Boh Pơhiăp Pơblang
1
A̱rôn (Luk 1:5; Bruă Mơnuă 7:40; Hêbrơ 5:4; 7:11; 9:4). A̱rôn jing ană tơčô Lêwi, jing sa čô amăng pluh-dua čô ană đah rơkơi Yakôb. Ñu jing pô blung hlâo tŭ ruăh kơčrâo jing pô khua ngă yang. Ơi Adai kơ tơlơi ƀing khua ngă yang ƀing Israel khŏm tŭ ruăh tơbiă rai amăng ƀing ană tơčô A̱rôn.A̱rôn jing ayŏng tha kơ Môseh. Ñu hăng Môseh tŭ tơkeng amăng rơnŭk ƀing ană plei Israel jing ƀing hlŭn amăng lŏn čar Êjip. A̱rôn djru Môseh dui ba ƀing Israel tơbiă mơ̆ng lŏn čar Êjip kiăng kơ tơklaih hĭ mơ̆ng tơlơi hlŭn mơnă.
Sa wơ̆t mơtam, tơdang ƀing Israel hơmâo tơgŭ pơkơdơ̆ng glaĭ laih hăng Môseh laih anŭn A̱rôn, Ơi Adai pơrơđah rơđah rơđo̱ng kơ ƀing gơñu hlơi jing pô Ñu hơmâo ruăh mă laih. Ơi Adai pơtă kơ ƀing gơñu kiăng kơ mă gai jra mơ̆ng rĭm khua ba akŏ kơ pluh-dua kơnung djuai Israel laih anŭn pioh gơñu amăng Sang Khăn Ơi Adai. Ñu pơtă kơ tơlơi hlơi pô Ñu hơmâo ruăh mă laih gai jra pô anŭn či čơnŭh bơnga. Ƀơi hrơi tŏ tui, gai hra A̱rôn tơƀeng hăng čơnŭh tơbiă bơnga laih anŭn hơmâo boh. Ơi Adai ăt pơtă kơ tơlơi arăng khŏm djă pioh gai jra A̱rôn amăng sa boh Hip Tơlơi Pơgop amăng Sang Khăn Ơi Adai jing sa gru. (Tơlơi Yap 17:1-10; Hêbrơ 9:4.) Lăng Lêwi laih anŭn Môseh.
3 Abraham Abraham jing ama ơi adon blung hlâo kơ ƀing ană plei yom hơjăn Ơi Adai, jing ƀing Yehudah. Đưm hlâo adih Ơi Adai pơtă kơ Abraham kơ tơlơi Ñu či pha brơi sa boh lŏn čar phrâo. Gơ̆ hăng lu ƀing ană tơčô gơ̆ či hơdip pơ anŭn yơh. Lŏn čar anŭn či jing lŏn čar gơñu pô yơh. Ơi Adai pơđar kơ ñu kiăng kơ tơbiă đuaĭ hĭ mơ̆ng lŏn čar ñu hlak dŏ hăng nao hơduah lŏn čar phrâo anŭn. Abraham tui gưt yơh. Ñu rơbat nao ataih biă mă laih anŭn amăng lu thŭn mơ̆n, tơl ñu hơduah ƀuh hĭ. Anŭn jing lŏn čar arăng pơanăn ră anai jing Israel.
Ơi Adai pơjing tơlơi pơgop hăng Abraham, ƀuăn kơ ñu kơ tơlơi ñu hăng ƀing ană tơčô ñu či jing ană plei yom hơjăn kơ Ơi Adai, jing ƀing Ñu či wai lăng, tơdah ƀing gơñu tui gưt kơ Ơi Adai. Lăng tơlơi pơgop.
Abraham hơmâo sa čô bơnai anăn HʼSarah. Ñu hăng HʼSarah ƀu hơmâo ană bă ôh tơl ƀing gơñu tha biă mă. Giŏng anŭn Ơi Adai ngă sa tơlơi mơsêh mơyang laih anŭn HʼSarah tơkeng rai kơ sa čô ană. Ƀing gơñu pơanăn ană anŭn jing Isa̱k.
Tơdang Isa̱k prŏng laih, ñu dŏ kơ sa čô đah kơmơi anăn HʼRebekah. HʼRebekah tơkeng rai dua čô ană đah rơkơi kơmar; ƀing gơñu pơanăn Esâo hăng Yakôb. Tơdơi kơ anŭn, Ơi Adai pơanăn kơ Yakôb jing Israel. Ƀing kơnung djuai ñu, jing ƀing Yehudah, jing ƀing mơnuih arăng juăt iâu “ƀing ană plei Israel.”
Yakôb dŏ kơ dua amai adơi anăn HʼLeah hăng HʼRačel; ñu ăt dŏ kơ dua čô ding kơna đah kơmơi mơ̆n. Ñu jing ama kơ pluh-dua čô ană đah rơkơi: Reuben, Simeôn, Lêwi, Yudah, Issakhar, Zebulun, Gad, Aser, Yôsêp, Benyamin, Dan, Naptali. Pluh-dua čô ană đah rơkơi anai hơmâo lu ană bă, laih anŭn ƀing ană bă gơñu hơmâo lu ană bă mơ̆n, tơl ƀing ană plei Israel jing hĭ lu biă mă. Abih bang ƀing gơñu jing ană tơčô Israel, tơčô Abraham yơh.
4 Adam (Luk 3:38; Rôm 5:12-15; 1 Korinthos 15:22, 45-47; 1 Timothe 2:13, 14; Yud 14). Adam jing mơnuih blung hlâo Ơi Adai hrih pơjing. Ơi Adai yua ƀruih lŏn kiăng kơ pơjing rai kơ ñu. Tŏ tui Ñu hrih pơjing rai HʼEwơ. Lăng HʼEwơ.
Adam anŭn yơh jing pô hăng bơnai ñu, HʼEwơ, blung hlâo ƀu tui gưt tơlơi Ơi Adai pơđar hăng ngă soh hĭ. Čơdơ̆ng mơ̆ng anŭn, mơnuih mơnam čơdơ̆ng ngă soh nanao yơh.
Amăng 1 Korinthos 15:45 arăng pơanăn Yêsu Krist jing “Adam tơdơi.” Adam blung hlâo jing ơi adon kơ abih bang mơnuih mơnam; rĭm čô tŭ mă tơlơi hơdip gah drơi jan mơ̆ng ñu yơh. Yêsu Krist, Adam tal dua, pha brơi tơlơi hơdip gah bơngăt kơ abih bang hlơi pô đaŏ kơnang kơ Ñu.
5 ge̱t pơtâo kô̱̆ (alabaster) (Mathiơ 26:7; Markôs 14:3; Luk 7:37). Hơmâo sa wơ̆t sa čô pô đah kơmơi ba rai sa ge̱t rơmuă ƀâo mơmĭh kiăng kơ rao tơkai Yêsu. Rơmuă anŭn jing amăng sa boh ge̱t arăng pơkra mơ̆ng djuai pơtâo pơanăn ge̱t pơtâo kô̱̆ (“alabaster” amăng tơlơi Amer).
6 alôê (Yôhan 19:39). Alôês jing sa djuai ia ƀâo mơngưi arăng pơkra mơ̆ng sa djuai kơtăk krô kơyâo phara. Ƀing Yehudah mă kơtăk anŭn pŏn jum dar drơi jan mơnuih djai kiăng pơyua gơñu kơ tơlơi dơ̱r.
7 Alpha (Pơrơđah 1:8; 21:6; 22:13). Alpha jing boh hră blung hlâo amăng pra̱ng abč tơlơi pơhiăp Grek, kar hăng boh hră a jing boh hră blung hlâo amăng pra̱ng boh hră abč tơlơi Jơrai mơ̆n. Hơnŭn yơh, arăng čih laih kơ tơlơi Khua Yang Yêsu jing Alpha, tơlơi anŭn kiăng laĭ kơ tơlơi Ñu jing Pô tal sa, blung hlâo kơ abih bang tơlơi yơh.
Yêsu ăt tŭ iâu Ômega mơ̆n, jing boh hră hơnăl tuč amăng pra̱ng abč tơlơi Grek. Kar hăng Yêsu jing Pô blung hlâo kơ abih bang tơlơi, Ñu ăt jing Pô tơdơi kơ abih bang tơlơi mơ̆n; abih bang tơlơi rai pơ tơlơi hlo̱m ƀo̱m amăng Ñu.
8 kơnưl Ƀing Yehudah yua gơnam anai kiăng kơ pơkra khul gơnam ngă yang kơ Ơi Adai. Ƀing gơñu či pơdjai sa drơi hlô mơnơ̆ng kar hăng sa drơi triu, bơbe ƀôdah sa drơi rơmô, kiăng kơ pơkra gơnam ngă yang. Kơnưl, jing gơnam pơkra mơ̆ng khul boh pơtâo, jing anih kiăng kơ pơkra gơnam ngă yang yơh.
Čơdơ̆ng mơ̆ng rơnŭk Môseh, kơnơ̆ng hơjăn ƀing khua ngă yang đôč pơkra khul gơnam ngă yang ƀơi kơnưl ƀơi Sang Khăn Jăng Jăi, tơdơi kơ anŭn jing ƀơi Sang Yang. Kơnưl Sang Yang jing prŏng biă mă, arăng pơkra kơnưl anŭn hăng gơnam ko̱ng. Ăt hơmâo mơ̆n sa boh kơnưl anet ƀiă, arăng pơkra hăng mah, anŭn jing kơnưl ƀing khua ngă yang pioh čuh gơnam ƀâo mơngưi yơh.
9 amen (Rôm 1:25; 9:5; 1 Korinthos 14:16; 2 Korinthos 1:20; tt.) Amăng tơlơi pơhiăp ƀing Yehudah, boh hiăp amen kiăng laĭ, “djơ̆ tui anŭn yơh,” “brơi jing tui anŭn,” “anŭn jing tơlơi sĭt yơh.” Tơdang ƀing arăng iâu laĭ, ƀing mơnuih tŭ ư hăng laĭ “Amen.” Amăng Pơrơđah 3:14, Yêsu tŭ iâu “Amen” yuakơ Ñu jing tơlơi sĭt.
10 ling jang Ƀing ling jang jing ƀing Ơi Adai juăt pơkiaŏ nao/ƀing nao laĭ pơthâo ƀôdah ƀing pơthâo. Ƀing gơñu hơdip ƀơi anăp Ơi Adai. Ƀing pơthâo anai jing ƀing yang, ƀu djơ̆ mơnuih mơnam ôh. Arăng ƀu thâo ƀuh ƀing gơñu ôh tơdah ƀing gơñu ƀu pơrơđah gơñu pô.
Ơi Adai pơkiaŏ ƀing ling jang Ñu kiăng kơ ngă bruă brơi kơ Ñu. Bruă gơñu jing bruă wai lăng hăng djru brơi kơ ƀing ană plei Ơi Adai (Bruă Mơnuă 12:6-11; 27:23; Hêbrơ 1:14). Đơđa Ơi Adai pơkiaŏ ƀing gơñu kiăng kơ pơhiăp sa boh hiăp yom hơjăn kơ sa čô mơnuih.
11 ding kơna pơjao Yêsu ruăh pluh-dua čô ƀing mơnuih đuaĭ tui Ñu kiăng kơ jing ƀing ding kơna pơjao Ñu, anŭn jing ƀing pơala yom pơphan Ñu yơh (Mathiơ 10:1-4; Markôs 3:13-19; Luk 6:12-16). Ƀing mơnuih anŭn dŏ hăng Ñu laih anŭn Ñu pơtô kơ ƀing gơ̆. Hăng mơta gơñu pô yơh ƀing gơñu ƀuh Ñu tŭ djai hăng hơdip glaĭ dơ̆ng. Ñu pơkiaŏ ƀing gơ̆ nao ră ruai kơ ƀing arăng tơlơi ƀing gơñu hơmâo ƀuh laih, laih anŭn kiăng kơ pơtô tơlơi pơthâo hiam kơ tơlơi Yêsu. Ƀing gơñu jing ƀing ba akŏ kơ ƀing mơnuih đaŏ kơnang kơ Yêsu.
Yêsu tơdơi kơ anŭn pơƀuh rai kơ Paul laih anŭn jao kơ gơ̆ jing sa čô ding kơna pơjao mơ̆n. Barnabas hăng đơđa ƀing mơnuih pơkŏn arăng ăt iâu ƀing ding kơna pơjao mơ̆n, samơ̆ ƀing gơñu ƀu tŭ ruăh yua mơ̆ng Yêsu ôh.
12 Areo-Pagos (Bruă Mơnuă 17:19, 34). Areo-Pagos jing sa boh bŏl čư̆ amăng plei pơnăng Athen amăng lŏn čar Grek. Ƀing mơnuih yom pơphan amăng plei Athen juăt pơjơnum ƀơi bŏl čư̆ anŭn. Tơlơi pơjơnum ƀing mơnuih anŭn arăng pơanăn Areo-Pagos.
13 Hip Tơlơi Pơgop (Hêbrơ 9:4; Pơrơđah 11:19). Hip anai jing sa boh kŭm arăng pơkra hăng kơyâo laih anŭn klôp hăng mah. Gah lăm hip anŭn arăng pioh dua hơnăl pơtâo jing tơlơi Ơi Adai čih pluh mơta tơlơi juăt. Ƀing ană plei Israel juăt čơkŭng hip anŭn hăng ƀing gơñu pơ anih pă ƀing gơñu nao yơh. Tơdang ƀing gơñu ƀu đuaĭ nao dơ̆ng tah, ƀing gơñu pioh hip anŭn amăng Sang Khăn Ơi Adai/Sang Khăn Jăng Jăi. Kŭm anŭn wơ̆t hăng gơnam amăng anŭn jing rơgoh hiam biă mă yuakơ gơñu jing gru kơnăl tơlơi pơgop Ơi Adai hăng ƀing ană plei Israel. Tơdơi kơ Sang Yang arăng pơdơ̆ng đĭ laih, Hip anŭn dŏ nanao amăng Anih Rơgoh Hiam Biă Mă yơh.
14 HʼArtemis (Bruă Mơnuă 19:24-35). HʼArtemis jing yang rup trah đah kơmơi, jing pô hơmâo lu mơnuih amăng kuăl Asia anŭn juăt kơkuh pơpŭ.
15 Baal (Rôm 11:4). Baal jing anăn kơ sa čô yang-rơba̱ng. Đưm hlâo adih, hlâo kơ ƀing ană plei Ơi Adai nao hơdip amăng anih lŏn arăng pơanăn Israel, ƀing mơnuih hơdip laih pơ anih anŭn juăt kơkuh pơpŭ kơ Baal. Tơdang ƀing Israel mŭt nao pơ anih lŏn anŭn, đơđa ƀing gơñu pơdơi hĭ kơkuh pơpŭ kơ Ơi Adai, pơala kơ tơlơi anŭn ƀing gơñu kơkuh pơpŭ kơ yang Baal. Yuakơ anŭn yơh Ơi Adai hil kơ ƀing gơñu biă mă.
16 Babilon Babilon jing anăn kơ sa boh plei đưm đă adih. Pơtao jing pô dŏ amăng plei anŭn hơmâo blah juăt lu lŏn čar biă mă. Ƀing ană plei ñu pơblah pơkơdơ̆ng glaĭ hăng ƀing ană plei Israel hăng blah juă hĭ ƀing gơ̆. Ƀing gơñu mă pơđuaĭ hĭ ƀing ană plei Israel nao pơ lŏn čar gơñu pô kiăng kơ jing hlŭn. Ƀing Israel hơdip pơ anŭn truh kơ tơjuhpluh thŭn mơtam (Mathiơ 1:11, 12, 17; Bruă Mơnuă 7:43).
Babilon arăng pơruai amăng Hră Pơrơđah (Pơrơđah 14:8; 17:5; črăn 18). Yuakơ Babilon jing sa boh anih ƀing ană plei ñu ƀu thâo krăn kơ Ơi Adai ôh, tơlơi anŭn arăng jing kar hăng sa gru kơnăl amăng hră Pơrơđah kiăng kơ črâo kơ anih anŭn. Anih anŭn ăt kiăng kơčrâo kơ plei Rôm mơ̆n ƀôdah kiăng kơčrâo kơ hơdră bruă lŏn tơnah ƀu thâo krăn Ơi Adai ôh. Amăng 1 Pêtrôs 5:13, anih Babilon arăng ăt pơruai tơbiă mơ̆n, năng ai anŭn arăng kơčrâo kơ plei Rôm yơh.
17 Balaam (2 Pêtrôs 2:15; Yud 11; Pơrơđah 2:14). Balaam jing sa čô pô pơala laih anŭn pơtao Balak rơkâo kơ ñu kiăng kơ hơtŏm păh ƀơi ƀing Israel tui anŭn ñu kiăng pơblah dưi hĭ kơ ƀing gơñu. Balak, pơtao kơ sa boh lŏn čar anăn Môab, huĭ bra̱l biă mă kơ ƀing Israel tơdang ƀing gơ̆ tơbiă nao jưh amăng tring Môab. Blung hlâo, Balaam hơngah ƀu kiăng hơtŏm păh ƀơi ƀing ană plei Ơi Adai ôh ƀôdah ƀu kiăng nao pơ lŏn čar Môab ôh. Tơdang ñu hlak nao ƀơi jơlan, sa čô ling jang dŏ dơ̆ng pơgăn hĭ jơlan ñu nao. Balaam ƀu thâo ƀuh ling jang anŭn ôh, samơ̆ aseh glai ñu đĭ anŭn ƀuh laih anŭn aseh anŭn hơngah ƀu kiăng nao pơanăp ôh, wơ̆t tơdah Balaam taih ñu. Giŏng anŭn aseh anŭn pơhiăp hăng ƀuăh kơ Balaam. Balaam ƀu thâo hơtŏm păh ƀing ană plei Israel ôh yuakơ Ơi Adai hơmâo bơni hiam laih kơ ƀing gơ̆. Amăng Tơlơi Pơgop Phrâo arăng hơmâo čih ră ruai laih, anŭn jing yuakơ Balaam khăp kơ prăk tơl hơnăl tuč ñu tŭ ư mă bruă hăng pơtao Balak wơ̆t tơdah Balak jing rŏh ayăt hăng ƀing ană plei Ơi Adai (Yap 22–24).
