoodo, na hugabhɨɨshe gonti mu lwɨndɨ. Bhahayinzanyaaga afishile iwe lyeka lifume na lagale pansi. Ʉmuntu ʉyo iwe lya lili ni taawa lyakwe nka lyatala afume, ya bhahagaga ashɨlɨle, na je, asaluliilwe nʉ Ngʉlʉbhɨ yʉʉyo. Bhaazya ɨNjango (Mithali) 16:33.