18 tơlơi baptem Amăng Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam hơmâo čih laih kơ tơlơi Yôhan pô ngă baptem hơmâo ngă baptem laih kơ lu mơnuih ƀơi krong Yurdan. Ñu pơtă kơ ƀing gơ̆ khŏm kơhơma̱l hĭ tơlơi soh gơñu laih anŭn tŭ baptem, tui anŭn rĭm čô či thâo krăn yơh ƀing gơñu hơmâo kơhơma̱l hĭ laih. Amăng hơdră jơlan anŭn yơh ñu prap pre lu pran jua kơ tơlơi Yêsu rai.
Tơdang sa čô đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist, ñu kiăng kơ tŭ baptem yơh kiăng kơ pơrơđah kơ ƀing arăng kơ tơlơi ñu hơmâo jing sa čô pô đaŏ/mơnuih Krist laih.
Tơlơi kiăng laĭ kơ tơlơi baptem jing kơ tơlơi ñu tŭ baptem anŭn hơmâo kơhơma̱l hĭ laih mơ̆ng khul tơlơi soh ñu hơmâo ngă laih. Ñu hơmâo đaŏ kơnang laih kơ Yêsu Krist, jing Pô hơmâo ƀuăn laih kiăng pap brơi tơlơi soh kơ ƀing hlơi pô đaŏ kơnang kơ Ñu. Laih anŭn pô anŭn kiăng kơ đuaĭ tui Yêsu Krist hăng tui gưt kơ Ñu yơh.
19 Barak (Hêbrơ 11:32). Barak jing sa čô pô khua djă akŏ ƀing ană plei Israel đưm hlâo adih. Ñu dui ba ƀing gơ̆ amăng tơlơi pơblah laih anŭn blah dưi hĭ kơ ƀing rŏh ayăt gơñu (Khua Phat Kơđi 4–5).
20 pơdai kơtur (Yôhan 6:9, 13; Pơrơđah 6:6). Pơdai kơtur jing sa djuai pơdai kar hăng pơdai kơtor. Arăng juăt yua braih pơdai anŭn kiăng kơ pơkra ƀañ tơpŭng. Ƀañ tơpŭng pơdai kơtur ƀu jơma̱n hrup hăng ƀañ tơpŭng pơkra mơ̆ng pơdai kơtor ôh. Amăng rơnŭk Tơlơi Pơgop Phrâo, tơpŭng pơdai kơtur jing amuñ hloh kơ tơpŭng pơdai kơtor.
21 tơgâo (Pơrơđah 13:2). Anai jing sa djuai hlô mơnơ̆ng prŏng. Ñu hơdip amăng khul čư̆ čan đơđa amăng glai glo đơđa amăng lŏn čar phara. Tơgâo jing djuai hlô kheñ, laih anŭn ñu dưi pơdjai hĭ mơnuih mơ̆n.
22 Beelzebul (Mathiơ 10:25; 12:24, 27; Markôs 3:22; Luk 11:15, 18, 19). Beelzebul jing anăn kơ pô khua ƀing yang sat. Anăn anai tơbiă rai mơ̆ng Baal-Zebub, jing anăn kơ sa čô amăng ƀing yang rơba̱ng, jing yang ƀing kơnung djuai dŏ jĕ ƀing Israel kơkuh pơpŭ. Anăn pơkŏn dơ̆ng kơ pô khua ƀing yang sat jing Satan. Lăng Satan.
23 đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist. Anai jing tơlơi hloh kơ tơlơi đaŏ kơ tơlơi Yêsu hơdip laih. Tơlơi anŭn kiăng laĭ kơ tơlơi đaŏ kơnang kơ hơget Ñu pơruai kơ Ñu pô jing sĭt laih anŭn tŭ mă abih bang tơlơi Ñu pơtô. Tơlơi anŭn ăt kơčrâo kơ tơlơi pơjao pô kơ Yêsu jing Pô Pơklaih hăng Khua Yang, giŏng anŭn jing hĭ ding kơna Ñu.
24 Benyamin (Bruă Mơnuă 13:21; Rôm 11:1; Philip 3:5; Pơrơđah 7:8). Benyamin jing ană đah rơkơi hơnăl tuč amăng pluh-dua čô ană đah rơkơi Yakôb (ăt jing Israel mơ̆n) hơmâo. Tui anŭn, ñu jing sa amăng ƀing ơi adon kơ pluh-dua kơnung djuai ƀing Yehudah. Lăng Abraham.
25 apui kơdir Lăng apui kơsum.
26 Kaisar Kaisar jing anăn arăng pơanăn kơ pơtao ƀing ană plei dêh čar Rôm. Ƀing gơñu hơmâo blah juăt hĭ laih lŏn lŏn čar. Kaisar jing khua phŭn kơ abih bang ƀing gơñu. Rĭm pơtao kơ ƀing ană plei dêh čar Rôm arăng pơanăn Kaisar yơh.
27 Kain (Hêbrơ 11:4; 1 Yôhan 3:12; Yud 11). Kain jing ană kơčoa kơ Adam hăng HʼEwơ. Ñu jing hĭ ga̱r biă mă hăng adơi ñu, Abel, yuakơ Ơi Adai tŭ mă gơnam pơyơr triu Abel, samơ̆ hơngah hĭ gơnam pơyơr pơdai Kain. Tui anŭn Kain pơdjai hĭ Abel. Yuakơ anŭn yơh, Ơi Adai brơi kơ Kain khŏm đuaĭ hyu tar ƀar lŏn tơnah laih anŭn abih bang mơnuih či hơngah hĭ ñu.
28 aseh samô (Mathiơ 3:4; 19:24; 23:24; Markôs 1:6; 10:25; Luk 18:25). Aseh samô jing sa djuai hlô mơnơ̆ng prŏng laih anŭn arăng dưi đĭ. Aseh anŭn ăt dưi pơdiăng gơnam mơ̆n. Djơ̆ anŏ ñu, arăng yua blâo aseh samô kiăng kơ pơkra rai ao pơtơnap.
29 Kanaan (Mathiơ 15:22; Bruă Mơnuă 7:11; 13:19). Kanaan jing anăn kơ sa boh anih lŏn Ơi Adai ƀuăn kiăng pha brơi kơ ƀing ană plei Israel kiăng kơ jing anih lŏn gơñu pô. Rơnŭk anai anih lŏn anŭn arăng iâu Israel. Đơđa arăng iâu anih lŏn Palestin.
30 kharnelian (Pơrơđah 4:3; 21:20). Kharnelian jing sa djuai pơtâo hiam kơƀah hơmâo biă mă. Lăng gơnam pơhrôp.
31 Krist Boh hiăp Krist jing mơ̆ng tơlơi pơhiăp tơlơi Grek laih anŭn kiăng laĭ “sa čô mơnuih tŭ arăng trôč ia jâo ƀơi ñu.” Amăng tơlơi pơhiăp ƀing Yehudah (anŭn jing ƀing Israel), boh hiăp Messiah ăt kiăng laĭ “sa čô mơnuih tŭ arăng trôč ia jâo ƀơi ñu.” Đưm hlâo adih tơdang Ơi Adai ruăh jao kơ hlơi pô jing pơtao kơ ƀing ană plei Israel, khua ngă yang či trôč ia jâo ƀơi pô anŭn jing sa gru kơ tơlơi arăng hơmâo ruah laih ñu kiăng kơ jing pơtao. Tui anŭn, tơdang Ơi Adai ƀuăn kơ tơlơi Ñu či pơkiaŏ rai Pô Pơklaih kiăng pơklaih hĭ ƀing ană plei Ñu hăng ba Dêh Čar/Tơlơi Phiăn Ơi Adai, Ñu pơanăn kơ Pô anŭn jing “Messiah” ƀôdah “Krist,” kiăng kơ pơrơđah kơ tơlơi Ñu hơmâo tŭ ruah hăng tŭ pơkiaŏ nao laih yơh.
32 mơnuih Krist, pô đaŏ (Bruă Mơnuă 11:26; 26:28; 1 Pêtrôs 4:16). Tơlơi kiăng laĭ kơ mơnuih Krist ƀôdah pô đaŏ jing “pô đuaĭ tui Yêsu Krist.”
33 sinamon (Pơrơđah 18:13). Sinamon jing sa gơnam hăng arăng pơkra mơ̆ng hơmok sa ƀĕ kơyâo phara. Tơlơi ƀâo mơnâo ñu jing ƀâo mơngưi biă mă, laih anŭn ăt pơmă mơ̆n. Arăng lŭk gơnam hăng anŭn hăng rơmuă ƀâo mơngưi, laih anŭn ia rơmuă anŭn arăng yua kiăng kơ trôč arăng yơh. Đơđa ƀing arăng yua ia jâo anŭn kiăng kơ pơyua atâo. Tơlơi khăt klĭ jing tơlơi phiăn ƀing Yehudah kiăng kơ khăt klĭ ƀơi rơjŭng gai pơjĕh rĭm ƀing đah rơkơi ƀơi hrơi sapăn tơdơi kơ amĭ ñu tơkeng rai kơ ñu. Ƀing gơñu ngă tui anŭn yuakơ Ơi Adai hơmâo pơđar laih kơ Abraham kơ tơlơi ƀing gơñu khŏm ngă (Čơdơ̆ng Phŭn 17:9-14). Tơlơi khăt klĭ jing sa gru kơnăl kơ pô đah rơkơi jing mơnuih Yehudah. Ƀing Yehudah đơđa arăng iâu kơ ƀing gơñu jing “ƀing mơnuih khăt klĭ.”
Ƀơi mông tơdang ƀing arăng blung hlâo pơtô pơblang tơlơi pơthâo hiam kơ Yêsu Krist, hơmâo đơđa ƀing Yehudah jing ƀing pơhiăp tơdah sa čô mơnuih Tuai kiăng kơ jing pô đaŏ kơ Krist, ñu anŭn khŏm tŭ khăt klĭ amơĭ hlâo. Anŭn či jing sa gru kơnăl kơ tơlơi ñu hơmâo jing hĭ laih sa čô Yehudah laih anŭn tŭ ư djă pioh tơlơi juăt Môseh, laih anŭn kơnơ̆ng tơdơi kơ anŭn đôč yơh ñu anŭn dưi jing pô đaŏ kơ Krist. Paul ƀu tŭ ư tui anŭn ôh. Ñu čih kơ tơlơi anŭn amăng hră ñu mơit kơ ƀing mơnuih pơ Galatia, hăng amăng lu hră čih pơkŏn dơ̆ng mơ̆n. Ñu laĭ kơnơ̆ng sa tơlơi sa čô mơnuih khŏm ngă tơdah ñu kiăng kơ tŭ pơklaih jing năng đaŏ kơ Yêsu Krist yơh.
34 rơgoh Kơ ƀing Yehudah, kiăng kơ “rơgoh” kơ sa čô jing tơlơi phiăn rơgoh tui anŭn kăh arăng dưi brơi kơ ñu pơgop amăng tơlơi kơkuh pơpŭ. Ƀơ̆ng đơđa gơnam ƀơ̆ng ƀôdah tĕk djơ̆ gơnam hơget Ơi Adai yap “ƀu rơgoh” ngă kơ arăng ƀu rơgoh laih anŭn ƀu năng lăp kiăng kơ mŭt pơ anih rơgoh hiam. Laih anŭn dơ̆ng, sa čô đah kơmơi jing hĭ ƀu rơgoh tơdah ñu ƀuh eng ƀôdah tơkeng kơ sa čô ană. Sa čô jing ƀu rơgoh ñu khŏm ngă tui tơlơi phiăn rơgoh hăng pơyơr khul gơnam pơyơr kơ Ơi Adai kiăng kơ jing hĭ rơgoh glaĭ dơ̆ng.
35 korban (Markôs 7:11, 12). Korban jing sa tơlơi phiăn, amăng tơlơi phiăn anŭn arăng pơrơđah kơ prăk gơñu dưi hơmâo kar hăng jing sa gơnam pơyơr kơ tơlơi bruă Ơi Adai laih. Tơdang ngă tui anŭn, ƀing gơñu hơmâo pơrơngai hĭ laih bruă jao gơñu kơ tơlơi yua prăk anŭn kiăng kơ djru amĭ ama tha gơñu; samơ̆ pơala pơyơr kơ Ơi Adai, ƀing gơñu kơnơ̆ng djă pioh kơ bruă yua kơ gơñu pô đôč yơh.
36 tơlơi pơgop (Tơlơi Pơgop Hơđăp: Luk 1:72; Bruă Mơnuă 3:25; 7:8; Galatia 3:17; Hêbrơ 9:1. Tơlơi Pơgop Phrâo: Mathiơ 26:28; Markôs 14:24; Luk 22:20; Rôm 11:27; 1 Korinthos 11:25; 2 Korinthos 3:14; Hêbrơ 7:22; 8:6-13; 9:15; 10:16, 29; 12:24; 13:20). Tơlơi pơgop jing sa tơlơi pơtŭ ư sĭt tŏng krah dua čô ƀôdah tŏng krah dua grup mơnuih. Amăng tơlơi pơgop, sa bơnăh ƀuăn kiăng kơ ngă sa mơta tơlơi kơ bơnăh adih, kơđai glaĭ, bơnăh adih tŭ ư ƀuăn kiăng kơ ngă mơta tơlơi kơ grup anŭn mơ̆n. Amăng hơdră tơlơi pơgop Ơi Adai, Ơi Adai yơh jing Pô pơkra tơlơi pơgop, ƀuăn kơ tơlơi Ñu či jing Ama hăng Khua Yang kơ ƀing ană plei Ñu, kơđai glaĭ, ƀing ană plei Ñu khŏm tui gưt kơ Ñu yơh.
Dua tơlơi pơgop Ơi Adai hơmâo pơkra laih. Anŭn jing Tơlơi Pơgop Hơđăp hăng Tơlơi Pơgop Phrâo. Tơlơi tơlơi Hơđăp jing tơlơi Ơi Adai pơkra laih ƀơi čư̆ Sinai. Ơi Adai ƀuăn Ñu či tŭ ju̱m ƀing Israel jing ƀing ană plei Ñu pô, pha brơi kiăng kơ ƀing gơñu djă pioh tơlơi Juăt Ñu hơmâo pơrơđah laih kơ Môseh. Samơ̆ ƀu hơmâo hlơi pô ôh dưi tui gưt tơlơi Juăt Ơi Adai hlo̱m ƀo̱m, tui anŭn ƀu hơmâo hlơi pô ôh jing hĭ tơpă hơnơ̆ng ƀơi anăp Ơi Adai mơ̆ng Tơlơi Pơgop Hơđăp.
Tơlơi Pơgop Phrâo jing tơlơi Ơi Adai ƀuăn kơ tơlơi tơdah ƀing arăng đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist, Ñu či tŭ ju̱m ƀing gơ̆ jing ƀing tơpă hơnơ̆ng yơh, yuakơ tơdang Yêsu Krist djai, Ñu tŭ tơnap yuakơ khul tơlơi soh mơnuih mơnam. Hơnŭn yơh, ƀing hlơi pô đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist, ƀing gơñu jing hĭ tơpă hơnơ̆ng yơh, kar hăng tơdah ƀing gơñu aka ƀu hơmâo ngă soh ƀôdah pơjŏh hĭ khul tơlơi juăt Ơi Adai ôh.
37 kơyâo bơrơkal Anai jing tơlơi phiăn ƀing khua moa ƀing Rôm kiăng kơ pơkơhơma̱l hĭ mơnuih soh sat hăng tơlơi pioh pơdjai hĭ ñu anŭn ƀơi kơyâo bơrơkal. Tơlơi pơkơhơma̱l anai jing pioh kơ ƀing pơdjai mơnuih laih anŭn ƀing klĕ dŏp ƀrưh ƀai yơh.
Kiăng pơkra kơyâo bơrơkal, ƀing gơñu yua sa ƀĕ kơyâo pơdơ̆ng đĭ hăng sa ƀĕ kơyâo pơgăn mơ̆n. Tui hăng tơlơi phiăn, ƀing gơñu pơgŏ̱ mơnuih sat ƀai anŭn glăm kơyâo bơrơkal truh pơ anih kiăng kơ pŏng pơdjai. Pơ anŭn yơh ƀing ling tơhan pŏng hĭ pô sat ƀai anŭn ƀơi kơyâo bơrơkal, ƀôdah yua hrĕ kuĭ akă hĭ ñu anŭn ƀơi kơyâo anŭn. Giŏng anŭn, ƀing gơñu pơdơ̆ng đĭ kơyâo anŭn hăng lui brơi kơ pô sat ƀai anŭn tŭ yol ƀơi kơyâo anŭn truh kơ djai yơh. Hlơi pô tŭ yol đĭ ƀôdah pŏng ƀơi kơyâo bơrơkal kar hăng anŭn, ñu tŭ ruă biă mă hlâo kơ ñu djai. Anŭn jing tơlơi pơmlâo prŏng biă mă kơ hlơi pô tŭ arăng pơdjai ƀơi kơyâo bơrơkal.
Yêsu laĭ kơ tơlơi hlơi pô kiăng kơ jing ding kơna Ñu, ñu anŭn khŏm wơr bĭt hĭ ñu pô hăng glăm mă kơyâo bơrơkal ñu hăng đuaĭ tui Yêsu (Mathiơ 10:38; 16:24; Markôs 8:34; Luk 9:23; 14:27). Tơlơi anai kiăng laĭ kơ tơlơi ƀing đuaĭ tui Yêsu khŏm prap pre tŭ tơnap yuakơ Ñu yơh laih anŭn tŭ ư truh kơ djai mơ̆n yuakơ anăn Ñu.
38 đoăn pơtao Hơmâo dua djuai đoăn pơtao: Sa boh đoăn pơtao troă jing gru kơnăl kơ tơlơi jing pơtao ñu; sa boh đoăn arăng pha brơi jing gru kơnăl kơ tơlơi pơpŭ ƀôdah gơnam bơni kơ hlơi pô dưi hĭ amăng tơlơi pơlông, ƀôdah kơ tơhan khĭn jing pô blah dưi hĭ kơ ƀing rŏh ayăt ñu amăng tơdron pơblah.
39 añăm tăm ƀâo hiam (Mathiơ 23:23). Añăm tăm ƀâo hiam anai kiăng kơčrâo kơ sa djuai pơjĕh gơnam tăm. Ƀing Yehudah yua khul pơjĕh anai kiăng buh mŭt pơ añăm ƀơ̆ng kiăng kơ ƀâo hiam laih anŭn ăt yua kar hăng ia jrao mơ̆n. Arăng yua kơnơ̆ng ƀơƀiă đôč yuakơ ñu ƀâo kơtang biă mă. Đơđa kar hăng plăng hăng ač yơh.
40 Dawid Dawid jing sa čô pơtao yom prŏng hloh kơ abih bang ƀing pơtao ƀing Israel. Ñu jing ană đah rơkơi rơnuč kơ ama ñu Yisai. Hlâo kơ ñu jing pơtao, ñu juăt wai lăng brơi kơ tơpul triu ama ñu. Hơmâo sa wơ̆t, tơdang ñu ăt dŏ hlak krah, ñu pơdơ̆ng glaĭ hăng sa čô mơnuih prŏng glông hăng pơdjai hĭ ñu.
Dawid khăp kơ Ơi Adai biă mă. Ñu čih lu tơlơi adoh bơni hơơč kơ Ơi Adai. Arăng pơanăn hơdôm tơlơi adoh anŭn jing “Tơlơi Adoh Bơni Hơơč.” Yêsu jing kơnung djuai Dawid (Rôm 1:3; Pơrơđah 22:16). Hlâo kơ arăng tơkeng rai kơ Yêsu, hơmâo ƀing pô pơala čih kơ tơlơi Yang Krist, Pô Pơklaih jing Pô Ơi Adai pơkiaŏ rai, či tơbiă rai mơ̆ng kơnung djuai Dawid yơh.
41 denarius Sa denarius jing prăk kăk arăng yua amăng hơdôm lŏn čar ƀing Rôm git gai wai lăng. Arăng ăt yua prăk anŭn amăng lŏn čar Israel amăng rơnŭk Yêsu mơ̆n. Hlơi pô mă bruă apăh kơ arăng, arăng či apăh kơ ñu sa denarius yơh kơ sa hrơi mă bruă.
42 ding kơna Anai jing ƀing đuaĭ tui Yêsu, jing ƀing đaŏ kơnang kơ Yêsu, hơmư̆ tui hăng tui gưt hơdôm boh hiăp Ñu yơh. Amăng hră Bruă Mơnuă, hơmâo khul boh hiăp pơkŏn dơ̆ng mơ̆n arăng yua kiăng pia kơ ƀing đuaĭ tui Yêsu, anŭn jing “ƀing đaŏ kơnang kơ Yêsu” laih anŭn “ƀing ayŏng adơi.”
Amăng hơdôm hră Pơthâo Hiam/hră Mathiơ, Markôs, Luk, laih anŭn Yôhan, “pluh-dua čô ding kơna” arăng juăt pơhiăp djơ̆ nanao. Anŭn jing pluh-dua čô ƀing đuaĭ tui Yêsu. Yêsu ruăh laih ƀing gơñu kiăng kơ đuaĭ tui Ñu. Arăng ăt iâu kơ ƀing gơñu jing ƀing ding kơna pơjao Ñu/ƀing nao pơala (Mathiơ 10:1-4). Lăng ding kơna pơjao.
43 tơgrai (Pơrơđah 12:3; 13:4; 16:13; 20:2). Tơgrai jing sa djuai hlô mơnơ̆ng kơtang, jing kar hăng sa drơi hlô rui prŏng, samơ̆ đơđa arăng ăt pơanăn kar hăng ala mơ̆n. Amăng hră Pơrơđah, arăng yua rup tơgrai kiăng kơčrâo kơ Satan, khua kơ ƀing yang sat. Khul hră arăng ră ruai đưm hơmâo lu tơlơi ră ruai kơ tơgrai. Anŭn yơh gru kơnăl arăng yua. Hơdôm tơgrai ƀu či hơdip ƀơi lŏn tơnah ôh.
44 Êjip Êjip jing sa boh lŏn čar jĕ lŏn čar Israel. Ƀing Israel hơmâo jing hĭ laih hlŭn mơnă amăng lŏn čar Êjip truh kơ pă̱-rơtuh thŭn (Bruă Mơnuă 7:34-38).
45 kŏng tha Amăng Tơlơi Pơgop Phrâo, boh hiăp kŏng tha arăng yua amăng klâo grup phara.
1. Amăng hơdôm hră Pơthâo Hiam, boh hiăp anŭn kơčrâo kơ ƀing khua tơlơi đaŏ ƀing Yehudah.
2. Amăng hră Bruă Mơnuă 11–21, laih anŭn amăng sŏp hră čih kơ ƀing đaŏ amăng lu Sang Ơi Adai, boh hiăp anŭn kơčrâo kơ ƀing mơnuih arăng ruăh kiăng kơ jing ƀing khua ba akŏ kơ Sang Ơi Adai plei yơh. Kơ tơlơi pơtô tơlơi ruăh hăng bruă kơnuih ƀing kŏng tha Sang Ơi Adai, lăng bĕ Bruă Mơnuă 14:23; 1 Timothe 3:1-17; 4:14; 5:17-22; Titus 1:5-9; Yakơ 5:14; 1 Pêtrôs 5:1-4.
3. Amăng hră Pơrơđah 4–5, duapluh-pă̱ čô kŏng tha kơkuh pơpŭ kơ Ơi Adai amăng plei hiam. Arăng khŏm thâo hluh kơ ƀing gơñu jing gru kơnăl pơhơmutu kơ abih bang ƀing ană plei Ơi Adai yơh.
46 Êliyah (Markôs 9:4; Rôm 11:2-5; Yakơ 5:17; tt.). Êliyah jing sa čô pô pơala Ơi Adai hăng yom pơphan biă mă, ñu khĭn ƀuăh pơkra pơtao sat ƀai wơ̆t hăng ƀing mơnuih kơkuh pơpŭ kơ khul rup trah amăng lŏn čar Israel. Hơmâo lu ƀing Yehudah pơmĭn kơ tơlơi ñu či wơ̆t glaĭ prap pre ană plei Israel kơ tơlơi Pô Messiah pơƀuh rai. Yôhan pô ngă baptem jing hrup hăng Êliyah amăng lu hơdră jơlan (Mathiơ 11:14; Luk 1:17).
48 emerald (Pơrơđah 4:3; 21:19). Emerald jing sa djuai pơtâo hiam tơnap hơmâo biă mă. Lăng gơnam pơhrôp.
49 Ƀing Epikureios (Bruă Mơnuă 17:18). Ƀing Epikureios đuaĭ tui khul tơlơi pơtô pơhrăm pô rơgơi Epikureios. Ñu pơtô ƀing arăng kơ tơlơi khŏm ngă tơlơi mơak amăng tơlơi kơñăm gơñu amăng tơlơi hơdip laih anŭn ƀing gơñu khŏm pơpĕ đuaĭ hĭ tơlơi ruă hăng tơlơi huĭ.
50 Esâo (Rôm 9:10-13; Hêbrơ 11:20; 12:16, 17). Ană Abraham jing Isa̱k; ñu hơmâo dua čô ană đah rơkơi kơmar anăn gơñu Esâo hăng Yakôb. Esâo jing ayŏng, samơ̆ hơmâo sa wơ̆t, tơdang ñu rơpa đơi, ñu sĭ hĭ tơlơi jing ayŏng tha kơ Yakôb; ñu tŭ ư kơ tơlơi Yakôb mă pơđuaĭ hĭ khul tơlơi bơni hiam kơ sa čô ană kơčoa kiăng pơplih hĭ hăng sa gơnam ƀơ̆ng đôč đač. Ƀing kơnung djuai Yakôb yơh Ơi Adai ruăh, ƀu djơ̆ kơnung djuai Esâo ôh. Lăng Abraham.
51 mơnuih kreo (ƀu djơ̆ mơnuih pơkreo ôh) (Mathiơ 19:12; Bruă Mơnuă 8:27-39). Mơnuih kreo jing sa čô mơnuih tŭ arăng pơkreo hĭ. Lu lŏn čar juăt ngă tơlơi hơdôm anŭn kơ ƀing hlŭn kiăng pơhrăm kơ ƀing gơñu kơ tơlơi bruă kơnŭk kơna. Anŭn ƀu djơ̆ tơlơi phiăn ƀing Yehudah ôh, yuakơ Ơi Adai khă ƀu dưi ngă tui anŭn ôh.
52 HʼEwơ (2 Korinthos 11:3; 1 Timothe 2:13, 14). HʼEwơ jing bơnai Adam. Ƀơi hrơi mông tơdang Ơi Adai hrih pơjing lŏn tơnah, Ñu hrih pơjing blung hlâo Adam, giŏng anŭn Ñu mă tơlang rơsŭ Adam kiăng kơ hrih pơjing rai HʼEwơ. Tơdơi ƀiă Satan rai plư HʼEwơ kiăng kơ ƀơ̆ng hĭ boh kơyâo Ơi Adai khă ƀu brơi ƀơ̆ng. Tơdang Adam hăng HʼEwơ ƀu tui gưt kơ tơlơi Ơi Adai pơđar, mơnuih mơnam ăt jing hĭ soh mơ̆n. Kain, Abel, laih anŭn Set jing ƀing ană đah rơkơi Adam hăng HʼEwơ.
53 yang sat ƀai Anai jing ƀing yang sat jing ding kơna Satan. Ƀing gơñu juăt ngă sat kơ mơnuih mơnam hăng pơčŭt kơ ƀing gơ̆ ƀu tui gưt kơ Ơi Adai kiăng kơ đuaĭ tui Satan. Đơđa ƀing gơñu mŭt amăng mơnuih, boh nik ñu tơdah pô anŭn tĕk djơ̆ kơ bruă mơnuă Satan amăng khul bruă sat ƀai.
54 kŏm ƀơ̆ng huă Anai jing tơlơi phiăn ƀing Yehudah ngă kiăng kơ dŏ ataih hĭ mơ̆ng gơnam ƀơ̆ng huă amăng hrơi mông pơkă. Arăng iâu mơthưr kiăng kơ kŏm ƀơ̆ng huă mơ̆n. Amăng ƀing Yehudah, tơlơi kŏm ƀơ̆ng huă jing gru kơnăl kơ tơlơi kơhơma̱l, rơngot hơning, laih anŭn luă gŭ pô ƀơi anăp Ơi Adai yơh.
55 khul tơlơi phet Ƀing Yehudah djă hơdơr khul tơlơi phet yom hơjăn amăng rĭm thŭn kiăng hơdơr kơ tơlơi hiam klă Ơi Adai hơmâo ngă laih kơ ƀing gơñu amăng rơnŭk đưm hlâo. Hơmâo rơma tơlơi phet arăng pơruai laih amăng Tơlơi Pơgop Phrâo tui hăng gah yŭ anai.
56 Phet Iâu Laĭ Pơkô̆ Pơyơr (Yôhan 10:22). Amăng tơlơi phet anai, ƀing Yehudah djă hơdơr hiư̆m Yudas Makkabeios pơrơgoh glaĭ hĭ Sang Yang/Sang Ơi Adai tơdơi kơ ƀing rŏh ayăt Ơi Adai hơmâo mŭt rai hăng pơrai hĭ laih Sang Yang. Ƀing Yehudah ăt pơanăn kơ tơlơi Phet anai jing tơlơi phet Hannukah, ƀôdah “Tơlơi Phet Tơlơi Bơngač.”
57 Phet Tơlơi Găn (Mathiơ 26:2, 5, 18, 19; tt.). Tơlơi Găn jing tơlơi phet yom pơphan biă mă kơ ƀing Yehudah. Anăn anŭn jing “găn rơgao hĭ.” Amăng tơlơi phet anai ƀing Yehudah djă hơdơr kơ tơlơi hiư̆m đưm hlâo adih ƀing gơñu đuaĭ tơklaih hĭ laih mơ̆ng tơlơi hlŭn mơnă amăng lŏn čar Êjip. Hlak anŭn Ơi Adai pơkơđiăng laih kơ tơlơi Ñu či pơkiaŏ ling jang Ñu kiăng pơdjai hĭ ană kơčoa đah rơkơi rĭm boh sang amăng lŏn čar Êjip. Samơ̆ Ñu pơtă kơ ƀing Israel pơdjai sa drơi ană triu laih anŭn pik drah ană triu anŭn ƀơi khô̱ng tơmĕh bah amăng, tui anŭn tơdang ling jang anŭn ƀuh drah, ñu či găn rơgao hĭ ƀu pơdjai hĭ ană kơčoa sang anŭn ôh. Sang anŏ pă hơmư̆ tui tơlơi pơkơđiăng anŭn sang anŭn klaih hĭ yơh; tui anŭn ling hang găn hĭ yơh. Čơdơ̆ng mơ̆ng anŭn, ƀơi mông hrơi phet kơ Tơlơi Găn, amăng rĭm sang anŏ ƀing Yehudah pơdjai sa drơi ană triu hăng ŏm. Giŏng anŭn, ƀing gơñu ƀơ̆ng hrŏm hơbĭt yơh (Luk 22:7, 8).
58 Phet Ƀañ Tơpŭng Ƀu Hơmâo Tơpơi (Mathiơ 26:17; Markôs 14:1, 12; Luk 22:1, 7; Bruă Mơnuă 12:3; 20:6). Tơlơi Phet Ƀañ Tơpŭng Ƀu Hơmâo Tơpơi jing tơlơi phet djă hơdơr amăng tơjuh hrơi tơdơi kơ tơlơi Phet Tơlơi Găn mơtam. Amăng tơjuh hrơi anŭn, ƀing Yehudah ƀơ̆ng ƀañ tơpŭng ƀu hơmâo pơkra hăng tơpơi ôh. Anŭn jing hơdră jơlan ƀing gơñu hơdơr kơ tơlơi hiư̆m ƀing Yehudah đuaĭ tơklaih hĭ mơ̆ng lŏn čar Êjip, tơbiă đuaĭ tañ đơi tơl ƀing gơñu ƀu hơmâo djŏp hrơi mông kiăng kơ tơguăn tơpŭng bô̱̆ đĭ ôh hlâo kơ ŏm.
59 Phet Pentekostê (Bruă Mơnuă 2:1; 20:16; 1 Korinthos 16:8). Pentekostê kiăng laĭ “rơmapluh.” Ƀing Yehudah djă hơdơr kơ tơlơi phet anai rơmapluh hrơi tơdơi kơ hrơi čơdơ̆ng kơ Tơlơi Găn kiăng kơ djă hơdơr tơlơi hơpuă pơdai kơtor amăng tơluč blan Rơma. Amăng hrơi Pentekostê yơh Yang Bơngăt Hiam blung hlâo trŭn rai ƀơi ƀing mơnuih đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist (Bruă Mơnuă 2:1-4).
60 Phet Sang Than Jăng Jăi (Yôhan 7:2). Ƀơi tơlơi Phet Sang Than Jăng Jăi ƀing Yehudah hơ̆k kơdơ̆k yuakơ tơlơi hơpuă ƀing gơñu hơmâo pơgiŏng hĭ laih. Ƀing gơñu pơkra khul sang than jăng jăi hăng dŏ amăng anŭn truh kơ sa hrơi kŏm. Anŭn jing hơdră jơlan ƀing gơñu hơdơr glaĭ ƀing ơi adon gơñu jing ƀing hơmâo hơdip laih amăng khul sang than jăng jăi tơdang ƀing gơ̆ đuaĭ hyu amăng tơdron tač amăng pă̱pluh thŭn hlâo kơ ƀing gơñu mŭt pơ anih lŏn Ơi Adai hơmâo ƀuăn pha brơi laih kơ ƀing gơñu.
61 kơyâo hra Anai jing djuai kơyâo arăng ƀơ̆ng boh. Boh ñu jing mơmĭh.
62 tơpŭng kơyâo ƀâo mơngưi (Mathiơ 2:11; Pơrơđah 18:13). Arăng pơkra tơpŭng kơyâo ƀâo mơngưi anai mơ̆ng kơtăk ƀôdah mơ̆ng kơyâo čă amăng tring Arabia. Tơdang arăng čuh kơyâo anŭn, asăp ñu ƀâo mơngưi mơmĭh. Yuakơ ƀing Yehudah khŏm djă ba mơ̆ng ataih, tui anŭn gơnam anai pơmă biă mă.
63 mơnuih Tuai Boh hiăp mơnuih Tuai jing kơčrâo kơ abih bang ƀing mơnuih ƀu djơ̆ ƀing Yehudah ôh. Ƀing Yehudah jing ƀing pơư pơang biă mă yuakơ ƀing gơñu jing sa lŏn čar Ơi Adai hơmâo ruăh mă laih jing ană plei Ñu, laih anŭn ƀing gơñu djik djak kơ ƀing mơnuih Tuai yơh.
64 Gideôni (Hêbrơ 11:32). Gideôni jing pô khua ba akŏ ƀing Israel. Ñu hơmâo tơlơi đaŏ prŏng hăng iâu laĭ kơ Ơi Adai kiăng kơ git gai brơi kơ ñu. Tơdang ñu ba ƀing ling tơhan nao pơ tơlơi pơblah, wơ̆t tơdah ƀu hơmâo lu mơnuih ôh gah ñu, samơ̆ ƀing gơñu hơmâo dưi hĭ hloh kơ ƀing rŏh ayăt gơñu yuakơ Ơi Adai djru brơi kơ ƀing gơñu.
65 Gomorrah Sedôm.
66 tơlơi pơthâo hiam Boh hiăp Ơi Adai pioh kơ mơnuih mơnam arăng pơanăn tơlơi pơthâo hiam. Boh hiăp anŭn jing kơ tơlơi Ơi Adai pơkiaŏ laih Ană Ñu, Yêsu Krist, rai pơ lŏn tơnah anai kiăng kơ pơklaih hĭ mơnuih mơnam mơ̆ng tơlơi pơkơhơma̱l ƀing gơñu năng tŭ yuakơ tơlơi soh sat gơñu, kiăng kơ pơkra jơlan kơ ƀing gơñu jing ƀing ană bă Ơi Adai.
67 boh kơƀâo Boh kơƀâo jing sa djuai boh ƀơ̆ng. Boh kơƀâo čă ƀơi phŭn hrĕ ƀu djơ̆ ƀơi kơyâo ôh. Arăng yua boh kơƀâo kiăng kơ pơkra tơpai. Ƀing Yehudah juăt pla phŭn hrĕ boh kơƀâo lu amăng đang hơma laih anŭn wai pơkra gơñu tui anŭn gơñu či pơtơbiă boh lu biă mă.
68 Grek, tơlơi pơhiăp Grek Hơmâo sa boh lŏn čar arăng pơanăn Grek. Plei Athen hăng plei Korinthos jing plei yom pơphan biă mă amăng lŏn čar Grek. Ƀing mơnuih amăng rơnŭk đưm jing ƀing hrăm hră lu laih anŭn ƀing arăng pơpŭ kơ ƀing gơñu kơ tơlơi rơgơi gơñu. Boh hiăp gơñu, tơlơi Grek, abih bang ƀing hrăm hră yua hăng pơhiăp amăng lŏn čar Grek, samơ̆ dơ̆ pă ƀing ling tơhan Grek hơmâo truh laih yơh. Ƀing čih khul sŏp hră Tơlơi Pơgop Phrâo yua tơlơi Grek kiăng kơ čih tơbiă.
69 HʼHagar (Galatia 4:21-31). HʼHagar jing sa čô hlŭn đah kơmơi amăng sang anŏ HʼSarah, bơnai Abraham. Ƀơi hrơi mông tơdang HʼSarah aka ƀu hơmâo ană bă ôh, ñu brơi kơ Abraham nao dŏ hrŏm hăng HʼHagar, laih anŭn HʼHagar tơkeng rai sa čô ană pơanăn Ismael. Samơ̆ Ismael ƀu djơ̆ ană Ơi Adai hơmâo ƀuăn kiăng kơ pha brơi kơ Abraham ôh, kơnung djuai Ismael ƀu tŭ mă hơget tơlơi Ơi Adai hơmâo ƀuăn pha brơi kơ kơnung djuai Abraham ôh. Tơdơi kơ anŭn, HʼSarah tơkeng kơ sa čô ană đah rơkơi. Abraham pơanăn kơ ñu Isa̱k. Ñu yơh jing sa čô ană Ơi Adai hơmâo ƀuăn laih kiăng kơ pha brơi.
Tơdơi kơ HʼSarah tơkeng kơ Isa̱k laih, ñu hil kơ HʼHagar hăng puh pơđuaĭ hĭ gơ̆ yơh. HʼHagar đuaĭ nao dŏ hơdip pơ anih jĕ ƀơi čư̆ Sinai. Ƀơi čư̆ anŭn yơh tơdơi kơ anŭn lu thŭn, Ơi Adai pơhiăp hăng Môseh laih anŭn pha brơi kơ ñu khul tơlơi juăt. Anŭn yơh jing tơhơnal tơlơi yua hơget arăng pơhiăp laih amăng Galatia 4 kơ tơlơi HʼHagar, jing pô đah kơmơi hlŭn, pơhơmutu kơ ƀing Yehudah tui anai: Ƀing gơñu jing kar hăng ƀing hlŭn kơ khul tơlơi juăt Ơi Adai yuakơ ƀing gơñu đaŏ kơnang kơ tơlơi anŭn yơh jing kơnơ̆ng sa tơlơi arăng tui gưt laih anŭn Ơi Adai či tŭ ju̱m jing kar hăng mơnuih tơpă hơnơ̆ng. Ƀing gơñu ƀu đaŏ kơnang kơ boh hiăp Ơi Adai ôh kơ tơlơi Ñu či tŭ ju̱m jing tơpă hơnơ̆ng kơ abih bang ƀing hlơi pô đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist yơh.
70 haleluyah (Pơrơđah 19:1, 3, 4, 6). Tơdang ƀing Yehudah kiăng bơni hơơč kơ Ơi Adai, ƀing gơñu pơhiăp kraih “Haleluyah.” Anŭn jing tơlơi pơhiăp ƀing Hêbrơ kiăng laĭ “bơni hơơč kơ Yahweh” (anŭn jing, “bơni hơơč kơ Ơi Adai”).
71 Hêbrơ Anăn “Hêbrơ” kiăng laĭ kar hăng “Yehudah” mơ̆n. Ƀing Yehudah, ƀôdah ƀing Hêbrơ, jing ƀing kơnung djuai Abraham. Anăn “Hêbrơ” tơbiă rai mơ̆ng ƀing ơi adon gơñu Eber yơh. Lăng Yehudah.
Tơlơi pơhiăp ƀing Yehudah pơhiăp ăt jing Hêbrơ mơ̆n. Ƀiă abih amăng Tơlơi Pơgop Hơđăp arăng čih hăng tơlơi pơhiăp Hêbrơ.
72 Hermês (Bruă Mơnuă 14:12). Hermês jing anăn kơ sa čô yang rơba̱ng, jing yang ƀing Grek kơkuh pơpŭ. Ƀing Grek juăt laĭ anŭn jing pô pơala kơ ƀing yang rơba̱ng pơkŏn.
73 Hêrôd Amăng Tơlơi Pơgop Phrâo, hơmâo pă̱ čô mơnuih phara arăng pơanăn Hêrôd:
1. Pơtao Hêrôd, jing Hêrôd Prŏng, jing pơtao ƀing Yehudah amăng rơnŭk arăng tơkeng kơ Yêsu. Ñu yơh jing pô gir kiăng pơdjai hĭ Yêsu tơdang Yêsu hlak dŏ čơđai. (Mathiơ 2:1-22; Luk 1:5).
2. Hêrôd Antipas jing khua kwar Galilê amăng rơnŭk tơdang Yêsu dŏ pơtô pơblang hăng ngă lu tơlơi mơsêh mơyang. Ñu yơh jing pô pơdŏ hăng HʼHêrôdias laih anŭn pơđar kơ arăng čŏng tơkuai Yôhan pô ngă baptem. Ƀing Yehudah ba Yêsu pơ Hêrôd anai yơh kiăng kơ phat kơđi hlâo kơ pŏng hĭ Yêsu ƀơi kơyâo bơrơkal (Markôs 6:14-29; Luk 23:6-12).
3. Pơtao Hêrôd Agrippa tal Sa kơpĭ kơpe̱t ƀing đaŏ kơ Yêsu Krist amăng Sang Ơi Adai blung hlâo. Ñu pơdjai hĭ Yakơ jing ayŏng Yôhan (Bruă Mơnuă 12:1-23).
4. Pơtao Hêrôd Agrippa tal Dua jing pô arăng ba rai Paul kiăng kơ hơmư̆ kơđi hlâo kơ khua kwar brơi Paul nao pơ plei Rôm kiăng kơ tŭ phat kơđi ƀơi anăp Kaisar (Bruă Mơnuă 25:13–26:2; 26:19, 27-32).
74 Yang Bơngăt Hiam Tơdang ƀing ta đŏk Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam, ƀing ta hrăm kơ Yang Bơngăt Hiam kơ tơlơi Ñu jing Ơi Adai samơ̆ ăt phara hăng Ơi Adai, Ama Khua Yang Yêsu Krist ta, laih anŭn mơ̆ng Yêsu Krist, Ană Ơi Adai. Ƀing gơñu pơkiaŏ rai Yang Bơngăt Hiam kiăng kơ hơdip amăng lăm ƀing hlơi pô đaŏ kơnang ko Yêsu Krist kiăng kơ pơrơđah tơlơi sĭt kơ ƀing gơñu, dui ba ƀing gơñu, laih anŭn pơdưi ƀing gơñu kiăng kơ pơmơak kơ Ơi Adai. Ñu jing Yang, arăng ƀu dưi ƀuh Ñu ôh, samơ̆ Ñu dŏ hrŏm hăng abih bang ƀing đaŏ. Tui anŭn, ƀu djơ̆ kơnơ̆ng hơmâo dua Pô/Čô Yang đôč ôh, samơ̆ Klâo Pô/Klâo Čô Yang pơdơ̆ pơđơ̱r yơh. Yang Ama jing Ơi Adai, Yang Ană jing Ơi Adai, laih anŭn Yang Bơngăt Hiam ăt jing Ơi Adai mơ̆n. Ƀing gơñu ƀu djơ̆ klâo Ơi Adai ôh, samơ̆ ƀing gơñu jing Ơi Adai kar kaĭ, jing ha sa Ơi Adai sĭt yơh. Ăt lăng bĕ Ană Ơi Adai.
75 hôsanna (Mathiơ 21:9, 15; Markôs 11:9, 10; Yôhan 12:13). “Hôsanna” jing tơlơi pơhiăp kơkuh ƀing arăng juăt yua kiăng kơ pơpŭ kơ hlơi pô. Anŭn kiăng laĭ “kwưh kiăng Ơi Adai pơklaih hĭ ñu!” ƀôdah “Bơni hơơč kơ ñu.”
76 hơmrui (Yôhan 19:29; Hêbrơ 9:1). Hơmrui jing sa djuai kơyâo. Ƀing khua ngă yang yua kiăng kơ añrŭ hlak hơmrui amăng drah hăng añăh ƀơi mơnuih ƀôdah ƀơi gơnam tăm kiăng kơ gơñu jing hĭ rơgoh hiam ƀơi anăp Ơi Adai.
77 gơnam ƀâo hiam (Luk 1:9-11; Pơrơđah 5:8; 8:3, 4; 18:13). Gơnam ƀâo hiam jing gơnam hơmâo tơlơi ƀâo mơmĭh biă mă. Arăng pơkra gơnam ƀâo anŭn mơ̆ng kơtăk kơyâo ƀôdah mơ̆ng khul hla hăng akha kơyâo. Amăng Sang Yang arăng čuh gơnam ƀâo hiam tơdang ƀing arăng iâu laĭ kơ Ơi Adai.
78 Isa̱k (Bruă Mơnuă 7:8; Rôm 9:7; Hêbrơ 11:9; tt.). Isa̱k jing ană Abraham hăng HʼSarah. Anăn anŭn kiăng laĭ “klao.” Arăng pơanăn Isa̱k yuakơ HʼSarah klao tơdang ñu hơmư̆ tơlơi Ơi Adai ƀuăn kơ tơlơi ñu či hơmâo ană nge tơdang ñu tha biă mă laih. Lăng Abraham.
79 Isaiah (Mathiơ 3:3; Bruă Mơnuă 8:30; Rôm 9:27-29; tt.). Isaiah jing sa čô pô pơala Ơi Adai yom pơphan. Hlâo kơ Yêsu Krist rai pơ lŏn tơnah anai, Isaiah laĭ lui hlâo lu mơta tơlơi kơ tơlơi Yêsu.
80 Israel Israel jing anăn yom hơjăn Ơi Adai pơanăn kơ Yakôb, jing sa čô amăng dua čô ană đah rơkơi Isa̱k hăng HʼRebekah. Israel hơmâo pluh-dua čô ană đah rơkơi, jing ƀing jing hĭ ƀing ơi adon kơ pluh-dua kơnung djuai Israel. Lăng Abraham.
Ƀing kơnung djuai Israel arăng ăt iâu hăng lu anăn phara mơ̆n. Arăng iâu kơ ƀing gơñu jing “ƀing ană plei Israel,” laih anŭn “ƀing Hêbrơ.” Lăng Yehudah.
Lŏn čar ƀing ană plei Israel dŏ hơdip arăng ăt iâu jing lŏn čar Israel mơ̆n. Hlâo adih arăng iâu jing Kanaan. Sa boh anăn pơkŏn dơ̆ng arăng iâu jing lŏn čar Palestin.
81 Yakôb Yakôb jing ană đah rơkơi Isa̱k. Amĭ ñu jing HʼRebekah. Ayŏng kơmar ñu jing Esâo. Wơ̆t tơdah Esâo jing ană kơčoa, laih anŭn Yakôb jing pô Ơi Adai ruăh kiăng kơ dŏ kơjăp, jing kar hăng ană kơčoa yơh. Anŭn jing mơ̆ng Yakôb yơh ƀing Yehudah tơbiă rai. Lăng Israel, Abraham, laih anŭn Esâo.
82 jasper (Pơrơđah 4:3; 21:11, 18, 19). Jasper jing sa djuai pơtâo yom hiam hăng kơƀah hơmâo biă mă. gơnam pơhrôp.
83 Jêptê (Hêbrơ 11:32). Jêptê jing sa čô ling tơhan khĭn kơtang. Hơmâo sa wơ̆t ñu dui ba ƀing ană plei Israel.
84 Yirmeyah (Mathiơ 2:17; 16:14; 27:9). Yirmeyah jing pô pơala Ơi Adai. Amăng rơnŭk tơdang lu ƀing Israel ƀu hơdip hơdơ̆ng tui gưt boh hiăp Ơi Adai ôh, ñu iâu mơthưr ƀing gơñu kiăng kơ kơhơma̱l hĭ. Ñu ăt laĭ lui hlâo lu mơta tơlơi či truh mơ̆n tơdang Pô Krist rai.
85 Yisai (Mathiơ 1:5, 6; Luk 3:32; Bruă Mơnuă 13:22; Rôm 15:12). Yisai jing ama pơtao Dawid, jing ơi adon kơ Yêsu Krist yơh. Amăng Tơlơi Pơgop Hơđăp, pô pơala Isaiah hơmâo čih laih kơ tơlơi Yang Krist či jing mơ̆ng kơnung djuai Yisai hăng Dawid. Lăng Dawid.
86 Yêsu Anăn Yêsu kiăng laĭ “Pô Pơklaih” ƀôdah “Ơi Adai ta jing Pô Pơklaih.” Ană nge HʼMari Ơi Adai pơanăn hăng anăn anŭn yuakơ Ñu či pơklaih hĭ ƀing ană plei Ñu mơ̆ng khul tơlơi soh sat ƀing gơ̆ yơh (Mathiơ 1:21). Hơmâo hơdôm anăn pơkŏn dơ̆ng ƀing arăng pơanăn kơ Yêsu tui anai: Yêsu Krist, Ană Ơi Adai, Ană Mơnuih, Ană Dawid ƀôdah Ană Đah Rơkơi Dawid.
87 Yehudah Ƀing Yehudah jing ƀing ană tơčô Abraham. Lăng Abraham. Blung hlâo anăn Yehudah kiăng laĭ “ƀing ană plei hơdip amăng anih lŏn Yudah,” anŭn jing, ƀing ană plei kơnung djuai Yudah. Yudah jing sa amăng pluh-dua kơnung djuai ƀing Israel. Samơ̆ tơdơi anăn Yehudah tơbiă rai kiăng kơ kơčrâo kơ abih bang ƀing ană plei Israel yơh. Lăng Israel.
Amăng hră Tơlơi Pơthâo Hiam Yôhan, boh hiăp “ƀing Yehudah” kơčrâo kơ ƀing khua djă akŏ hăng ƀing khua moa ƀing Yehudah boh nik ñu jing ƀing pơkơdơ̆ng glaĭ hăng Yêsu.
88 gơnam pơhrôp Amăng Pơrơđah 21 Yôhan pơruai kơ plei prŏng rơgoh hiam ñu ƀuh amăng tơlơi pơƀuh ñu. Hơdôm atur plei anŭn arăng pơkra hăng pluh-dua djuai pơtâo yom hiam phara phara. Hơdôm boh pơtâo anŭn pơčrang bơngač hăng lu ia klơr phara phara. Khul anăn kơ pluh-dua djuai boh pơtâo phara anŭn jing:
1. jasper: mơtah ƀôdah jơngeh
2. saphir: mik
3. agat (arăng ăt pơanăn khalsedoni amăng tơlơi pơblang pơkŏn): ia klơr phara, kar hăng kô̱̆ hăng ƀlŭk
4. emerald: mơtah bơngač
5. ônik (arăng ăt pơanăn sardônik amăng tơlơi pơblang pơkŏn): lu klơr phara
6. kharnelian: mriah bơngač
7. krisolit: kơñĭ
8. bêril: mơtah ƀôdah mơtah ƀlơ̆
9. tôpas: kơñĭ
10. krisôpras (arăng ăt pơanăn khalsedoni amăng tơlơi pơblang pơkŏn): kô̱̆ ƀlơ̆ ƀôdah pu̱r
11. jasin: mik ƀôdah mik mơtah
12. amêtis: mơla̱ng
89 Yôhan Hơmâo đơđa mơnuih anăn Yôhan arăng pơruai amăng Tơlơi Pơgop Phrâo. Dua čô jing yom pơphan biă mă, anŭn jing Yôhan pô ngă baptem hăng Yôhan jing pô ding kơna pơjao:
1. Yôhan pô ngă baptem jing pô pơala; ñu prap pre jơlan kơ Yêsu. Ñu jing pô pơala kar hăng Êliyah, laih anŭn hrup hăng Êliyah yơh ñu pơkơđiăng kơ ƀing arăng kiăng kơ kơhơma̱l hĭ tơlơi soh hăng wơ̆t glaĭ pơ Ơi Adai. Mathiơ 3:1-15; 11:2-19; 14:1-12; 17:13; 21:24-32; Markôs 1:4-11; 6:14-29; 11:29-33; Luk 1:13-17, 57-63, 76-80; 3:2-20; 7:18-33; 11:1; Yôhan 1:6-8, 15, 19-36; 3:22-30.
2. Yôhan pô Ding Kơna Pơjao jing ană đah rơkơi Zebedai laih anŭn adơi ñu jing Yakơ. Ñu jing sa čô amăng pluh-dua čô ƀing ding kơna pơjao Yêsu. Ñu čih hră Tơlơi Pơthâo Hiam Yôhan laih anŭn khul sŏp hră Yôhan, laih anŭn sŏp hră Pơrơđah biă mă yơh. Mathiơ 4:21, 22; 10:2; 17:1-13; Markôs 1:29; 3:17; 5:37; 9:1-13, 38; 10:35-41; 13:3; Luk 8:51; 9:28-36, 49, 54; 22:8; Bruă Mơnuă 3:1-11; 4:13, 19, 20; 8:14-17; Galatia 2:9; Pơrơđah 1:1, 4, 9; 22:2, 8.
Ƀing mơnuih pơkŏn dơ̆ng ăt hơmâo anăn Yôhan:
3. Yôhan Markôs, jing adơi ai Barnabas laih anŭn pô mă bruă hrŏm hơbĭt hăng Paul, čih hră Tơlơi Pơthâo Hiam Markôs (Bruă Mơnuă 12:12; 13:4-13; 15:37-39; Kolossai 4:10; 2 Timothe 4:11; Philemôn 24; 1 Pêtrôs 5:13).
5. Ăt hơmâo mơ̆n sa pô lŏm kơ sang anŏ khua ngă yang prŏng hloh Annas anăn Yôhan (Bruă Mơnuă 4:6).
90 Yônah (Mathiơ 12:39-41; 16:4; Luk 11:29-32). Yônah jing pô pơala Ơi Adai. Hơmâo sa wơ̆t Ơi Adai pơkiaŏ ñu nao pơ plei prŏng Nineweh kiăng kơ pơtô boh hiăp Ơi Adai pơ plei anŭn. Samơ̆ Yônah ƀu kiăng tui gưt kơ Ơi Adai ôh. Ñu đĭ pơ sa boh sŏng kiăng kơ nao pơ anih pơkŏn. Tơdang ñu dŏ amăng sŏng anŭn, Ơi Adai brơi rai angĭn rơbŭ prŏng. Ƀing mơnuih amăng sŏng thâo krăn kơ tơlơi yuakơ Ơi Adai hil kơ Yônah, tui anŭn angĭn rơbŭ jai prŏng tui. Tui anŭn, ƀing gơñu glŏm trŭn Yônah amăng ia rơsĭ kiăng kơ pơklaih hĭ gơñu pô. Hơmâo sa drơi akan prŏng lun ƀơ̆ng hĭ Yônah, laih anŭn ñu dŏ amăng hlŭng akan klâo hrơi, tơl hơnăl tuč akan anŭn ô̱̆ pơtah hĭ Yônah pơ anih lŏn. Tơdơi kơ anŭn, Yônah tui gưt kơ Ơi Adai hăng nao pơ plei prŏng Nineweh kiăng kơ pơtô boh hiăp Ơi Adai.
91 Yôsêp Hơmâo lu mơnuih anăn Yôsêp arăng pơruai amăng Tơlơi Pơgop Phrâo:
1. Yôsêp, sa čô amăng pluh-dua čô ană đah rơkơi Yakôb, jing ƀing ơi adon kơ pluh-dua kơnung djuai ƀing Israel. Ñu jing ayŏng adơi sa amĭ ama hăng Benyamin. Lăng Bruă Mơnuă 7:9-14; Yôhan 4:5; Hêbrơ 11:21, 22; Pơrơđah 7:8.
2. Yôsêp, rơkơi kơ HʼMari, jing amĭ kơ Yêsu Krist. Lăng Mathiơ 1:16, 18-20, 24; 2:13, 19; Luk 1:27; 2:4, 16, 33, 43; 3:23; 4:22; Yôhan 1:45; 6:42.
3. Yôsêp, jing sa čô amăng ƀing adơi Yêsu. Lăng Mathiơ 13:55; Markôs 6:3.
4. Yôsêp, jing adơi Yakơ. Lăng Mathiơ 27:56; Markôs 15:40, 47.
5. Yôsêp plei Arimathea, jing pô pơdrŏng, ăt jing ƀing lŏm kơ tơpul phat kơđi ƀing khua Yehudah. Ñu jing sa čô mơnuih hiam klă hăng đuaĭ tui laih Yêsu Krist. Lăng Mathiơ 27:57-60; Markôs 15:42-46; Luk 23:50-53; Yôhan 19:38-42.
6. Yôsêp Barsabbas, jing sa čô amăng ƀing đuaĭ tui Yêsu, ăt jing pô hơmâo dŏ hăng Ñu čơdơ̆ng mơ̆ng phŭn. Tơdang ƀing arăng kiăng kơ ruăh sa čô ding kơna pơjao jing pơala kơ Yudas, anŭn jing tơlơi ruăh tŏng krah Yôsêp Barsabbas hăng Mathias. Arăng ngă čram kơ tơlơi khưp ngă anŭn. Mathias yơh jing pô arăng ruăh djơ̆ (Bruă Mơnuă 1:23).
7. Yôsêp, arăng thâo krăn hloh jing Barnabas (Bruă Mơnuă 4:36).
92 Yôsua (Bruă Mơnuă 7:45; Hêbrơ 4:8). Tơdơi kơ Môseh djai hĭ laih, Yôsua jing hĭ khua ba akŏ kơ ƀing ană plei Israel. Ñu dui ba ƀing gơñu mŭt pơ anih lŏn Kanaan, jing anih Ơi Adai hơmâo ƀuăn pha brơi laih kơ ƀing gơñu. Ƀing gơñu pơblah dưi hĭ kơ ƀing mơnuih hơdip pơ anŭn. Giŏng anŭn Yôsua pơpha anih lŏn anŭn hăng pha brơi kơ rĭm kơnung djuai ƀing Israel, rơngiao kơ kơnung djuai Lêwi, jing ƀing khua ngă yang. Yôsua jing khua ba akŏ yom prŏng, laih anŭn ñu pơtrŭt ƀing ană plei sa pran đuaĭ tui Ơi Adai. Ñu laĭ, “Bơ kơ kâo hăng ƀing sang anŏ kâo, ƀing gơmơi či đuaĭ tui Ơi Adai yơh.”
93 Yudah (Mathiơ 1:2, 3; Hêbrơ 7:14; 8:8; Pơrơđah 5:5; 7:5). Yudah jing sa čô amăng pluh-dua čô ƀing ană đah rơkơi Yakôb. Ñu jing ơi adon kơ kơnung djuai Yudah. Ƀing ană tơčô ñu hơdip amăng anih tring arăng pơanăn Yudah. Plei prŏng Yerusalaim jing amăng anih tring Yudah. Yêsu Krist tơbiă rai mơ̆ng kơnung djuai Yudah laih anŭn arăng tơkeng kơ Ñu amăng lŏn čar Yudah amăng plei arăng pơanăn Betlehem.
94 dêh čar Ơi Adai Tơlơi pơrơđah “dêh čar Ơi Adai” kiăng kơčrâo kơ tơlơi pơgop lir tŏng krah Ơi Adai hăng ƀing ană plei Ñu. Pơtao git gai wai lăng ƀing ană plei Ñu, laih anŭn Ơi Adai jing kar hăng sa čô pơtao yơh yuakơ Ñu wai pơgang ƀing ană plei Ñu hăng pha brơi abih bang tơlơi ƀing gơñu kơƀah kiăng, laih anŭn dui ba hăng git gai ƀing gơñu. Ƀing ană plei dêh čar Ơi Adai jing ƀing đaŏ kơnang hăng tui gưt kơ Ơi Adai yơh. Tơdang Yêsu Krist trŭn rai pơ lŏn tơnah anai, dêh čar Ơi Adai pơƀuh rai hăng hơdră jơlan phrâo yuakơ Yêsu krist pŏk brơi laih hơdră jơlan kơ mơnuih mơnam kiăng hơdip amăng tơlơi pơgop lir phrâo hăng Ơi Adai.
Dêh čar Ơi Adai dŏ pơ anih pă ƀing mơnuih thâo kơnăl kơ Ơi Adai jing pơtao gơñu yơh. Tơdang Yêsu Krist wơ̆t glaĭ, dêh čar Ơi Adai či jing hlo̱m ƀo̱m laih anŭn či tŭ pơrơđah kơ abih bang mơnuih yơh.
95 Kôrah (Yud 11). Kôrah dui ba sa grup pơkơdơ̆ng glaĭ hăng Môseh laih anŭn A̱rôn. Ơi Adai hil biă mă laih anŭn ngă kơ lŏn čơđang hăng lun ƀơ̆ng hĭ Kôrah wơ̆t hăng abih bang ƀing mơnuih đuaĭ tui ñu.
96 Ană Triu Ơi Adai Yôhan pô ngă baptem iâu kơ Yêsu jing Ană Triu Ơi Adai amăng Yôhan 1:29, 36. Amăng tơlơi phiăn ƀing Yehudah, ƀing gơñu juăt pơyơr ană triu jing sa gơnam ngă yang kơ Ơi Adai, tui anŭn Ơi Adai či pap brơi tơlơi soh gơñu. Tơdang ană triu djai yuakơ drah ñu tuh tơbiă, drah anŭn arăng yap pơala brơi kơ pô hơmâo ngă soh laih yơh. Pô anŭn jing hĭ rơgoh hiam ƀơi anăp Ơi Adai yơh. Arăng iâu kơ Yêsu jing Ană Triu Ơi Adai yuakơ Ñu jao hĭ tơlơi hơdip ñu jing sa gơnam ngă yang kiăng kơ Ơi Adai pap brơi khul tơlơi soh ta. Amăng tơlơi pơƀuh Pơrơđah 5, Krist jing tơlơi pơhơmutu kar hăng ană triu.
97 Tơlơi juăt Arăng čih tơlơi Juăt Ơi Adai amăng rơma sŏp hră blung hlâo amăng Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam. Amăng anŭn ăt hơmâo khul tơlơi juăt Ơi Adai pơrơđah kơ Môseh yuakơ tơlơi hiam klă ană plei Ñu laih anŭn kơ hră ruai blung hlâo kơ mơnuih mơnam hăng ƀing Israel. Lăng Môseh.
98 phŭng (Mathiơ 8:3; Markôs 1:42; Luk 5:12, 13; 7:22; tt.) Phŭng jing sa tơlơi ruă nuă. Amăng Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam boh hiăp phŭng kơčrâo kơ tơlơi ruă ƀơi klĭ, anŭn jing tơlơi ruă phara ƀiă kơ tơlơi ruă phŭng amăng rơnŭk ta anai. Ƀing hlơi pô tŭ ruă nuă mơ̆ng tơlơi ruă phŭng anŭn khŏm hơdip ataih mơ̆ng ƀing arăng yơh. Ƀing mơnuih hiam drơi jan ƀu tĕk djơ̆ kơ ƀing mơnuih ruă nuă anŭn ôh.
99 Lêwi (Hêbrơ 7:5, 9, 10; Pơrơđah 7:7). Lêwi jing sa čô amăng pluh-dua čô ƀing ană đah rơkơi Yakôb, jing ƀing ơi adon kơ pluh-dua kơnung djuai ƀing Israel. Ơi Adai pioh hơjăn ƀing kơnung djuai Lêwi kiăng kơ ngă bruă Ñu amăng Sang Yang. Ƀing khua ngă yang arăng ruăh mă mơ̆ng kơnung djuai Lêwi yơh, boh nik ñu mơ̆ng sang anŏ A̱rôn. Lăng A̱rôn.
Lêwi ăt jing anăn kơ sa čô amăng pluh-dua čô ding kơna mơ̆n. Đơđa arăng iâu ñu jing Mathiơ (Mathiơ 9:9; Markôs 2:14; Luk 5:27-29). Ñu jing pô čih kơ sŏp hră Tơlơi Pơthâo Hiam Mathiơ.
100 Lot (Luk 17:28-32; 2 Pêtrôs 2:7). Lot jing ană đah rơkơi Haran, jing adơi Abraham. Tui anŭn, Lot jing amôn Abraham. (Lăng Abraham.) Tơdang Abraham nao hơduah lŏn čar phrâo Ơi Adai hơmâo ƀuăn brơi laih kơ ñu, Lot nao hrŏm hăng ñu mơ̆n. Tơdơi kơ ƀing gơñu mŭt nao pơ lŏn čar anŭn, Lot nao hơdip pơ plei pơnăng Sedôm. Ƀing ană plei Sedôm ngă lu mơta tơlơi soh sat biă mă. Yuakơ anŭn yơh Ơi Adai laĭ Ñu či pơrai hĭ plei anŭn. Ơi Adai pơkiaŏ nao ƀing ling jang Ñu kiăng pơkơđiăng kơ Lot đuaĭ ataih hĭ hlâo kơ Ñu pơrai hĭ plei anŭn. Tui anŭn, Lot hăng sang anŏ ñu đuaĭ hĭ yơh, giŏng anŭn Ơi Adai pơrai hĭ plei anŭn hăng apui yơh. Ling jang anŭn pơtă kơ Lot anăm lăng glaĭ ôh tơdang ƀing gơñu tơbiă đuaĭ, samơ̆ bơnai Lot wir lăng glaĭ laih anŭn ƀơi anŭn mơtam gơ̆ jing hĭ tơpơ̆ng hra yơh.
101 mana (Yôhan 6:31, 49, 58; Hêbrơ 9:4; Pơrơđah 2:17). Tơdơi kơ ƀing ană plei Israel đuaĭ tơklaih hĭ laih mơ̆ng ƀing Êjip đưm hlâo adih, ƀing gơñu đuaĭ hyu amăng tơdron tač truh kơ pă̱pluh thŭn. Amăng abih khul thŭn anŭn Ơi Adai ngă tơlơi mơsêh mơyang hăng pha brơi kơ ƀing gơñu gơnam ƀơ̆ng. Gơnam ƀơ̆ng anŭn arăng iâu tơpŭng mana. Tơpŭng anai lê̆ mơ̆ng adai trŭn ƀơi lŏn rĭm hrơi, rơngiao kơ hrơi Saƀat, tui anŭn ƀing ană plei pơƀut glaĭ yơh. Lăng Tơlơi Tơbiă 16:13-36.
102 HʼMari Hơmâo ƀing đah kơmơi pơkŏn anăn HʼMari arăng pơruai amăng Tơlơi Pơgop Phrâo:
1. HʼMari jing amĭ Yêsu.
2. HʼMari plei Magdala. Yêsu puh pơđuaĭ hĭ tơjuh čô yang sat mơ̆ng gơ̆, laih anŭn ñu jing hĭ sa čô amăng ƀing đuaĭ tui Yêsu yơh (Mathiơ 27:55, 56; Markôs 16:9; Luk 8:2; Yôhan 20:1, 2; tt.).
3. HʼMari plei Bethania, adơi HʼMartha hăng Lazaros. Ñu dŏ be̱r jĕ ƀơi tơkai Yêsu kiăng kơ hơmư̆ tơlơi Yêsu pơtô pơblang (Luk 10:38-42; Yôhan 11:1-5; 12:1-7)
4. HʼMari amĭ Yakơ hăng Yôsêp. HʼMari anai năng ai ăt jing HʼMari bơnai Kleopas mơ̆n, samơ̆ ƀu thâo krăn rơđah ôh (Mathiơ 27:56; Markôs 15:40; 16:1; Luk 24:10).
5. HʼMari amĭ Yôhan Markôs. HʼMari anai hơmâo sa boh sang amăng plei Yerusalaim jing anih ƀing ding kơna Yêsu juăt pơƀut glaĭ (Bruă Mơnuă 12:12).
103 Melkhizedek (Hêbrơ 5:6-10; 6:20; 7:1-17). Abih bang tơlơi ƀing ta thâo kơ Melkhizedek jing tơlơi arăng čih amăng hră Hêbrơ laih anŭn amăng hră Tơlơi Čơdơ̆ng Phŭn 14:17-20, jing tơlơi arăng čih kơ ñu jing khua ngă yang Ơi Adai ruăh. Hơmâo sa wơ̆t, ƀing rŏh ayăt mă mơnă amôn Abraham, Lot, sang anŏ Lot wơ̆t hăng abih bang mŭk dram gơñu mơ̆n. Abraham nao pơblah pơkơdơ̆ng glaĭ hăng ƀing rŏh ayăt anŭn hăng blah dưi hĭ kơ ƀing gơñu. Ñu pơklaih hĭ Lot wơ̆t hăng abih bang gơnam Lot mơ̆n. Tơdang Abraham wơ̆t glaĭ, Melkhizedek nao čơkă ñu ƀơi jơlan. Melkhizedek pha brơi kơ Abraham ƀañ tơpŭng laih anŭn ia boh kơƀâo hăng iâu laĭ kiăng kơ Ơi Adai bơni hiam kơ Abraham nanao. Abraham pha brơi kơ Melkhizedek sa črăn amăng pluh mơ̆ng abih bang gơnam ñu hơmâo ba glaĭ mơ̆ng tơlơi pơblah. Lu thŭn tơdơi kơ anŭn, anŭn yơh jing tơlơi phiăn kơ ƀing pha brơi kơ ƀing khua ngă yang sa črăn amăng pluh mơ̆ng abih bang gơnam tăm gơñu laih anŭn prăk pơtŭm gơñu.
Abih bang ƀing khua ngă yang ƀing ană plei Israel le̱ng kơ tŭ arăng ruăh mơ̆ng sang anŏ Lêwi. Samơ̆ ƀơi mông Melkhizedek bưp Abraham, Lêwi aka ƀu hơmâo ôh. Isa̱k ană đah rơkơi Abraham yơh jing ơi Lêwi ăt aka ƀu hơmâo mơ̆n. Tui anŭn, tơdang Abraham pha brơi kơ Melkhizedek sa črăn amăng pluh mơ̆ng khul gơnam ñu hơmâo, anŭn jing kar hăng abih bang sang anŏ Lêwi yơh pha brơi anŭn, yuakơ tơdơi kơ anŭn, tơdang arăng tơkeng rai kơ ƀing gơñu laih, ƀing gơñu jing ƀing ană tơčô Abraham yơh (Hêbrơ 7:9, 10).
104 Messiah Lăng Krist.
105 Môseh Môseh jing ha čô pô ba akŏ yom prŏng kơ ƀing ană plei Israel. Ƀơi mông tơdang ƀing ană plei Israel jing hlŭn amăng čar Êjip, Ơi Adai ruăh Môseh kiăng kơ dui ba ƀing gơñu tơbiă mơ̆ng lŏn čar Êjip kiăng kơ wơ̆t glaĭ pơ anih lŏn Ơi Adai hơmâo pha brơi laih kơ ƀing gơñu. Ơi Adai bưp Môseh amăng hơdră jơlan yom hơjăn. Môseh ƀuh pum kơyâo apui ƀơ̆ng, samơ̆ kơyâo anŭn apui ƀu ƀơ̆ng hĭ ôh. Ñu thâo krăn Ơi Adai dŏ amăng anih anŭn. Giŏng anŭn Ơi Adai pơhiăp hăng ñu laih anŭn pơtă kơ ñu kiăng kơ dui ba ƀing ană plei Ñu pơ lŏn čar gơñu pô. Ơi Adai ngă laih lu mơta tơlơi mơsêh mơyang mơ̆ng Môseh. Hơmâo sa wơ̆t tơdang ƀing ling tơhan ƀing Êjip kiaŏ tui ƀing Israel, ƀing gơñu nao pơ ia Rơsĭ Mriah. Ơi Adai ngă kơ glung angĭn kơtang bluh ƀơi ia dơlăm anŭn hăng pơkăh pơpha hĭ ia anŭn dơ̆ng đĭ kar hăng pơnăng dua gah laih anŭn ƀing ană plei Israel rơbat găn ƀơi lŏn thu. Tơdơi kơ ƀing gơñu găn laih, ƀing ling tơhan Êjip gir kiăng kơ găn mơ̆n, samơ̆ ia anŭn lŏm glaĭ hăng go̱m hĭ ƀing gơñu, tui anŭn ƀing gơñu djai ƀlŭng hĭ yơh.
Môseh yơh jing pô Ơi Adai pha brơi khul tơlơi juăt Ñu kơ ƀing ană plei Israel. Tơdơi kơ ƀing gơñu găn hĭ laih Rơsĭ Mriah hăng đuaĭ hĭ mơ̆ng anŭn, ƀing gơñu nao truh pơ čư̆ arăng pơanăn Sinai. Môseh đĭ pơ čư̆ Sinai anŭn hơjăn hăng iâu laĭ kơ Ơi Adai. Ơi Adai pơhiăp hăng Môseh hăng pơtă kơ ñu khul tơlơi pơđar Ñu. Ơi Adai čih pluh mơta tơlơi juăt yom pơphan ƀơi hơnăl pơtâo; samơ̆ tơdơi kơ anŭn, Môseh ngă pơčah hĭ khul hơnăl pơtâo anŭn tơdang ñu ƀuh ƀing ană plei kơkuh pơpŭ kơ rup trah. Ñu hil biă mă. Tơdơi kơ anŭn, Ơi Adai pơtă kơ ñu pơkra dua pŏk hơnăl pơtâo dơ̆ng, laih anŭn Ơi Adai čih pluh mơta tơlơi juăt anŭn dơ̆ng ƀơi anŭn. Amăng lu rơnŭk, khul hơnăl pơtâo anŭn arăng djă pioh amăng sa boh hip yom hơjăn (Lăng Hip Tơlơi Pơgop) pơ anih rơgoh hiam amăng Sang Khăn Jăng Jăi/Sang Khăn Ơi Adai.
Tơdơi kơ ñu trŭn mơ̆ng čư̆ Sinai, Môseh čih abih bang tơlơi juăt anŭn. Hơdôm tơlơi anŭn arăng ăt čih amăng rơma sŏp hră blung hlâo amăng Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam/Tơlơi Pơgop Hơđăp, pơanăn “hơdôm sŏp hră Môseh”: Tơlơi Čơdơ̆ng Phŭn, Tơlơi Tơbiă, Tơlơi Bruă Lêwi, Tơlơi Yap, laih anŭn Tơlơi Juăt. Lăng Tơlơi Juăt.
106 añăm hơbơi (Mathiơ 13:31, 32; 17:20; Markôs 4:31, 32; Luk 13:19; 17:6). Añăm hơbơi jing sa djuai gơnam tăm. Gơnam tăm anai hơmâo pơjĕh anet biă mă samơ̆ čă đĭ sa ƀĕ gơnam tăm prŏng, ƀiă hrup hăng sa ƀĕ kơyâo yơh.
107 kơtăk jrao phĭ̱ (Mathiơ 2:11; Markôs 15:23; Yôhan 19:39; Pơrơđah 18:13). Kơtăk jrao phĭ̱ jing sa gơnam pơmă, jing gơnam ƀâo mơngưi mơmĭh biă mă. Gơnam anŭn arăng pơkra mơ̆ng boh kơƀâo krô ƀôdah mơ̆ng kơtăk kơyâo phara. Ƀing Yehudah yua kơtăk anai kar hăng jrao; ñu ngă kơ arăng mơhao pĭt tui anŭn pô ruă ƀu tŭ ruă nuă kơtang đơi ôh. Ƀing gơñu ăt yua kơtăk anai kiăng kơ pơyua atâo kơ tơlơi dơ̱r mơnuih djai mơ̆n.
108 Naaman (Luk 4:27). Naaman hơdip amăng lŏn čar Siria. Ñu jing khua kơ ƀing ling tơhan. Ñu ƀu djơ̆ jing sa čô pô Yehudah ôh. Wơ̆t tơdah ñu jing khua, samơ̆ ñu hơmâo tơlơi ruă phŭng. Tơdang ñu hơmư̆ kơ tơlơi pô pơala Elisa, ñu nao kiăng bưp kiăng kơ rơkâo kơ pô pơala anŭn pơsuaih hĭ ñu mơ̆ng tơlơi ruă phŭng. Elisa pơtă kơ ñu kiăng kơ nao mơnơi ƀơi krong Yurdan tơjuh wơ̆t. Ñu tui gưt laih anŭn suaih hĭ mơtam yơh.
109 nar (kơyâo) (Markôs 14:3; Yôhan 12:3). Hơmâo sa wơ̆t, sa čô đah kơmơi ba rai sa ia jâo ƀâo mơnâo mơmĭh arăng pơanăn nar kiăng kơ pik ƀơi tơkai Yêsu. Arăng pơkra nar mơ̆ng kơtăk/kơsum kơyâo arăng pơanăn kơyâo nar drơi.
110 Nineweh (Mathiơ 12:41; Luk 11:30, 32). Nineweh jing ană kơ sa boh plei jing plei Ơi Adai pơkiaŏ nao Yônah kiăng kơ pơtô boh hiăp Ñu. Boh hiăp Ơi Adai jing tơlơi Ñu či pơrai hĭ ƀing ană plei Nineweh yuakơ khul tơlơi sat ƀai ƀing gơñu hlak dŏ ngă. Tơdang ƀing gơñu hơmư̆ boh hiăp Ơi Adai, ƀing gơñu čŏk hia hăng kơhơma̱l. Yuakơ anŭn yơh Ơi Adai pap brơi ƀing gơñu laih anŭn ƀu pơrai hĭ ƀing gơñu ôh. Lăng Yônah.
111 Noah (Mathiơ 24:37, 38; Luk 3:36; 17:26, 27; Hêbrơ 11:7; 1 Pêtrôs 3:20; 2 Pêtrôs 2:5). Noah hơdip amăng rơnŭk đưm adih. Tơlơi ră ruai kơ ñu arăng čih amăng sŏp hră blung hlâo amăng Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam, Tơlơi Čơdơ̆ng Phŭn 6–9. Amăng rơnŭk Noah, mơnuih mơnam ngă lu mơta tơlơi sat ƀai. Yuakơ anŭn yơh, Ơi Adai laĭ Ñu či brơi rai ia li̱ng kiăng kơ pơrai hĭ ƀing gơñu wơ̆t hăng abih bang tơlơi mơnơ̆ng ƀơi lŏn tơnah mơ̆n. Samơ̆ Noah jing sa čô mơnuih hiam klă, tui gưt kơ Ơi Adai. Tui anŭn, Ơi Adai pơtă kơ Noah pơkra sa boh sŏng prŏng, laih anŭn pơtă kơ ñu djŏp djel kiăng kơ ngă. Ơi Adai pơtă kơ gơ̆ djă ba bơnai gơ̆ wơ̆t hăng klâo čô ană đah rơkơi gơ̆ wơ̆t hăng ƀing hơđŭ gơ̆ mơ̆n kiăng kơ mŭt amăng sŏng prŏng (kŏmpăn) anŭn. Noah ngă tui abih bang tơlơi Ơi Adai pơtă kơ ñu. Tơdơi kơ Noah hăng ƀing sang anŏ ñu mŭt amăng kŏmpăn laih, Ơi Adai brơi rai ia hơjan prŏng hăng ia li̱ng yơh. Ia anŭn lip rơgao hĭ kơ khul čư̆ glông yơh. Abih bang mơnuih ƀơi lŏn tơnah djai ƀlŭng hĭ, samơ̆ Noah hăng sang anŏ ñu dưi klaih hĭ.
Tơdơi kơ anŭn sa thŭn, ia hrŏ trŭn, laih anŭn lŏn jing hĭ thu yơh. Noah hăng ƀing sang anŏ ñu tơbiă mơ̆ng sŏng anŭn. Giŏng anŭn, Noah pơkra sa gơnam pơyơr ngă yang kơ Ơi Adai hăng bơni kơ Ñu yuakơ hơmâo pơklaih hĭ laih ƀing gơñu. Ơi Adai ƀuăn kơ tơlơi Ñu ƀu či brơi rai ia li̱ng kar hăng anŭn dơ̆ng tah. Mrŏt pơƀuh amăng adai. Anŭn jing gru tơlơi ƀuăn Ñu kơ tơlơi Ñu ƀu či pơrai hĭ lŏn tơnah kar hăng anŭn dơ̆ng tah.
112 ôliwơ (Rôm 11:17, 24; Yakơ 3:12; Pơrơđah 11:4). Ôliwơ jing sa djuai kơyâo hơmâo boh čroh. Ƀing Yehudah ôliwơ kiăng kơ djet ia rơmuă tŭk tơnă, wơ̆t hăng lu tơlơi yua pơkŏn mơ̆n. Anŭn jing tơlơi yom pơphan biă mă amăng tơlơi hơdip ƀing Yehudah. Hơmâo sa bŏl čư̆ jĕ plei Yerusalaim, jing anih kơyâo ôliwơ čă, anŭn jing Bŏl Čư̆ Ôliwơ yơh.
114 Paradeis (Luk 23:43; 2 Korinthos 12:4; Pơrơđah 2:7). Boh hiăp Paradeis amăng tơlơi Grek kiăng laĭ “đang hiam rô̆.” Đơđa arăng yua boh hiăp anai kiăng kơčrâo kơ anih hiam rô̆ amăng Eden jing anih Ơi Adai pioh laih Adam hăng HʼEwơ čơdơ̆ng mơ̆ng phŭn kơ lŏn tơnah. Amăng Tơlơi Pơgop Phrâo, boh hiăp Paradeis kiăng laĭ plei hiam, jing anih hiam klă pioh kơ ƀing mơnuih đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist nao dŏ yơh tơdơi kơ ƀing gơñu djai laih.
115 Tơlơi Găn Lăng Tơlơi Phet Tơlơi Găn.
116 añŭ plĕr (Mathiơ 7:6; 13:45, 46; 1 Timothe 2:9; Pơrơđah 17:4; 18:12, 16; 21:21). Añŭ plĕr jing sa djuai pơtâo/gơnam pơhrôp jing gơnam pơmă yơh. Gơnam anŭn jing hiam rô̆, bơngač laih anŭn kô̱̆. Arăng yua gơnam anŭn kiăng kơ pơkra añŭ kơ tơkuai laih anŭn kơ khul gơnam pơhrôp pơkŏn mơ̆n.
117 Pentekostê Lăng Tơlơi Phet Pentekostê.
118 Pharaoh (Bruă Mơnuă 7:10, 13, 21; Rôm 9:17; Hêbrơ 11:24). Pharaoh jing anăn arăng pơanăn kơ khua glông hloh ƀôdah pơtao ƀing Êjip. Rĭm čô hlơi pô jing khua glông hloh amăng lŏn čar Êjip arăng pơanăn jing Pharaoh.
119 Pharisai Ƀing Pharisai jing sa grup mơnuih yom pơphan amăng ƀing Yehudah amăng rơnŭk Yêsu. Ƀing gơñu ăt mă bruă hrŏm hăng ƀing nai pơtô (ƀing nai pơtô tơlơi Juăt). Ƀing Pharisai thâo abih bang tơlơi juăt Ơi Adai hơmâo brơi laih kơ Môseh, laih anŭn ƀing gơñu ăt pơtô kơ ƀing arăng đuaĭ tui khul tơlơi anŭn mơ̆n. Ƀing gơñu pơtô lu khul tơlơi phiăn tơlơi hơnơ̆ng pơkă ƀing gơñu thim mŭt amăng tơlơi Juăt anŭn. Ƀing gơñu pơư pơang yuakơ ƀing gơñu jing hiam hloh kơ ƀing pơkŏn. Ƀing gơñu juăt ngă mă kiăng kơ jing hiam tơdang ƀing gơñu hơmâo khul tơlơi pơmĭn jŭ̱ sat. Ƀing Pharisai pơkơdơ̆ng glaĭ hăng Yêsu hăng hơduah mơneč kiăng pơdjai hĭ Ñu. Lăng Saddukai.
120 Pilat Pilat jing khua kwar ƀing Rôm wai lăng kwar Yudea amăng rơnŭk Yêsu hlak pơtô kơ ƀing arăng pơ anŭn. Ñu jao brơi kơ ƀing khua djă akŏ ƀing Yehudah ngă tui tơlơi gơñu pô kiăng hăng pŏng pơdjai hĭ Yêsu.
121 khua ngă yang Ƀing khua ngă yang jing ƀing mơnuih arăng ruăh pioh hơjăn kiăng kơ pơkra khul gơnam pơyơr kơ Ơi Adai pơala kơ ƀing ană plei Israel. Ƀing gơñu git gai amăng bruă khul gơnam ngă yang amăng Sang Yang pơ plei Yerusalaim. Arăng ruăh ƀing khua ngă yang mơ̆ng sang anŏ A̱rôn laih anŭn ƀing gơñu jing mơ̆ng kơnung djuai Lêwi soh sel. Lăng A̱rôn laih anŭn Lêwi.
Pô Khua Ngă Yang Prŏng Hloh jing yom pơphan hloh kơ abih bang ƀing khua ngă yang. Kơnơ̆ng hơjăn ñu đôč yơh dưi mŭt pơ Anih Rơgoh Hiam Hloh amăng Sang Yang jing anih ñu pơyơr gơnam ngă yang kơ Ơi Adai brơi kơ khul tơlơi soh ñu pô laih anŭn khul tơlơi soh ƀing ană plei hơmâo ngă laih.
122 pô pơala Pô pơala jing pô pơhiăp boh hiăp Ơi Adai pơrơđah kơ ñu. Ñu pơhiăp hăng ƀing ană plei pơala brơi kơ Ơi Adai.
Amăng rơnŭk Tơlơi Pơgop Hơđăp Ơi Adai pơkiaŏ nao lu ƀing pô pơala, kar hăng Samuêl, Isaiah laih anŭn Yirmeyah. Mơ̆ng ƀing gơñu yơh Ơi Adai pơrơđah mơta tơlơi či truh amăng rơnŭk pơanăp. Ƀing pô pơala juăt čih hơdôm boh hiăp gơñu laih anŭn hơdôm tơlơi čih anŭn jing amăng khul hră amăng Tơlơi Pơgop Hơđăp hơmâo anăn gơñu ƀơi akŏ sŏp hră, kar hăng Isaiah laih anŭn Yirmeyah. Lu thŭn hlâo kơ arăng tơkeng kơ Yêsu Krist, ƀing gơñu pơruai kơ tơlơi Ñu rai. Ƀing gơñu ăt pơruai lu mơta tơlơi Ñu či ngă laih anŭn mơta tơlơi či truh kơ Ñu. Ƀing gơñu ruai hơmâo lu tơlơi či truh amăng khul hrơi hơnăl tuč, hlâo kơ hrơi Yêsu Krist trŭn rai dơ̆ng kiăng kơ phat kơđi lŏn tơnah anai.
Đơđa amăng Tơlơi Pơgop Phrâo, hơmâo pơhiăp kơ tơlơi “Pô Pơala,” hơmutu amăng Yôhan 1:21. Anai jing pô pơala arăng pơruai laih amăng Tơlơi Juăt 18:15-18, jing pô pơala yom hơjăn jing pô Ơi Adai hơmâo ƀuăn laih Ñu či pơkiaŏ rai.
Amăng Tơlơi Pơgop Phrâo, ƀing mơnuih pơhiăp amăng tơlơi dưi Yang Bơngăt Hiam arăng ăt pơanăn jing ƀing pô pơala mơ̆n. Ƀing gơñu pơhiăp hơdôm boh hiăp Ơi Adai pơrơđah laih kơ ƀing gơñu yơh.
123 Tơlơi Adoh Bơni Hơơč Hră Tơlơi Adoh Bơni Hơơč jing sa sŏp hră amăng Tơlơi Pơgop Hơđăp hơmâo lu tơlơi adoh bơni hơơč kơ Ơi Adai. Pơtao Dawid čih laih lu tơlơi adoh anŭn.
124 Rabbi Ƀing Yehudah iâu kơ ƀing hlơi pô yom pơphan hăng rơgơi jing “Rabbi,” kiăng laĭ “nai.” Anŭn jing boh hiăp pơpŭ yơh. Boh hiăp “Rabboni” kiăng laĭ kar kaĭ mơ̆n.
125 HʼRačel (Mathiơ 2:18). HʼRačel jing sa čô bơnai amăng ƀing bơnai Yakôb. Yakôb khăp kơ ñu biă mă. Ñu jing amĭ kơ Yôsêp hăng Benyamin. Amăng Mathiơ 2:18 arăng yua anăn gơ̆ kiăng pơala brơi kơ abih bang ƀing amĭ amăng ƀing Yehudah. Lăng Yakôb.
126 HʼRahab (Hêbrơ 11:31; Yakơ 2:25). Đưm hlâo adih ƀing Israel prap pre kiăng kơ mŭt pơ lŏn čar Ơi Adai hơmâo ƀuăn laih kiăng pha brơi kơ ƀing gơñu, ƀing gơñu pơkiaŏ nao hơgŏm đơđa ƀing kơnuă kiăng kơ ep kơsem lŏn čar anŭn, tui anŭn ƀing gơñu či thâo hiư̆m či pơblah dưi hĭ. Pô đah kơmơi rĭh răm anăn HʼRahab jing pô hơdip amăng anih lŏn anŭn djru ƀing kơnuă anŭn hăng pơdŏp hĭ ƀing gơ̆. Ñu ngă tui anŭn yuakơ ñu đaŏ kơ Ơi Adai laih anŭn đaŏ kơ tơlơi tui hăng tơlơi Ơi Adai kiăng yơh ƀing ană plei Israel či blah mă hĭ lŏn čar anŭn. Tơdơi kơ anŭn ƀing gơñu pơblah dưi hĭ hăng mă pơđuaĭ hĭ lŏn čar anŭn yơh. Ƀing gơñu pơdjai hĭ abih bang samơ̆ ƀu pơdjai hĭ ôh HʼRahab. Ñu hăng ƀing sang anŏ ñu tŭ klaih mơ̆ng tơlơi djai yuakơ ñu djru kơ ƀing ană plei Ơi Adai. Arăng ăt ruai djơ̆ kơ anăn ñu amăng Mathiơ 1:5 jing sa čô amăng ƀing ơi yă adon Yêsu.
127 HʼRebekah (Rôm 9:10-13). HʼRebekah jing bơnai Isa̱k, jing ană Abraham. Ñu jing amĭ kơ dua čô ană đah rơkơi kơmar, Esâo hăng Yakôb. Lăng Abraham, Esâo, laih anŭn Yakôb.
128 Rơsĭ Mriah Rơsĭ Mriah dŏ tŏng krah Israel hăng Êjip tui hăng amăng hla kak gah rŏng. Lăng Môseh.
129 kơhơma̱l kơhơma̱l kiăng laĭ kơ tơlơi sa čô mơnuih ƀuh tơlơi ñu hơmâo ngă laih jing soh; ñu laĭ ñu či pơdơi hĭ ƀu ngă soh dơ̆ng tah, samơ̆ ngă tui tơlơi Ơi Adai kiăng yơh. Laih anŭn ñu ăt rơkâo kơ Ơi Adai pap brơi tơlơi soh ñu hơmâo ngă laih.
130 Rôm Rôm jing plei phŭn lŏn čar arăng pơanăn Italia. Amăng rơnŭk tơdang Yêsu dŏ hơdip amăng lŏn tơnah, ƀing Rôm hơmâo blah juă hĭ laih lu lŏn čar amăng lŏn tơnah. Ƀing gơñu ăt blah juă hĭ ƀing Israel mơ̆n. Ƀing Israel pơrơmŭt biă mă kơ ƀing gơñu laih anŭn kiăng puh đuaĭ hĭ ƀing gơñu tơdah dưi. Pơtao prŏng ƀing Rôm jing pô arăng pơanăn Kaisar, jing pơtao prŏng yom pơphan biă mă amăng abih bang lŏn tơnah amăng rơnŭk anŭn.
131 Saƀat Hrơi Saƀat jing sa hrơi pơdơi. Amăng hră Tơlơi Čơdơ̆ng Phŭn hơmâo čih laih kơ tơlơi Ơi Adai hrih pơjing adai lŏn amăng năm hrơi, laih anŭn ƀơi hrơi tơjuh Ñu pơdơi hĭ yuakơ bruă Ñu giŏng hĭ laih. Ơi Adai pơtă kơ mơnuih mơnam năng mă bruă amăng năm hrơi, samơ̆ amăng hrơi tơjuh ƀing gơñu pơdơi hăng kơkuh pơpŭ kơ Ơi Adai.
Ƀing Yehudah hơmâo lu tơlơi phiăn pơmĭn ƀlơ̆ng kơ hrơi Saƀat. Ƀing gơñu pơtă kơ ƀing arăng ƀu dưi mă bruă hơget get ôh amăng hrơi anŭn, laih anŭn ƀing gơñu hil biă mă tơdah hlơi pô pơjŏh hĭ tơlơi phiăn anŭn. Anŭn yơh jing tơhơnal tơlơi yua hơget ƀing gơñu hil kơ Yêsu tơdang Yêsu pơsuaih hĭ mơnuih ruă amăng hrơi Saƀat, laih anŭn ƀing ding kơna Yêsu hroăč ƀơ̆ng pơdai amăng hrơi Saƀat. Ƀing gơñu laĭ ƀing ding kơna hlak mă bruă amăng hrơi Saƀat.
132 gơnam ngă yang Amăng rơnŭk Tơlơi Pơgop Hơđăp, Ơi Adai kơčrâo brơi kơ ƀing ană plei hiư̆m kiăng kơ pơyơr gơnam pơyơr kơ Ñu. Hơmâo lu djuai gơnam pơyơr phara phara. Sa djuai jing ngă kơ Ơi Adai či pap brơi khul tơlơi soh kơ sa čô mơnuih. Sa čô pô ngă soh năng lăp kơ Ơi Adai hơngah hĭ gơnam pơyơr ñu yơh. Tơlơi pơkơhơma̱l kơ tơlơi soh jing tơlơi djai. Hlâo kơ Yêsu Krist rai, ƀing ană plei Ơi Adai juăt ba nao sa drơi hlô mơnơ̆ng pơ Sang Yang laih anŭn hlô mơnơ̆ng anŭn či djai hĭ pơala brơi kơ ƀing gơñu. Ƀing ană plei pô ƀu pơdjai hĭ hlô mơnơ̆ng anŭn ôh. Tơdang ƀing gơñu ba nao gơnam pơyơr hlô mơnơ̆ng anŭn pơ Sang Yang, ƀing gơñu jao brơi kơ ƀing khua ngă yang yơh. Giŏng anŭn ƀing khua ngă yang pơdjai hĭ khul hlô mơnơ̆ng anŭn pơala brơi kơ ƀing ană plei. Djuai hlô mơnơ̆ng ƀing gơñu juăt pơyơr ngă yang jing rơmô tơno, triu, ƀôdah bơbe hiam ƀơi drơi jan. Gơñu ƀu hơmâo nam rơka hơget ôh. Ƀing arăng ăt pơyơr gơnam ngă yang pơkŏn mơ̆n kiăng kơ bơni hơơč kơ Ơi Adai yuakơ tơlơi hiam klă Ñu kơ ƀing gơñu.
133 Saddukai Ƀing Saddukai jing grup gah ngŏ, jing ƀing pơdrŏng amăng ƀing Yehudah. Ƀing gơñu đaŏ kơ tơlơi arăng khŏm đuaĭ tui khul tơlơi juăt Ơi Adai pha brơi laih kơ Môseh, samơ̆ ƀu djơ̆ khul tơlơi phiăn pơkŏn jing khul tơlơi ƀing gơñu thim mŭt ôh. Yuakơ tơhơnal tơlơi anŭn yơh ƀing gơñu juăt pơrơjăh hăng ƀing Pharisai. Ƀing gơñu ăt hơmâo khul tơlơi pơtô pơhrăm phara mơ̆n. Ƀing Pharisai đaŏ kơ tơlơi tơdơi kơ sa čô djai laih, ñu anŭn či hơdip glaĭ dơ̆ng, samơ̆ ƀing Saddukai ƀu đaŏ tui anŭn ôh. Lăng Pharisai.
134 Samaria Kwar Samaria jing dŏ gah dư̱r kơ Yudea, kơplăh wăh kwar Yudea hăng kwar Galilê. Amăng rơnŭk Yêsu, ƀing Samaria ƀu djơ̆ jing ƀing Yehudah biă mă ôh, yuakơ đưm hlâo adih, arăng ba rai ƀing mă bruă mơ̆ng lu lŏn čar pơkŏn, laih anŭn ƀing Yehudah hơmâo pơdŏ rơkơi bơnai hăng ƀing gơñu laih anŭn kơkuh pơpŭ kơ ƀing yang rơba̱ng gơñu mơ̆n. Ƀing Yehudah amăng kwar Yudea lăng djik hĭ kơ ƀing Samaria anŭn. Lăng Yudea.
135 Samsôn (Hêbrơ 11:32). Samsôn jing sa čô amăng ƀing khua djă akŏ ƀing Yehudah đưm hlâo adih. Ñu jing sa čô hơmâo tơlơi kơtang gah drơi jan, jing sa gơnam yom hơjăn Ơi Adai pha brơi yơh.
136 Samuêl (Bruă Mơnuă 3:24; 13:20; Hêbrơ 11:32). Samuêl jing sa čô pô pơala yom prŏng. Ñu yơh jing pô trôč ia jâo ƀơi Dawid kiăng kơ jing pơtao kơ ƀing Israel. Ñu jing sa čô pô khua ba akŏ yom prŏng biă mă yơh.
137 Sanhedrin (Mathiơ 26:59; Markôs 14:55; 15:1; Luk 22:66; Yôhan 11:47; Bruă Mơnuă 4:15; 5:21; 6:12; 22:30; 23:1; 24:20). Sanhedrin jing sa grup, anih phat kơđi, hơmâo tơjuhpluh-sa čô ƀôdah lu hloh jing ƀing yom pơphan amăng ƀing đah rơkơi Yehudah yơh. Ƀing gơñu khưp ngă hrŏm hơbĭt mơta tơlơi gah tơlơi đaŏ. Pô Khua Ngă Yang Prŏng Hloh yơh git gai tơlơi pơjơnum gơñu. Tơdang ƀing arăng ba rai Yêsu pơ anih Sanhedrin, ƀing gơñu laĭ Yêsu khŏm djai. Samơ̆ kơnơ̆ng ƀing Rôm đôč dưi pơdjai hĭ mơnuih, tui anŭn ƀing gơñu ba nao Yêsu pơ pô khua kwar ƀing Rôm anăn Pilat.
138 HʼSarah (Rôm 4:19; 9:9; Hêbrơ 11:11; 1 Pêtrôs 3:6). HʼSarah jing bơnai Abraham. Wơ̆t tơdah ñu ƀu hơmâo ană bă ôh amăng lu thŭn, samơ̆ ñu tơkeng rai kơ Isa̱k tơdang ñu tha biă mă laih. Lăng Abraham.
139 Satan Satan jing khua ƀing yang sat laih anŭn ñu jing pô rŏh ayăt hăng Ơi Adai. Ñu pơblư̆ hĭ ƀing arăng laih anŭn ngă kơ ƀing arăng ngă tơlơi sat ƀai. Ñu nanao pơhơdơr kơ ƀing hlơi pô đaŏ kơnang laih kơ Yêsu Krist kơ hơdôm tơlơi sat ƀai ƀing gơñu ngă laih hlâo adih, tui anŭn ƀing gơñu pơmĭn kơ tơlơi Ơi Adai aka ƀu pap brơi kơ ƀing gơñu ôh. satan arăng ăt pơanăn Yang Sat jing khua kơ lŏn tơnah anai. Lăng Beelzebul.
140 Pô Pơklaih Yêsu arăng juăt iâu jing Pô Pơklaih yuakơ Ñu hơmâo pŏk laih hơdră jơlan kơ ƀing arăng kiăng kơ đuaĭ tơklaih hĭ mơ̆ng khul tơlơi soh gơñu. Yuakơ khul tơlơi soh gơñu, ƀing arăng lăp kơ tŭ tơlơi pơkơhơma̱l kơ tơlơi djai laih anŭn dŏ pơčơlah hĭ mơ̆ng Ơi Adai. Tơdang Yêsu djai, Ñu mă tŭ tơlơi pơkơhơma̱l Ñu pô wơ̆t tơdah Ñu pô ƀu ngă tơlơi soh hơget ôh. Ñu djai kiăng kơ pơala brơi kơ mơnuih soh. Hơnŭn yơh, Ơi Adai pap brơi abih bang ƀing hlơi pô đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist; Ñu tŭ ju̱m ƀing gơñu jing tơpă hơnơ̆ng yuakơ mơ̆ng Yêsu. Mơ̆ng tơlơi Ñu djai yơh, Yêsu dưi pơklaih hĭ mơnuih mơnam mơ̆ng tơlơi dưi Satan.
141 nai pơtô tơlơi juăt Ƀing nai pơtô tơlơi juăt jing ƀing nai pơtô khul tơlơi Juăt tơlơi phiăn Ơi Adai. Boh nik ñu ƀing gơñu pơtô hơdôm tơlơi arăng čih laih amăng rơma sŏp hră Môseh. Lăng Tơlơi Juăt laih anŭn Môseh.
142 Septuajin Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam Hêbrơ, hơmutu, Tơlơi Pơgop Hơđăp, arăng čih amăng tơlơi pơhiăp Yehudah ƀing ană plei Israel yơh. Tơdơi kơ arăng mă pơđuaĭ hĭ ƀing ană plei Israel mơ̆ng lŏn čar gơñu jing hlŭn mơnă kơ tơlơi pơblah, ƀing gơñu tŭ pơčơlah amăng lu lŏn čar. Lu amăng ƀing ană tơčô gơñu pơhiăp tơlơi Grek laih anŭn ƀu thâo hluh tơlơi Hêbrơ dơ̆ng tah. Yuakơ tơhơnal tơlơi anŭn yơh, ƀing gơñu pơblang Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam tơlơi Hêbrơ nao pơ tơlơi Grek, jing tơlơi arăng thâo hluh lu hloh amăng rơnŭk anŭn. Tơlơi pơblang anai arăng pơanăn hră Septuajin. Ƀing čih hră Tơlơi Pơgop Phrâo čih tuăl mơ̆ng tơlơi pơblang hră Septuajin. Anŭn yơh jing tơhơnal tơlơi yua hơget boh hiăp arăng čih tuăl amăng Tơlơi Pơgop Phrâo lu wơ̆t ƀu hrup hăng hơdôm boh hiăp amăng Tơlơi Pơgop Hơđăp ôh.
143 triu Ƀing arăng rong triu amăng lu anih lŏn ƀơi lŏn tơnah anai. Samơ̆ hơdră jơlan ƀing arăng rong triu rơnŭk anai jing phara mơ̆ng hơdră jơlan ƀing Yehudah juăt rong triu amăng rơnŭk Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam. Ƀing mơnuih hơmâo triu, ƀing gơñu či djă pioh lu triu biă mă yơh. Pô wai lăng tơpul triu arăng pơanăn jing pô wai triu. Tơpul triu ƀu dŏ nanao amăng plei ôh, samơ̆ pô wai triu či ba gơñu pơ khul anih hơmâo lu rơ̆k kiăng kơ gơñu ƀơ̆ng. Pô wai triu dŏ hăng tơpul triu hăng thâo kơnăl rĭm triu rơđah rơđo̱ng laih anŭn dưi kơnăl rĭm triu yơh. Pô wai triu đơđa ñu hơmâo tơpul triu ñu pô, samơ̆ đơđa arăng apăh pô wai triu kiăng kơ wai brơi tơpul triu. Pô wai triu či prap pre sa anih hăng bơnư̆ pơgang jum dar hăng dui ba tơpul triu mŭt pun kiăng kơ pĭt mlam kiăng kơ ƀu hơmâo tơlơi sat truh ƀơi gơñu. Pô wai triu či pĭt ƀơi bah amăng mŭt kiăng kơ pơgăn hĭ mơnuih klĕ đĭ bơnư̆ kiăng kơ klĕ triu. Ƀing Yehudah juăt yua triu kiăng kơ ngă yang pơyơr kơ Ơi Adai.
Amăng Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam arăng yua “triu” kiăng kơ pơhơmutu kơčrâo kơ ƀing ană plei Ơi Adai. Amăng Tơlơi Pơgop Phrâo, arăng pơruai Yêsu Krist jing pô wai triu kơ ană plei Ñu, laih anŭn ƀing hlơi pô đaŏ kơnang kơ Ñu arăng iâu triu Ñu. Lăng Ană Triu Ơi Adai.
144 tơlơi soh Mông pă sa čô mơnuih pơjŏh hĭ tơlơi Ơi Adai pơđar, anŭn jing tơlơi soh yơh. Wơ̆t tơdah tơlơi soh anŭn jing prŏng ƀôdah anet ƀơi anăp mơta mơnuih, anŭn ăt jing tơlơi soh mơ̆n ƀơi anăp Ơi Adai (Rôm 3:9-20; 6:23).
145 Sinai Sinai jing anăn kơ sa boh čư̆ Môseh đĭ nao pơ Ơi Adai tơdang Ơi Adai pha brơi kơ ñu pluh mơta tơlơi juăt. Lăng Môseh.
146 Sedôm (Sedômah) (Mathiơ 10:15; 11:23, 24; Luk 17:29; Pơrơđah 11:8; tt.). Sedôm jing anăn sa boh plei pơnăng Lot hăng ƀing sang anŏ ñu dŏ hơdip. Plei anai ăt jĕ plei Gomorrah mơ̆n. Ƀing mơnuih plei Sedôm hăng plei Gomorrah hlak ngă lu mơta tơlơi sat ƀai. Yuakơ anŭn yơh, Ơi Adai pơrai hĭ khul plei anŭn hăng apui. Lăng Lot.
147 Solomôn (Mathiơ 1:6, 7; 6:29; 12:42; Luk 11:31; 12:27; Bruă Mơnuă 7:47). Solomôn jing sa čô amăng ƀing ană đah rơkơi Dawid. Ñu jing pơtao yom prŏng kơ ƀing ană plei Israel. Hơmâo sa wơ̆t, Ơi Adai rai pơ Solomôn amăng tơlơi rơpơi laih anŭn brơi kơ ñu rơkâo sa gơnam brơi pơyơr ñu kiăng Ơi Adai pha brơi kơ ñu. Solomôn rơkâo kơ Ơi Adai pha brơi tơlơi rơgơi kiăng kơ dưi git gai ƀing ană plei Ñu hiam klă. Solomôn jing hĭ rơgơi hloh kơ abih bang pơtao. Ơi Adai ăt pha brơi kơ ñu mŭk dram mơ̆n. Solomôn yơh jing pô pơdơ̆ng đĭ Sang Yang blung hlâo kơ Ơi Adai, pơala brơi kơ Sang Khăn Ơi Adai/Sang Khăn Jăng Jăi jing anih hlâo adih ƀing Yehudah hơmâo kơkuh pơpŭ laih kơ Ơi Adai. Sang Yang Solomôn arăng pơkra hăng pơtâo, pơtâo ƀĭr, hăng lu gơnam yom pơkŏn, laih anŭn jing hiam rô̆ biă mă.
148 Ană Ơi Adai Anai jing sa anăn kơ Yêsu Krist. Tơdang ƀing ta đŏk Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam ƀing ta hrăm kơ tơlơi kơnơ̆ng hơmâo ha čô Ơi Adai sĭt đôč. Ơi Adai ƀu hơmâo čơdơ̆ng phŭn ôh laih anŭn Ñu hơmâo hrih pơjing laih kơ abih bang tơlơi mơnơ̆ng hơmâo ră anai. Ƀing ta ăt hrăm mơ̆ng Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam mơ̆n kơ tơlơi Ơi Adai jing hĭ mơnuih tŭ tơkeng rai arăng pơanăn Yêsu Krist (Yôhan 1:1, 14, 15). Yêsu pơhiăp hăng Ơi Adai laih anŭn iâu Gơ̆ Ama Ñu. Ơi Adai pơhiăp trŭn mơ̆ng adai laih anŭn iâu Yêsu jing Ană Ñu. Samơ̆ yua anăn “Ană Ơi Adai” ƀu djơ̆ kiăng laĭ kơ tơlơi Yêsu čơdơ̆ng hơdip tơdơi kơ ama Ñu kar hăng mơnuih mơnam hơdip ôh. Tơdang ƀing ta đŏk Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam, ƀing ta hrăm kơ tơlơi Yang Ama hăng Yang Ană pơdơ̆ pơđơ̱r amăng abih bang kơnuih bruă Ơi Adai laih anŭn rĭm čô le̱ng kơ hlŏng lar, ƀu hơmâo čơdơ̆ng kŏn hơmâo đŭt tơdơi lơi. Iâu kơ tơdruă Ama laih anŭn Ană pơrơđah kơ tơlơi hrup Gơñu laih anŭn rĭm čô hơmâo kơnuih hrup. Yua anăn Ană ăt kơčrâo nao pơ tơlơi pơjao pô Ană kơ Ama Ñu tơdang Ñu trŭn rai pơ lŏn tơnah anai kiăng kơ ngă tui hăng tơlơi Ama Ñu kiăng, laih anŭn djai hĭ kiăng pơklaih mơnuih soh. Čơdơ̆ng mơ̆ng ƀing ta hrăm kơ Hơdrôm Hră Rơgoh Hiam kơ tơlơi Ama hăng Ană hơmâo amăng sa Ơi Adai samơ̆ hơmâo dua Čô/Pô, ƀing ta đaŏ kơ tơlơi anŭn wơ̆t tơdah ƀing ta ƀu thâo hluh abih bang ôh. Ƀing ta kơnơ̆ng thâo hluh kơ mơnuih mơnam, laih anŭn Ơi Adai jing phara biă mă hăng mơnuih mơnam. Ƀu hơmâo yang pơkŏn ôh hrup hăng Ơi Adai laih anŭn hơdôm tơlơi ƀing ta thâo krăn kơ Ñu, ƀing ta thâo yuakơ Ñu pô hơmâo pơrơđah laih hơdôm tơlơi anŭn brơi kơ ƀing ta.
149 Ană Mơnuih Hlâo kơ arăng tơkeng rai kơ Yêsu Krist, Ơi Adai pơrơđah laih kơ [pô pơala] Daniêl mơta tơlơi či truh amăng rơnŭk pơanăp. Daniêl ƀuh sa čô mơnuih rai mơ̆ng kơthul amăng rơngit hăng tơlơi dưi ang yang prŏng. Ñu rai ƀơi anăp Ơi Adai laih anŭn Ơi Adai pha brơi kơ ñu tơlơi dưi hloh kơ abih bang lŏn čar hăng mơnuih mơnam tui anŭn ñu dưi jing khua hlŏng lar. Daniêl ƀu thâo krăn ôh pô ñu ƀuh anŭn. Ñu čih kơ tơlơi wơ̆t tơdah ñu rai mơ̆ng adai adih, Ñu jing kar hăng “Ană Mơnuih,” anŭn jing tơlơi kiăng laĭ amăng tơlơi pơhiăp ñu kơ tơlơi Ñu jing kar hăng mơnuih mơnam. Amăng Tơlơi Pơgop Phrâo Yêsu juăt kơčrâo Ñu pô jing kar hăng “Ană Mơnuih.” Hăng tơlơi Ñu pơrơđah anŭn Ñu pơrơđah kơ tơlơi Ñu pô yơh jing pô Daniêl laĭ lui hlâo laih đưm hlâo adih či rai.
150 Stoikos (Bruă Mơnuă 17:18). Ƀing Stoikos jing ƀing đuaĭ tui pô hrăm rơgơi Zeno. Ñu pơtô kơ tơlơi ƀing arăng năng wai pơgang tơlơi hơdip gơñu hăng tơhơnal tơlơi hăng tŭ mă tơlơi hơdip kar hăng anŭn yơh rơngiao kơ tơlơi tŭ pơtưp yua mơ̆ng tơlơi mơak ƀôdah tơlơi ruă nuă.
151 apui kơsum (Luk 17:29; Pơrơđah 9:17, 18; 14:10; 19:20; 20:10; 21:8). Apui kơsum apui kơñĭ, apui ƀơ̆ng hăng jơlah apui bơngač laih anŭn ƀâo mơnâo kơtang. Anŭn jing tơlơi arăng ăt iâu apui kơdưr mơ̆n.
152 kơyâo hra (sikamor) (Lăng Luk 19:4). Sikamor jing sa djuai kơtâo hra, jing djuai kơyâo amuñ lar čă đĭ laih anŭn arăng juăt pla kơtuai jơlan. Hơmâo sa wơ̆t hơmâo lu biă mă khul kơyâo anŭn tơl ƀing arăng yua kiăng kơ djŭh laih anŭn pơkra kơƀa̱ng grê.
153 sang pơjơnum Sang pơjơnum jing sa boh anih ƀing Yehudah juăt pơƀut glaĭ, boh nik ñu ƀơi hrơi Saƀat. Rĭm plei pla amăng lŏn čar hơmâo sa boh sang pơjơnum. Sang pơjơnum jing anih arăng đŏk Hră Tơlơi Ơi Adai Pơhiăp laih anŭn pơtô tơlơi Ơi Adai pơđar. Ƀing arăng ăt kơkuh pơpŭ hăng iâu laĭ kơ Ơi Adai amăng anih anŭn mơ̆n. Đơđa ƀing arăng ăt yua anih anai mơ̆n kiăng kơ phat kơđi. Boh hiăp phŭn kơ “sang pơjơnum” kơčrâo ƀu djơ̆ kơnơ̆ng kơ anih sang đôč ôh, samơ̆ kơ tơlơi pơjơnum glaĭ ƀing mơnuih pơ anŭn yơh.
154 Sang Khăn Jăng Jăi/Sang Khăn Ơi Adai Đưm hlâo adih, tơdang ƀing Israel đuaĭ hyu amăng tơdron tač, Ơi Adai pơtă kơ Môseh kiăng kơ pơkra sa boh anih yom hơjăn. Ñu pơtă kơ gơ̆ djŏp djel hiư̆m kiăng kơ pơkra, hăng bơnăl ƀlĭ laih anŭn hăng klĭ hlô mơnơ̆ng. Arăng dưi yaih trŭn hăng čơkŭng ba hăng ƀing gơñu tơdang ƀing gơñu tơbiă nao. Tui anŭn, tơdang ƀing gơñu truh pơ anih tŏ tui, ƀing gơñu dưi pơdơ̆ng đĭ dơ̆ng yơh.
Hip/Kŭm Tơlơi Pơgop arăng djă pioh amăng Anih Rơgoh Hiam Hloh amăng Sang Khăn Jăng Jăi. Khul hơnăl pơtâo Ơi Adai čih khul tơlơi juăt Ñu arăng pioh amăng Hip anŭn wơ̆t hăng gơnam Ơi Adai pơkŏn mơ̆n. Lăng Ark.
Ƀing Yehudah đưm hlâo adih kơkuh pơpŭ kơ Ơi Adai amăng Sang Khăn Jăng Jăi anŭn, laih anŭn ƀing gơñu pơyơr khul gơnam ngă yang kơ Ơi Adai tơl truh rơnŭk pơtao Solomôn pơdơ̆ng đĭ Sang Yang.
155 ƀing ring jia Amăng rơnŭk Yêsu ƀing ring jia mă bruă kơ ƀing Rôm. Gơñu pô jing ƀing Yehudah, samơ̆ ƀing gơñu djru kơ ƀing Rôm pơgŏ̱ ƀing ană plei Yehudah duh jia kơ ƀing ling tơhan Rôm. Ƀing Rôm hơmâo blah juă hĭ laih ƀing Yehudah laih anŭn git gai ƀing gơ̆ hăng tơlơi kơtang. Hơnŭn yơh, ƀing Yehudah pơrơmŭt biă mă kơ ƀing ring jia. Hloh kơ anŭn dơ̆ng, ƀing ring jia juăt mă prăk lu hloh kơ nua ƀing Rôm rơkâo, kiăng kơ djă pioh hơdôm prăk rơbeh anŭn kơ gơñu pô.
156 Sang Yang/Sang Ơi Adai Sang Yang ƀing Yehudah jing dŏ amăng plei Yerusalaim, plei phŭn ƀing Israel. Solomôn pơdơ̆ng đĭ laih Sang Yang tal sa wơ̆t hăng khul gơnam pioh ngă yang hlâo adih arăng pioh amăng Sang Khăn Jăng Jăi ră anai ƀing gơñu ba mŭt pơ Sang Yang anŭn. Čơdơ̆ng mơ̆ng anŭn yơh, kơnơ̆ng hơjăn Sang Yang đôč yơh ƀing Yehudah dưi pơyơr khul gơnam pơyơr kơ Ơi Adai. Tui anŭn, ƀing Yehudah juăt nao pơ plei Yerusalaim kiăng kơ djă hơdơr hơdôm tơlơi phet yom pơphan laih anŭn kiăng kơ pơyơr khul gơnam pơyơr ngă yang kơ Ơi Adai. Lăng Solomôn.
Tơdơi kơ anŭn, ƀing ling tơhan ƀing Babilon blah dưi hĭ hăng mă hĭ plei Yerusalaim. Ƀing gơñu pơrai hĭ Sang Yang anŭn hăng mă pơđuaĭ hĭ lu ƀing Yehudah jing hlŭn mơnă pơ lŏn čar Babilonia. Tơdang arăng brơi kơ ƀing Yehudah dưi wơ̆t glaĭ pơ plei Yerusalaim, ƀing gơñu rŭ̱ pơdơ̆ng glaĭ Sang Yang anŭn. Lu thŭn tơdơi kơ anŭn, pơtao Hêrôd Prŏng pơdơ̆ng đĭ Sang Yang phrâo kiăng pơplih hĭ Sang Yang hơđăp. Anŭn yơh jing Sang Yang amăng plei Yerusalaim amăng rơnŭk arăng tơkeng kơ Yêsu.
Amăng Sang Yang ăt hơmâo wăl tơdron prŏng rơhaih tơl hơmâo lu mơnuih mơ̆ng lu lŏn čar dưi mŭt pơ anih anŭn. Amăng anih anai yơh tơdang Yêsu puh pơđuaĭ hĭ ƀing sĭ mơnia hlô mơnơ̆ng. Gah lăm ăt hơmâo wăl tơdron pơkŏn mơ̆n, kơnơ̆ng ƀing Yehudah đôč yơh dưi mŭt, laih anŭn gah lăm kơ anŭn ăt hơmâo wăl tơdron pơkŏn dơ̆ng mơ̆n, jing anih kơnơ̆ng ƀing khua ngă yang Yehudah đôč yơh dưi mŭt. Hơnăl tuč, ăt hơmâo sa wăl tơdron gah lăm dơ̆ng jing anih kơnơ̆ng ƀing khua ngă yang đôč dưi mŭt laih anŭn pơ anŭn hơmâo kơnưl kơ gơnam pơyơr laih anŭn sa boh kơthŭng rao prŏng pioh kơ tơlơi rao. Sang Yang jing dŏ gah lăm kơ wăl tơdron anŭn yơh. Sang anŭn pơkăh pơpha jing hĭ dua črăn anih, Anih Rơgoh Hiam hăng Anih Rơgoh Hiam Hloh. Khul gơnam rơgoh hiam yom hơjăn arăng yua kơ tơlơi ngă yang arăng pioh amăng Anih Rơgoh Hiam anai. Hip Tơlơi Pơgop jing amăng Anih Rơgoh Hiam Hloh yơh, laih anŭn tơlơi ang yang Ơi Adai ba̱ng amăng anih anŭn. Kơnơ̆ng Khua Ngă Yang Prŏng Hloh đôč yơh dưi mŭt pơ Anih Rơgoh Hiam Hloh sa thŭn sa wơ̆t. Hơmâo khăn păng pơgăn hĭ jơlan mŭt nao pơ anih anŭn. Tơdang Yêsu djai, khăn păng anŭn yơh tơhe̱k hĭ jing dua mơ̆ng ngŏ truh pơ yŭ (Mathiơ 27:51; Markôs 15:38; Luk 23:45). Tơlơi anŭn pơrơđah kơ tơlơi Ơi Adai pŏk hĭ jơlan nao kơ abih bang mơnuih dưi mŭt nao ƀơi anăp Ñu, tơdah ƀing gơñu đaŏ kơnang kơ Yêsu Krist.
157 ƀañ tơpŭng ƀu hơmâo tơpơi Lăng Phet Ƀañ Tơpŭng Ƀu Hơmâo Tơpơi.
158 phŭn hrĕ boh kơƀâo Lăng boh kơƀâo.
159 tơpơi (Mathiơ 13:33; 16:12; 1 Korinthos 5:6-8; Galatia 5:9; tt.). Arăng yua tơpơi kiăng kơ pơkra ƀañ tơpŭng. Anŭn jing gơnam ngă kơ tơpŭng bô̱̆ đĭ. Kơnơ̆ng ƀiă tơpơi đôč dưi ngă kơ tơpŭng lu bô̱̆ đĭ yơh.
160 Zeus (Bruă Mơnuă 14:12). Zeus jing ană yang rơba̱ng phŭn ƀing Grek kơkuh pơpŭ. Đơđa arăng ăt iâu yang anŭn jing Yupiter. Hơmâo yang rơba̱ng pơkŏn dơ̆ng mơ̆n arăng pơmĭn jing pô pơala brơi kơ yang anŭn. Anăn ñu jing Hermes.
161 Ziôn (Mathiơ 21:5; Yôhan 12:15; Rôm 9:33; 11:26; 1 Pêtrôs 2:6). Ziôn jing sa amăng khul bŏl čư̆ jing ƀơi bŏl čư̆ anŭn yơh arăng pơdơ̆ng đĭ plei Yerusalaim. Đơđa arăng yua anăn Ziôn kiăng kơ črâo kơ abih plei Yerusalaim, laih anŭn đơđa arăng yua kiăng kơ kơčrâo kơ plei hiam, jing anih Ơi Adai dŏ (Hêbrơ 12:22; Pơrơđah 14:1).